باغ‌هاي توت اروميه؛ جاذبه‌اي فراتر از طعم و سايه

 استان آذربايجان‌غربي با اقليم چهار فصل و ظرفيت‌هاي منحصربه‌فرد طبيعي و فرهنگي، از ديرباز در فهرست مقاصد گردشگري داخلي و خارجي جايگاه ويژه‌اي داشته است.
در اين ميان، شهر اروميه به‌واسطه موقعيت جغرافيايي ممتاز، تنوع قومي و فرهنگي و برخورداري از جاذبه‌هاي طبيعي کم‌نظير، سهم بسزايي در توسعه گردشگري منطقه‌اي دارد.
يکي از جاذبه‌هايي که در سال‌هاي اخير بيش از پيش مورد توجه گردشگران قرار گرفته، باغ‌هاي سنتي توت در حاشيه و درون شهر اروميه است؛ فضايي سبز، سنتي و آميخته با خاطرات جمعي که در ماه‌هاي خرداد و تير، به مقصدي دل‌پذير براي شهروندان و مسافران تبديل مي‌شود.اين باغ‌ها، اگرچه در نگاه نخست بخشي از اراضي کشاورزي و منابع توليد محصولات بومي به‌حساب مي‌آيند، اما در واقع کارکردهاي فراتري از جنبه اقتصادي صرف دارند.حضور خانواده‌ها، برپايي دورهمي‌هاي سنتي زير سايه‌سار درختان تنومند، بهره‌برداري تفريحي از فضاي سبز و مصرف مستقيم ميوه‌هاي تازه‌چيده‌شده، همگي نشانگر آن است که باغ‌هاي توت، به بخشي از هويت فرهنگي و زيست‌ محيطي اروميه تبديل شده‌اند.تجربه ساده‌ اما صميمانه چيدن ميوه و صرف آن در دل باغ، براي بسياري از گردشگران شهري که از شلوغي، آلودگي و فاصله از طبيعت به تنگ آمده‌اند، تجربه‌اي نوستالژيک و آرامش‌بخش فراهم مي‌کند.
باغ‌هاي توت اروميه؛ ميراثي زنده در گردشگري پايدار
از سوي ديگر، اين ظرفيت مي‌تواند در چارچوب سياست‌هاي توسعه پايدار گردشگري، به‌عنوان الگويي موفق براي تلفيق کشاورزي و گردشگري مورد توجه قرار گيرد در بسياري از کشورها، باغات سنتي با اصلاح زيرساخت‌ها و افزايش خدمات گردشگري، به پايگاه‌هايي براي جذب گردشگر تبديل شده‌اند که نه‌تنها به حفظ اراضي کشاورزي کمک مي‌کند، بلکه زمينه‌ساز اشتغال‌زايي بومي و پايداري فرهنگي نيز است.
در اروميه نيز، اگر حمايت و برنامه‌ريزي مناسبي از سوي نهادهاي متولي صورت گيرد، باغ‌هاي توت مي‌توانند به يکي از قطب‌هاي گردشگري طبيعي و فرهنگي شهر بدل شوند.
نبايد از ياد برد که با روند رو به افزايش تغيير کاربري باغ‌هاي شهري به ساخت‌وسازهاي بي‌رويه، حفظ چنين فضاهاي طبيعي ارزش دوچندان مي‌يابد حفاظت از باغ‌هاي توت، به‌ويژه درون‌شهري، به‌معناي حفاظت از بخشي از حافظه تاريخي و زيست‌محيطي شهر است.اين باغ‌ها مي‌توانند نقشي کليدي در ارتقاي کيفيت زندگي شهروندان، افزايش نشاط اجتماعي و رونق اقتصاد محلي ايفا کنند، مشروط بر اينکه با نگاه فرهنگي و گردشگري به آنها نگريسته شود و در سياست‌گذاري‌هاي شهري و استاني جايگاه واقعي خود را بيابند.در کنار ابعاد طبيعي و اقتصادي، نبايد از نقش اجتماعي و ميراث‌فرهنگي باغ‌هاي توت در اروميه غافل شد اين فضاها، با قدمتي که در حافظه جمعي مردم دارند، نه‌تنها محلي براي توليد ميوه، بلکه محوري براي روايت‌هاي خانوادگي، سنت‌هاي محلي و آيين‌هاي غيررسمي شهري بوده‌اند.
نسل‌هاي متوالي از اهالي اروميه، تجربه خاطره‌انگيز حضور در اين باغ‌ها را از کودکي تا بزرگ‌سالي در ذهن دارند اين پيوند عاطفي ميان مردم و طبيعت، باعث شده باغ‌هاي توت فراتر از نقش اقتصادي يا زيباشناختي خود، به يکي از عناصر هويتي شهر تبديل شوند که حفظ و احياي آن‌ها، به نوعي پاسداري از تاريخ فرهنگي و سبک زندگي اصيل محلي است.
باغ‌هاي توت اروميه؛ هم خاطره‌اند، هم روزي
ميرزا تقي‌زاده، يکي از مالکان قديمي باغ‌هاي توت در حومه اروميه، در گفتگو با خبرنگار اروم‌نيوز با اشاره به قدمت اين توتستان‌ها گفت: اين باغ براي پدرم بود، قبل از او هم براي پدرِ پدرم. قبلاً هر تابستان بچه‌ها اينجا جمع مي‌شدند، بازي مي‌کردند، توت مي‌خوردند. الان خيلي از اين باغ‌ها شده تغيير کاربري پيدا کرده و تبديل به آپارتمان شده است ولي ما هنوز دل‌مان به همين درخت‌ها خوش است.از سوي ديگر، بسياري از شهروندان، باغ‌هاي توت را فراتر از يک فضاي کشاورزي مي‌دانند يکي از شهرونداني که به همراه خانواده‌اش براي تفريح به يکي از توتستان‌هاي اطراف اروميه آمده بود، در اين‌باره اظهار کرد: باغ‌هاي توت فقط جاي چيدن ميوه نيست، اينجا نفس مي‌کشيم. بچه‌هايمان ميان و از نزديک درخت مي‌بينند، ميوه مي‌چينند و در زندگي ماشيني امروز، همين فضاها نعمت‌اند.
مريم اسدي، گردشگري که از تبريز به اروميه سفر کرده، درباره تجربه حضور در يکي از توتستان‌ها گفت: فضاي اين باغ‌ها واقعاً زيباست. وقتي شنيدم مي‌شود خودمان توت بچينيم و از نزديک با باغداران گفتگو کنيم، تصميم گرفتم بيام. هم تفريح بود، هم تجربه‌اي جديد.شهروند ديگري از اروميه با بيان اينکه باغ‌هاي توت بخشي از هويت محلي هستند، عنوان کرد: براي ما اروميه‌اي‌ها، خرداد با طعم توت عجين شده و هر سال بچه‌هايم را به تو.تستان مي‌آورم تا با طبيعت آشنا بشوند. اينجا مثل کلاس درس در دل طبيعت است.
فرشاد نظري گردشگري از تهران که براي اولين بار به يکي از توتستان‌هاي اطراف شهر آمده است گفت: جاي عجيبيه؛ هم‌زمان سادگي و زيبايي را دارد به‌نظرم مي‌تواند يک ظرفيت عالي براي توسعه گردشگري روستايي و بوم‌گردي باشد.
باغ‌هاي توت آذربايجان‌غربي؛ ميراثي در دل توسعه شهري
حکمت جعفري، مدير باغباني سازمان جهاد کشاورزي آذربايجان‌غربي در گفتگو با خبرنگاران با اشاره به وضعيت توتستان‌هاي استان اظهار کرد: عمده باغ‌هاي توت در آذربايجان‌غربي در شهرستان اروميه با سطحي حدود 18 هکتار و در خوي با 7 هکتار قرار دارند و در ساير مناطق استان نيز به‌صورت پراکنده کشت مي‌شوند.وي افزود: توت، ميوه‌اي بومي و ريشه‌دار در سنت و فرهنگ مردم اين منطقه است که در بسياري از روستاها و خانه‌باغ‌ها، به‌ويژه در ميان خانوارهاي کهن‌سال، جايگاهي خاص دارد.جعفري تصريح کرد: بخش عمده‌اي از محصول اين باغ‌ها به‌صورت تازه‌خوري در ايام برداشت مصرف مي‌شود و بخشي نيز براي مصرف زمستاني خشک شده و نگهداري مي‌شود.
وي افزود: توت خشک از ديرباز يکي از اجزاي اصلي تنقلات محلي بوده که در کنار چاي و ساير دمنوش‌هاي گياهي مصرف مي‌شود و نزد بيماران ديابتي به‌دليل قند طبيعي‌اش، جايگزين سالمي براي قندهاي صنعتي محسوب مي‌شود.
جعفري در ادامه با اشاره به کاهش توتستان‌هاي درون شهري اروميه گفت: اکنون تنها سه توتستان فعال در شهر باقي مانده‌اند که آن‌ها نيز به‌دليل فشار ساخت‌وساز و تغيير کاربري زمين‌هاي کشاورزي، در معرض تهديد قرار دارند.مدير باغباني جهاد کشاورزي بيان کرد: اگرچه گسترش شهرنشيني امري اجتناب‌ناپذير است، اما بايد ميان توسعه شهري و حفظ ميراث طبيعي و باغي اروميه تعادل ايجاد شود.
جعفري در بخش ديگري از سخنان خود با اشاره به انواع توت در استان اظهار کرد: توت سفيد، توت قرمز و شاه‌توت از گونه‌هاي اصلي در باغ‌هاي استان هستند، اما توت توليدشده در شهرستان خوي به‌دليل اندازه درشت و قند بالا، بازارپسندي بيشتري داشته و به‌عنوان يکي از برندهاي بومي استان مطرح است.
وي تصريح کرد: با شروع فصل برداشت در خردادماه، توتستان‌هاي اطراف اروميه به يکي از جاذبه‌هاي تفريحي و طبيعي براي شهروندان و گردشگران تبديل مي‌شود و بسياري از خانواده‌ها با حضور در اين باغ‌ها ضمن بهره‌مندي از فضاي سبز و نشاط‌آور تابستاني، تجربه ميوه‌چيني، پيک‌نيک خانوادگي و ثبت لحظات خوش در دل طبيعت را تجربه مي‌کنند.مدير باغباني جهاد کشاورزي در پايان بيان کرد:برخي باغداران نيز با فروش مستقيم ميوه و ارائه خدمات سنتي، ضمن ايجاد منبع درآمدي جديد، نقش مهمي در تقويت گردشگري بومي و اقتصاد غيررسمي ايفا مي‌کنند.
به گزارش آراز آذربايجان به نقل از اروم نيوز؛ با وجود استقبال خوب مردم، نگراني‌هايي نيز از سوي مالکان و کشاورزان مطرح مي‌شود کاهش منابع آبي، نبود حمايت‌هاي کافي و مهم‌تر از همه، روند رو به افزايش تغيير کاربري اراضي باغي به مسکوني، از جمله تهديداتي است که آينده اين توتستان‌ها را در هاله‌اي از ابهام قرار داده است.با اين حال، مالکان باغ‌ها و شهروندان همچنان اميدوارند که با حمايت نهادهاي متولي، حفظ بافت باغي و توسعه گردشگري کشاورزي، توتستان‌هاي اروميه نه‌تنها حفظ شوند بلکه به‌عنوان يکي از نمادهاي هويتي، فرهنگي و طبيعي اين منطقه بيش از پيش مورد توجه قرار گيرند.