کؤچورن: محمدرضا اسماعيل زاده (اورمولو)
آناديليميز: آذربايجان تورکلرينين حياتيندا روللار اوينايان و اويناميش اولان اعتقادلار حاقيندا کيچيک بير مقالهيه بئله راست گلمک ايمکاني يوخدور دئسم، موباليغه ائتمهميش اولارام.
معلوماتا گؤره، بو عادت قافقاز شيعهلري طرفيندن ايجرا ائديلمکدهدير. محللي اينانجلارا گؤره، مريمين تصويري اوشاقلارين گؤزلريني هر هانسي بير خستهليکدن و تهلوکهدن قوروماقدادير.
دوغوم گونوندن اعتباراً قيرخ گون عرضينده بيرينجي مادده سؤيلنيلديي کيمي، اوشاغين اولدوغو اوتاغا گيريلمز. اگر بو قايدايا رعايت ائديلمزسه و بو اوزدن گئج دانيشارسا، ياخود واختيندان گئج يئريرسه، بو تقيرده بونا »چيلله باسماق« دئييلير. بو حال باش وئرنده اوشاغي آخار سويون اوستونده توتاراق، ايکي آياق و يا آياق بارماقلاريني پامبيق ايپليکله بير-بيرينه باغلارلار.
سونرا »قل هواللاه« اوخويوب ايپليي قايچي ايله کسرلر و »چيللهني کسديم« دئيرلر. بعضاً ده عيني حال باش وئرنه، يعني قيرخ گون عرضينده يئني دوغولان اوشاغين اوتاغينا، اوشاق اورادا ايکن اوزرينه دعالي بيري گيرر و بو اوزدن اوشاق راحتسيزلانير، ياخود خستهلنيرسه، اوندا اوشاغي »قيرخ باسار« کيمي رفتار ائديلر.
يعني اوشاغين شفا تاپماسي اوچون »تيلسيم جامي«ندان سو ايچيرديلير، ياخود بو قابلا اوچ دفعه اوشاق چيميزديريلير. بو جام عادي بير تاس اولوب ميس معمولاتيدير.
هر طرفينه مختليف قران سورهلري يازيلميشدير. کربلا، مکه و خراساندا حاضرلانير. آيريجا ايچريسينده اينجه بير تئلله کنارا باغلي قيرخ آچار اولماقدادير. هر آچارين اوزرينده مختليف ديني يازيلار حک ائديلميشدير. آذربايجان شيوهسينده »تاس« يئرينه »جام« کلمهسي ايشلديلير.
قادينين اوشاغيني راحت دوغا بيلمهسي اوچون باش اوجوندا اسکي و يا بئز ييرتماق عادتدندير. دوغان قادينا اون گتيريلهرک اليني اونا سورتدورورلر و سونرا بو اونو فقير-فوقرايا پايلاييرلار. اوشاغيني دوغان قادين قيرخ گونون هر اون گونونده حاماما گئدر.
نوخا شهرينده آغريسي چوخ اولان قادينلارين اللرينه اوزري دعا يازيلي ساخسي وئريلير کي، آغريسي آزالسين.
قفيل قورخان اوشاغين اؤنونه اوزرليک قاراسي سورتولور و بو شکيلده اوشاق اؤزونه گلميش اولور. يئني دوغولان اوشاغين گؤبهيي کسيلديکدن سونرا اؤز ائوينده، ياخود دوغولدوغو ائوده تورپاغا باسديريلير کي، گلهجکده اوشاق اؤز ائوينه صاديق قالسين. کسيلن گؤبک آنجاق قورودولدوقدان سونرا باسديريلماليدير.
رمضان آيينين سون جومعهسينده اوشاقلارين اوزريندن قيرخ گؤز آسيلير. قيرخ گؤز قات-قات دوزلديلميش و دؤرد بوجاغي کسيلميش، بير-بيرينه باغلي قيرخ پارچادان عبارتدير. هر گؤزه موللا طرفيندن »ياسين« يازيلير. قيرخ گؤز اوشاقلاري قورويور، حمايه ائدر.
نظرديمه ، نذر، آداق
مختليف شکيلده قارشيسينين آلينماسينا و اؤنونون کسيلمهسينه چاليشيرلار. اوشاقلاري نظرديمهدن قورتارماق اوچون يانان آتشين اوزرينه اوزرليک آتيلير و توستونون اوزريندن نظره اوغراياجاغي تخمين ائديلن و ياخود نظره اوغراميش اوشاق آتلاديلير. بعضاً ده اوشاغي ائيني آتشين اطرافيندا دولاشديرماقلا کيفايتلنيلير.
اوزرليک، عموميتله، آذربايجان تورکلري آراسيندا چوخ مشهوردور و خالق آراسينداکي رغبت اوزرينه »اوزرليک« مين بير فلاکته چاره اولاراق آذربايجان کلاسيک ادبياتينا دا گيرميشدير.
19جو عصر آذربايجان شاعرلريندن واقيفده بئله ايکي بئيته تصادف ائديريک کي، بو بئيتلر بيزه «اوزرليک»اين اسکيدن بري آذربايجان تورکلري اعتقاديندا يئر توتدوغونو آچيق-آشکار گؤسترمکدهدير.
ايران آذربايجاني تورکلري نظرديمهدن خستهلنن اوشاغي قورتارماق اوچون، فينديق شکلينده خمير پارچالاريني آتشه آتاراق، نظرينه اوغرانيلان آدامين آديني ذکر ائتمکدهديرلر. بو اسنادا خمير آتشده چاتلاماغا باشلايار و خسته اوشاق ياخشيلاشير.
نذرلر مختليف مقصدلرله ائديلير. آذربايجان تورکلرينده»نظرائتمک« چوخ گئنيش ياييلديغيندان چئشيد-چئشيد شکيللري واردير.
باشليجالاري بونلاردير: پيشي نذري. ديني آيلاريندا، رجب، شعبان و رمضان آيلاريندا پيشي آديندا خميردان بير نؤو بؤرک حاضرلانير. بو آيلاردا اؤلولر بوتون گوناهلاردان عفو ائديلميشديرلر.
اونا گؤزه پيشي حاضيرلاناراق، فقير-فوقرايا پايلانيلير. پيشينين ياغي آتشه قويولارکن ايلک اؤنجه حضرت پيغمبرين و ايماملارين آدي، سونرا عموميتله اؤلولرين و ان سوندا وارثسيز اؤلن آداملارين آدي ذکر ائديلير. پيشي ياغدا قيزارديلميش بؤرکدير.
سمني. هر هانسي بير سببله نذر ائديلن بير يئمک نؤوودور.ياشيل بوغدا تاس اوزرينده ازيلديکدن سونرا ايسلاديلير و ياخشيجا سيخيلير. بوندان حاصيل اولان سويا اون قاتيلير، اوجاغا قويوب بيشيريرلر.
ايچينه فينديق، قوز آتيلير. سمني بيشديکدن سونرا قازان قاپاغينين اوزرينه ايچريسينده اون اولان بير قاب قويولور. اوستونه آيريجا آغ و اينجه بير بئز گريلير. بير-ايکي ساعت سونرا اونون اوزرينده بئش بارماق ايزي حاصيل اولور. عيني ايکي ساعت عرضينده قازانين اطرافيندا شاملار يانديريلير.
عيني شاملار سمني بيشديي زامان يانماقدا داوام ائدر. بير گئجه کئچديکدن سونرا سمني قونوم-قونشويا پايلانير. فصهلي. بو يئمک ده ديني آييندا حاضرلانير. بير نئچه قات خميردن حاضرلانان چؤرک و ياخود بؤرکدير. ايچريسينه ياغدان باشقا بير شئي قويولماز.
قيزيلجا چيخاران اوشاق اوچون شوربايا بنزر، اتدن، دويودن، نوخوددان و سايرهدن بيشيريلن شيله آدلي يئمک حاضرلانير و قونشولارا پايلانير. قووت. اون حالينا گتيريلميش قورو بوغدا ايله شکر، گول سويو، ياخود بکلهمز قاريشديريلير و خمير حالينا گتيريلير.
يووارلاق، ياخود دورمک (يعني يومورتا) شکلينده سيخيشديريلاراق، قونوم-قونشويا، هر هانسي بير جببله دئييلميش نذر اولاراق پايلانير. بو يئمک کيچيک چيللهده، يعني قيشين سون اللي گونلرينده حاضرلانديغيندان آنجاق بو زامان اوچون نذر ائديلير.سون