نگاهی دیگر به پیوند مطالعات اقتصادی و علوم شهری و منطقه‌ای
حمیده محمدزاده تیتـکانلو
گروه اقتصادی: اگر به اقتصاد شهری و منطقه‌ای به عنوان یک دانش محوری در علـوم شهری و منطقه‌ای بنگریم، مباحثی همچون تحلیل هزینه- فایده داخلی و خارجی (اجتماعی) طرح‌های توسعه شهری و پروژه‌های بازآفرینی شهری، برآورد ارزش حال خالص، نرخ بازگشت سرمایه و نرخ بازده حقیقی اقتصادی طرحها، تحلیل حساسیت، تحلیل‌های مالی و پولی، تعیین نرخ جذب سرمایه، و به طور کلی اقتصاد مهندسی (ارزشیابی اقتصادی راه‌حل‌های فنی-مهندسی) و تشخیص و برآورد پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم (القایی) طرحها و پروژه‌های یادشده تحت عنوان مطالعات امکان‌سنجی یا امکان‌پذیری مالی و اقتصادی طرحها، می‌تواند بخش‌هایی از موضوع و محتوای این دانش باشد.
بنا بر دلایل نسبتا روشن که جای بررسی جداگانه دارد، ابعاد نظری و روش‌شناختی و کاربردی موضوعات اقتصاد شهری – منطقه‌ای کمتر از سایر مقوله‌های علوم شهری و منطقه‌ای مورد توجه مدیران، برنامه‌ریزان و اساتید ذی‌ربط قرار گرفته و کمبود منابع علمی معتبر در این زمینه چشمگیر است. تجربیات این نگارنده در ارتباط با سال‌ها تدریس اقتصاد شهری و منطقه‌ای در چندین دانشگاه و مرور کتاب‌شناسی پارسی، این موضوع نیز تاییدی بر این دیدگاه است. نکته دیگر اینکه با وجود جایگاه مشخص مطالعات اقتصادی در شرح خدمات طرح‌های توسعه شهری و ناحیه‌ای و منطقه‌ای، از یک سو و کمبود منابع علمی از سوی دیگر، تا کنون ضرورت ارتقای کیفیت و اعتبار این نوع مطالعات به طور جدی مطرح نشده است. به بیان اقتصادی «تقاضای» پژوهش از سوی کارفرمایان کم است و در میان نیازهای تحقیقاتی ادواری سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط حضور کم‌رنگی دارد. علاوه بر عرصه پژوهش در قلمرو آموزش نیز جایگاه این دانش محوری مورد کم‌توجهی برنامه‌ریزان درسی رشته‌ها و گرایش‌های برنامه‌ریزی شهری، برنامه‌ریزی منطقه‌ای و مانند آن‌ها قرار گرفته است. در شرایطی که دانشگاه‌های معتبر جهان ۱۰ تا ۱۴ واحد را به دروس نظری و کاربردی اقتصاد شهری و مباحث مرتبط اختصاص داده‌اند، در کشورمان فقط ۲ واحد اقتصاد شهری یا منطقه‌ای در دوره‌های کارشناسی ارشد این رشته‌ها عرضه می‌شود که آن هم به دلیل ناآشنایی دانشجویان با ابزارهای تحلیل اقتصادی (که شرط ورود به مباحث تخصصی اقتصاد شهری است) به ناچار بخشی از زمان درس برای شرح مبانی علم اقتصاد صرف می‌شود.به این ترتیب روشن است که در وضعیت یاد شده، تعداد پایان نامه‌های دانشجویی و تحقیقات نظری و کاربردی در زمینه موضوعات مرتبط، اندک است. به عبارت دیگر به دلیل عرضه ناکافی واحدها و مطالب آموزشی در زمینه اقتصاد عمران شهری و منطقه‌ای، کنجکاوی علمی دانشجویان کمتر به این سمت و سو گرایش پیدا می‌کند و شهرسازان و برنامه‌ریزان آینده با مهارت کمتری وارد مطالعات طرح‌های توسعه و عمران می‌شوند. این دور و تسلسل سال‌هاست که ادامه دارد و بدیهی‌ترین زیان آن، کم اثری و چالش تحقق پذیری طرح‌های مورد نظر و بی‌توجهی به آنچه در ابتدای نوشتار به عنوان بخش‌هایی از موضوع و محتوای این دانش معرفی شد، است. با وجود مشکلات مورد اشاره، مرور دیدگاه‌های رسمی اخیر در حوزه مدیریت کلان شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری- منطقه‌ای کشور، نمایانگر تغییرات مثبت در ارتباط با درک و بیان ضرورت توجه به تحلیل‌های اقتصادی در طرح‌های توسعه شهری و ناحیه‌ای است. در این میان باید توجه ویژه مدیریت جدید وزارت راه و شهرسازی به این مقوله را به فال نیک گرفت و آن را سرآغازی برای شکوفایی این دانش میان رشته‌ای و کاهش زیان‌های ناشی از کم توجهی به آن در سال‌های گذشته دانست.در چنین شرایطی می‌توان گفت که طرح ضرورت بازاندیشی در مورد کیفیت و اعتبار مطالعات اقتصادی در طرح‌های توسعه شهری و منطقه‌ای، طرح اهمیت موضوع در رسانه‌ها، یادآوری مسئولیت کارشناسان و اهل نظر، بیان چالش‌های آموزشی موجود و تاکید بر کمبود بن مایه‌های معتبر پژوهشی در این زمینه به نوبه خود می‌تواند سودمند باشد.
نوشته شده توسط admin در یکشنبه, ۲۲ دی ۱۳۹۲ ساعت ۶:۴۹ ق.ظ
