گونش
کوچوره ن:اکبرسعادت
گوزومه سحرده چالان گونش، گوزه لیم قارادی سن اولماسان
بئله باخما ظاهیر اوزوم گولش، اوره گیم یارادی سن اولماسان
قیناما منی او خومار گوزه، من ازل باخاندا وورولموشام اوز اوزومله سویله رم هر گئجه بو عومور فنادی سن اولماسان
آنادیلیمیز:اود چرشنبه سینده هاوالارین ایسینمه سینی آرزولایان اولو بابالاریمیز سحر تئزدن گونشه قوربان کسردیلر. داها ائرکن چاغلاردا قوربان، عادتا، کهر آت اولاردی. بیر نفر آتی یئدگینده اوجا بیر تپه نین اوستونه قالدیراردی. الینده بالتا اولان باشقا بیر نفر ایسه آرخادان اونلاری موشایعت ائدردی. گونش دوغاندا آت تپه نین اوستونده حاضیر ساخلانیردی. تزجه دوغان گونشین ایلک شفقی یئره توخوناندا بالتایلا آتین باشینی کسردیلر.
خالقدا بئله بیر اینام واردی کی، کهرین قیزیل گونشه قوربان کسیلمه سی آداملارا خوشبختلیک و سعادت گتیره جک. شکی نین اوجقار داغ کندلرینده کئچن یوز ایللییه ده ک گونشه قوربان کسمه مراسیمی ایجرا ائدیلردی. آتشپرستلیگین ایلکین وطنی آذربایجانلا باغلی تایلورون قناعتلرینده گونشین تانری حساب ائدیلمه سینی اساسلاندیران دلیللره راست گلیریک.
او یازیر کی، «ودا سیتاییش ائتمه ده گونشین مووقئعی تخمینا سو کولتوندا دنیزین داشیدیغی رولا برابر اولا بیلر. طبیعت آللاهلاری آراسیندا گونش گوج و شوهرتینه گوره هر یانی توتان گویدن تکجه کوسمیک (کیهانی) وارلیق اولماسی ایله دئییل، هم ده تورپاغین، جانلیلارین خیدمتینده دورماسی، آللاهلیغینی جانلی شکیلده »نوماییش ائتدیر« مه سی ایله سئچیلیر… اونا گوره ده تاتارییادا (آذربایجانی بئله آدلاندیریر) یاشایان ماسساگئتلر – گونشپرستلر قیشین دهشتلریندن اونلاری خیلاص ائتدیگی اوچون گونش تانریسینا اوز آتلارینی قوربان کسیردیلر.
بیلدیگیمیز کیمی، کیر کیمی جاهاندار حوکمداری مغلوب ائدن ماسساگئتلر آرازین شیمالیندا یئرلشن، بیزیم یاشادیغیمیز تورپاقلارین قدیم ساکینلری ایدیلر و اولو اجدادلاریمیز اوچون آت شیرین جانیندان دا عزیز ساییلیردی. بو معنادا طبیعته تاپینما – گونشه کولت کیمی یاناشما ان اسکی ایناملارا سویکه نیر.
آذربایجان ریتوال نغمه رینده، خوصوصیله »گون چیخ، چیخ…« چاغیریشیندا گونش کهر آتین اوستونده تصویر ائدیلیر. او، کایناتین یارادیجیسی و ایداره ائدیجیسیدیر. اولادلاری نین، نوه و نتیجه لری نین سایی-حسابی یوخدور. دومان، بولود گونشین اوغلانلاری، اود-آلوو ایسه قیزیدیر. گونشین کئچل قیزی – بولود خبیثدیر پاخیلدیر، ایستینی آداملارا قییمیر، گونشین نورونون قارشیسینی کسیر. تورپاغین ایختییارینی غدار کومکچیلرینه – شاختایا، قارا وئریر. آداملار اونون عمللریندن تنگه گلیب اولو گونشی چاغیریرلار: گون، چیخ، چیخ، چیخ، کهر آتی مین چیخ… اولو گونشه باشلارینا گلنلری دانیشیرلار: اوغلون قایادان اوچدو، قیزین تندیره دوشدو. بولود کومکچیلری ایله آداملاری او قدر قورخوتموشدو کی، اونلار دونیانین صاحیبکاری گونشین یانیندا بئله »کئچل قیزلا« اوز-اوزه گلمکدن چکینیرلر، اونا گوره ده یالواریرلار کی: کئچل قیزی قوی ائوده، ساچلی قیزی گوتور چیخ.
گونش ساچلی قیزی نین حاقیندا خوش سوزلر ائشیدیب سئوینیر، اونا شعاعلاریندان قیرمیزی دون بیچیر و همیشه اوز یانیندا گزدیرمگی قرارا آلیر، بولودو آپاریب اوجا داغلارا آتیر، ساچلی قیز اوزون هوروکلرینی قارین گوزونه باتیریر، اونو اریدیب سویا دوندریر: گون گئتدی سو ایچمه یه، قیرمیزی دون بیچمه یه. گون اوزون یئتیره جک، قاری تئز گوتوره جک کئچل قیزی آپاراجاق، ساچلی قیزی گتیره جک… گون دوشوب داغ باشینا، اورتوبدو آغ باشینا، کؤنلو شاماما ایسته ین، دولانسین تاغ باشینا. اولو گونش شعاعلاریندان، نوروندان ساچلی قیزا »قیرمیزی دون بیچیر«، »قاری یئردن گوتورمک« اوچون »کئچل قیزی (بولودو) آپاریر«، اوزو ایله یالنیز »ساچلی قیزی (شعاعلاری) گتیریر«. اونلار چنی، دومانی قوووب »قایادان آسیرلار«، »بودونا دامغا وورورلار«: دومان قاچ، قاچ، قاچ، پردنی آچ، آچ، آچ، سنی قایادان آسارام، بودونا دامغا باسارام. گوروندویو کیمی، قیش، دومان، بولود گونشین ناخلف اوولادلاریدیر، اونلار اوز والیدینلری نین اوزونه آغ اولورلار. ائللین و روما میفولوژی سیستئملرینده داها کسکین شکیللی آتا-اوغول قارشی دورماسینا (یونانلاردا کرون – زئوس، رومالیلاردا ساتورن – -ژوپیتئر) راست گلیریک. کایناتین یارادیجیسی کیمی تصویر ائدیلن آللاهلار – کرون (خرونوس یونانجا زامان دئمکدیر) و ساتورن اؤز اؤولادلارینا قارشی چیخیر، اونلارین بعضیلرینی حتی یئییرلر.
کرون ایلک واختلار اکین آللاهی حساب ائدیلیردی. بیزجه، ایلکین تصوورده »اولادین آتا طرفیندن یئییلمه سی« – اکینچیلیکده توخومون تورپاغا باسدیریلماسی نین (تورپاق اوز کورپه لرینی – توخوملاری دیری-دیری اودسا دا، قیسا واخت عرضینده داها گوزل اولادلار دونیایا گتیریر) میفیک آنلامیندان باشقا بیر شئی دئییل. لاکین بو موتیو سینیفلی جمعیتین مئیدانا گلمه سیندن سونرا ایجتیماعی مضمون کسب ائدیر و کوهنه لیکله یئنیلیگین، موحافیظه کار نسیلله مترقی ایدئیالار تمثیلچیلری نین توققوشماسینا چئوریلیر. ایران میفولوژییاسیندا رستمین اوغلو سهرابلا قارشیلاشیب دویوشمه سی و اونو خیانتله اولدورمه سی بونا میثال اولا بیلر. آذربایجان میفولوژی سیستئمینده آتا-اوغول قارشی دورماسی (دیرسه خان – بوغاج، قازان خان – اوروز) فاجیعه لی سونلوقلا تاماملانمیر تامامیله باشقا مضمون کسب ائدیر. اوغول آتانین یئرینی توتماغا لاییق اولدوغونو نومایش ائتدیریر و اونون یولونو داوام ائتدیرن، نسلی یاشادان واسیطه یه چئوریلیر. بئله لیکله، ریتوال نغمه لری اساسیندا گونشله باغلی آذربایجان میفینی برپا ائتمک مومکوندور: قیش آیلاریندا گونش یاراتدیغی یئری اوز اولادلارینا تاپشیریر، کهر آتینا مینیب سیاحته چیخیر، کایناتی گزیب-دولاشیر.
قیش، بولود – کئچل قیز (سونرالار اوچونون بیرلشمه سیندن کوسا اوبرازی یارانیر)، دومان بیرلشیب گونشین ایستکلی ساچلی قیزینی تندیره سالیرلار، اسیر ائدیرلر. ساچلی قیزین تورمه لریندن – گون بابانین یئر اوزونده کی ایستکلی نوه لریندن (اینسانلاردان) اوز دوندریرلر. اونلاری سویوغون، شاختانین، قارین ایختییارینا بوراخیب داغلاری، دره لری، چمنلری، مئشه لری ضبط ائدیر و هر یئرده جانلیلارا ظولم وئریرلر. گونشین اوجا داغلارین آرخاسیندا یوخا چیخماسی ایله اینسانلار ائله ظن ائدیرلر کی، خستله نیب ائوینده یاتیر، اونا گوره ده یئر اوزو آغ اورتویه بورونموشدور. ( »گون دوشوب داغ باشینا، اورتوبدو آغ باشینا…«). باشا دوشورلر کی قیشین آزغینلیغی نین قارشیسینی آلماق اوچون نئجه اولور-اولسون (»کونلو شاماما ایسته ین…«) گونشی اویاتمالیدیرلار (»دولانسین تاغ باشینا…«).
اینسانلار یئل بابادان خواهیش ائدیرلر کی گونشین یانینا اوچوب یئر اوزونده باش وئرنلری اونا دانیشسین. نهایت، گونش گئری قاییدیر ساچلی قیزینی تندیردن چیخاردیب، اسیرلیکدن قورتاریر، ناخلف اوولادلارینی ایسه جزالاندیریر – قیشی یئر اوزوندن قووور، دومانی قایادان آسیر کئچل قیزینی داغلاردا – ائوینده حبس ائدیر (گونش هر سحر داغلارین آرخاسیندان چیخیر اونا گوره ده داغلار اونون ائوی حساب ائدیلیردی). شکیده گونشه قوربان کسمه مراسیمی نین قالیقلاری اونا دردینی سویله مه آرزولارینی، ایستکلرینی بولوشمه کیمی عادتلرده ایزلرینی قورویوب ساخلامیش، اوشاقلارین هر ایل آخیر چرشنبه ده کوچه و حیطلرده چیخاردیقلاری »گون چیخ،چیخ، چیخ…« اویون تاماشاسی ایسه اوتا ستاییشین، تاپینمانین قالیغیندان باشقا بیر شئی دئییل.یازار:رمضان قافارلی
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۱۸ اسفند ۱۳۹۵ ساعت ۹:۳۸ ق.ظ
