کونول لرین صداسی

حاضیرلایان:اکبرسعادت
آنادیلیمیز:مقصدیمیز خالق ادبیاتی نومونه لرین‌دن بایاتی‌لاردا عکس اولونان تاریخه ایشیق توتماق، خالقیمیزین تاریخی ایله باغ‌لی بعضی مقام‌لارا آیدین‌لیق گتیرمک‌دن عبارت‌دیر.
بیر مسله نی قئید ائتمک لازیم‌دیر کی، یارانان نومونه‌لر هم ده، نومونه‌نین یاراندیغی اراضی ایله بیلاواسیطه باغ‌لی اولوب، همین یئرین ائتیمولوگیاسینین اویرنیلمه‌سینده ده موهوم رول اویناییر.
توتاق کی، آذربایجان مرزنین اراضی‌سینده توپ‌لانان بایاتی‌لار، خالق ادبیاتینین دیگر نوو‌لری محض بو رئگیونون حیاتی، تاریخی، معیشتی ایله داها چوخ باغ‌لی‌دیر.
بایاتیلار، تاریخین درینلیگیندن آخیب گلن قیسسا ترانه لردیر. بلکه ده تکجه بیر آن، بیر لحظه نین دویغوسونو بیان ائتمک اوچون اوخونور. آنجاق همان بیر آن، بیر عومور و بیر یاشاملا برابردیر.
غربت بایاتیلاری، آیریلیق نغمه لری، بالالاری اوخشاما، آتا – آنانی الدن وئره ن چاغدا اوخونان آغیلار، مختلف چاغلاردا اوره کلرین آهی و کونوللرین صداسی دیر. بایاتی اوشاغین اولان گونوندن، یئریمک باشلایاندا، اونون لایلاسیندا، اوخشاماسیندا اوخونور و گلیر تا انسانین بؤیومه سی، آیاق آچماسی، زحمت چاغلاری، توی – دویون گونلری، هابئله اولوم گونونه قده ر ده اوخونور. بیزیم بوتون عومروموزده ائتکیلی بیر نغمه دیر بایاتی. بونلار تاریخین ان اوجقار قارانلیقلاریندان گلیب بیزه چاتیبدیر. اوسطوره چاغلاریندان ، اسکس ایناملاردان آخیب گلن دوشونجه و مراسیم نغمه لریدیر بایاتیلار. بایات دئدیکده تانری آدینی دئمکدیر.
مانیلاردا بایات ، تانری دئمکدیر. قوتادقو بیلیکده، عتبه الحقایقده و باشقا – باشقا اسکی اثرلریمیزده اولدوغو کیمی، شفاهی ادبیاتیمیزدا دا بایات، تانری آنلامیندادیر. اونون ۷ هیجالی اولدوغو دا کائناتین سیررلریندن بیر اینام کیمی قارشیلانیر.
اینسان اوتن زامانلاردان ، اوز کئچیردیگی حایاتیندا چتینلیک لره غلبه ائتمک اوچون ، سایر جانلی لاردان دا یاردیم آلیب ، اونلاری اوز حایاتینا داخیل ائتمیش دیر .
بو ذکالی موجود داغدا داشدا ، سفرینده ، اکین اوستونده ، ساواش میدانلاریندا و یاشاییشین تامام ساحه لرینده بو حئیوانلاردان باشاردیغی قده ر ایستیفاده ائتمیشدیر .
دوه ، ایت ، آت ، اینک ، قویون و … او جانلی لاردان حساب اولور . آمما بونلارین ایچینده ، ایکی حئیوان بیری وفالی حئیوان تانینیب و بیری ده نجابت ده مشهور اولوب آتا بابا سوزلرینده گئنیش یئر آلیب و آد قازانیب لار :
آت اولنده ایتین بایرامی دیر !ایت یاتار تایا کولگه سینده دئیه ر به کی اوز کولگه سی دیر !
آتی آتین یانیندا باغلاسان هم رنگ اولماسادا هم خوی اولار !آت آلمامیش آخیرین چکدیریر !
یوگره ک آت اوزونه قمچی ویردیرماز ! کور آتین کوردا نال بندی اولار !آت اولسه یه هری قالار آدام اولسه آدی !میدانی بوش گوروب آت دولاندیرما !آت ساتان قاطیر آلا بیلمز !ایت اوتاریر !ایت کیمی یئددی جانی وار !ایت قورساغی یاغ گوتورمز !
کور آتی مینیب کونده لن چاپماق !
بونلار هامیسی بیزیم ان قدیم زامانلاردا عومور سوروب یاشایان آتا بابالاریمیز دان بیزه یادیگار قالان سوزلر دیر . بو ده یرلی سوزلری زامانین آفت لری و حادیثه لرین ده ن قورویوب و سونکی نسیل لره یئتیرمک بیزه بویوک بیر تکلیف دیر!تورک دونیا سیندا اسکس شعرلریمیز فورما جهتیندن چوخ چئشیدلی و الواندیر.
اسکس شعر فورمالاریمیزدان قوشوق، ساغو، باشوق، قوژان، تاقشوت، تاقماق، ایر ییر، کوک، شلوق، کاوی ، یسنه و باشقالارینی آد آپارا بیله ریک. بو فورمالاردا ایندیلیکده ان قدیم زمانلاردان اؤرنک لر الده دیرو بو اورنکلر اسلامدان اونجه زمانلارا، بلکه ده میلاددان اونجه دوورانا گئدیب چاتیر.
قیسساجا ایضاح وئرمک گره کیر. قوشوقلار، گون یاشاییشینا باغلی اولاراق، اووچولوق، حیواندارلیق و تارلادا ایشله ین چاغلاردا اوخونان شعرلردیر. بونلارین مضمونو چوخ گئنیش و یاشاملا باغلیدیر. قوژانلار، ? ۷هیجالی شعرلر اولاراق، بایاتیلار کیمی ۴ مصرعلی و گاهدان ۵ و ۶ مصرعلی ده اولورلار.
آنجاق بایاتیلارلا باشقا بیر فرقلری ده واردیر : قوژانلارین قافیه سی دؤردونجو مصرعده و ۵ و ۶ جی مصرعلرده گاهدان ۲ جی مصرعله بیر اولماییر. گاهدان دا ? ۷هیجا یئرینه ۸? هیجالی اولورلار. بو نغمه لر مختلیف مراسیملرده اوخونورلاردیر. باشوق شعرلری دئییلن نغمه لر دینی مراسیملرده و دوعالار کیمی ایشله نیردی.
باشوقلارین دینی ماهیتی اولاراق، دوعالار کیمی اوخونوردو. پالاق آدلی باشقا بیر شعر فورماسی دا واردیر کی، او دا دینی مراسیملرده اوخونوردو. یسنه آدلانان همان اوئستانین یسنالاری کیمی دینی شعرلردیر. بلکه ده همان قایناقدان گلمه بیر فورما اولموش اولسون! ساو فورمالاری، بوگونکو آتالار سوزونه اوخشایان، عؤمور تجروبه لرینی توپلایان پیاملاردیر کی اسکی زمانلاردا ساو آدیلا اوخونوردو و بوگون گوزه ل اورنکلری الده دیر. بونلاردا اولان قافیه لر ده داها گوزه ل اولموشدور. بونو دا آرتیرماق لازیمدیر کی اسکس شعرلریمیزده، چوخلو قافیه لر شعرین سونوندا یوخ، بلکه اولینده گلیر. اسلامدان اونجه شعرلریمیزین چوخو بئله دیر.
تاقشوتلار، تاقماقلار، ایر – ییر، کوکلر و باشقا شعر فورمالاریمیز، بیزیم مین ایللر بوندان اونجه آتا – بابالاریمیزین اوره ک سوزلرینی دیله گتیریر. بو شعرلرین چوخو دینی ماهیت داشیسا دا، مجلیسلرده اوخونوردو .
بوگونه قالان سایالار همان حیوادارلیق زامانینا قاییدان شعرلردیر کی هله دیر اوز اعتبارینی ساخلامیشدیر. بونلارین دا بیر چوخو بوگونکو بایاتیلار وزنینده و فورموندا اولموشلار.
قوتادقوبیلیکدن اونجه الیمیزه گلن اثرلرین ساییسی آز دئییلدیر. بونلارین ایچینده چوخلو شعرلر واردیر کی بایاتی کیمی ۷ هیجالی و ۴ مصرعلی اولموشلار. بو شعرلر ساخسی، گون، داشلار اوستونده یازیلاراق الیمیزه چاتمیشلار. آنجاق سوزو اوزاتمادان، بایاتی نین بایات آدیندان گلمه سی ده اونملی دیر.
بایات آنلام جهتیندن تانری معناسیندادیر. قوتادقو بیلیک، عتبه الحقایق و باشقا اسکی اثرلریمیزده، بایات همان تانری معناسیندا ایشلنمیشدیر. آنجاق تورک بویلاری نین بویوک داللاریندان بیری ده بایات اولموش ، دده قورقود دا پیغمبر زامانیندا همان بایات قبیله سینده اولموشدور.
بایاتلار تورک اولکه لرینده یاییلمیش، آذربایجان و هابئله ایرانین باشا – باشینا دا یاییلمیشلار. بوگون سوی آدی اولان بو عنوان، هر شهرده – شیرازدان توتوب زنگان، تبریز، اورمیه و باشقا شهرلرده راستلانیریق.
اسلام دوورو و اوندان داها اؤنجه الیمیزه چاتان شاعیرلریمیزین شعرلرینده بیر سیرا بایاتی کیمی شعرلری گورمک مومکوندور.
اسکس شاعیرلریمیزی دئدیکده منظوروموز : آپرین چورتگین، قول ترخان، سینقوسلی توتونگ،راتیایا، آسیق توتونگ، کی کی، چیسونا توتونگ، قالیم کئیشی، چوچو و باشقالاری نین شعرلرینی نظرده توتوروق. بونلارین شعرلرینده بایاتی فورمالارینا یاخین شعرلر آز دئییلدیر.
حتی دیوان لغات التورک کتابیندا، هابئله دده قورقود کتابیندا ایلکین بایاتیلارلا اوز – اوزه گلیریک. آنجاق بونون یازیلی حالینا چوخلو الیازما نوسخه لرده ده راست گلیریک.
شوبهه یوخدور کی یازی قایناقلاریمیزی آراشدیرمادا بیر چوخلو بایاتیلارلا اوز – اوزه گله جه ییک. ایلک اونجه تانیتدیران نوسخه لردن بیری سعدی نین گولوستان اثری نین تورکجه ترجومه سی اولموشدور. بو اثر ۷ و ۸ جی یوزایلده میصیرده سیف سرایی طرفیندن ترجومه اولموش و بوگونه قده ر قالمیشدیر.
بو الیازما کتابین صفحه لرینین حاشیه لرینده بیر سیرا بایاتیلار واردیر. آنجاق بو زمانلار، آشیقلاریمیز دا دیوان یازماغا اوز گتیرمیشلر و قوربانی، امانی کیمی آشیقلار دا بایاتی سویله مکلری مومکون ساییلیر. هله بیلدیگیمیز کیمی بیر سیرا آشیقلاریمیز، تکجه بایاتی شاعیری کیمی ده تانینمادادیرلار.
او جومله ده ساری آشیق، ۱۷ یوزایلده اکثر شعرلرینی بایاتی فورماسیندا یازمیشدیر. عینی حالدا همین یوزایللرده عندلیب قاراجاداغی، الیاس مشفقیان کیمی ادیب و شاعیرلیریمیز واردیر کی خالق آغزیندان ماهنیلاری و نغمه لری توپلامیش و بوگون بیزه ساخلامیشلار. بونلارین یازدیغی شفاهی ادبیاتیمیزین گوزه ل قایناقلاریندان ساییلیر.
بو زاماندان سونرا، بیر سیرا بسته کارلار، بایاتیلاری توپلایاراق، مضمون جهتیله ده آییرد ائتمیش و دسته له میشلر. بو عنعنه یوزایللر بویو داوام تاپاراق، داها علمی بیر شکیلده اوزئییر حاجی بیگلی بو موضوع اوزه رینده درین چالیشمالار آپارمیشدیر. اونون گوردویو ایش بوگونوموزون بایاتی توپلاما ایشلری نین اولگوسو اولموشدور.
بایاتیلار حاققیندادانیشارکن، بایاتی فالیندان دانیشماماق اولماز.
بیزیم ائللر آراسیندا ان اسکی زامانلاردان استخاره و یا فال آچما، خالقیمیزین اوزون قیش گئجه لری نین بیر تفریحی کیمی، عینی حالدا باش قاتماسی اولموشدور. بونو دا آرتیرماق لازیمدیر کی همین استخاره یا فال آچما بیر مقدس ایش کیمی باخیلیر.
بورادا جمعین آغ ساققالی الینه بیر تسبیح آلاراق، چئوره ده اوتورانلاردان ایسته ییر هر بیری بیر بایاتی اوخوسونلار. تسبیحین سون داناسینا اوخونان بایاتی، او فال توتانانین یا استخاره ائده نین اوره ک ایسته یی کیمی تانینیر. بئله اولورسا، خالقیمیز بایاتی ازبرله مک و بایاتی بیلمه یی بیر هنر کیمی ساخلامیشدیر. بو عنعنه هله ده داوام ائدیر.
باشقا بیر موضوع، شاعیرلریمیز آراسیندا بایاتی سویله مک عنعنه سی دیر. آشیقلاریمیزداه علاوه، چوخلو شاعیرلریمیز ده بایاتی شاعیری اولموشلار. حتی معجز کیمی و شهریار کیمی نهنگ شاعیرلر بایاتیدان واز کئچمه میشلر. اونلار دا ان ییغجام شکیلده درین دوشونجه لی شعرلری سویله میشلر.