کوله چرشنبه اونملی بیر چرشنبه

اکبر سعادت
آنادیلیمیز: تورپاغین همیشه گول بیتیرسین. تورپاغین یادا قیسمت اولماسین. تورپاغیندا قارایئللر اسمسین. تورپاق اوووجلایان قیزیل اوووجلار. یاز کاسیبین یورغاندوشگیدی. یازدا ترله مه ین، قیشدا تیتریر. آخیر چرشنبه آخشامی کیم سو اوستونده سویود آغاجی نین باشینی یئره قویان گورسه، هر آرزوسو یئرینه یئتر
طبیعتین ،حیاتین اویانماسی نووروزدان باشلانار و آذربایجان خالقی بونو چوخ طنطنه لی و همیده بیر آی قالمیشدان قید ائتمیه باشلاریر.بئیله کی هر هفته نی اوچونجو گونلری بیر عنصرله قید ائدرلر.
قدیم خلقاینانجلارینا گوره،دونیا و بوتون موجوداتین یارانیشی بلاواسطه دورد عنصرله سو،اود،هاوا،وتوپراق ایله علاقه دارمیش(عناصر اربعه).آنلاییشا گوره ، اولو تانری ایلک اینسانی یارادارکن تورپاغا سو قاتیب ، پالچیق‌دان اینسان شکلی دوزه لدیب ،سونرا اونا ایستی نفس وئریب،باهاردا چیچکلری،اوت لاری،آغاج‌لاری اویا‌دان یئل‌لره امر وئریب اونو جانلاندیریب. ائله بو سبب دن ، یعنی بو دورد عونصوردن یاراندیغی اوچون اینسان همین دورد عونصورو موقدس لشدیریب ، هره ‌سینه بیر گون آییریب . بئله‌جه بو چرشنبه‌لر سو، اود ، یئل ، تورپاق چرشنبه‌سی کیمی قئید ائدیلیب
بیرینجی سو چرشنبه‌سی آدلاندیریلیردی . یعنی باهارا دوغرو چای‌لارین آزاجیق بوز باغلایان یئرلری ارییب چای‌لارا توکولور . تورپاق یاواش یاواش ایسلانماغا باشلاییر . قیزلار بولاق‌لاردان سرین، شیرین سو گتیره ردیلر، ائوین اطرافینا چیله ییردیلر، اوزلرینی یویاردیلار.
ایکینجی‌سی اود چرشنبه‌سی آدلانیر. اونا گوره کی ، باهارا دوغرو گونش یاواش یاواش تورپاغی قیزدیریر، ایسیندیریر، اونو یاراتماق اوچون حاضیرلاییر.
اود چرشنبه ‌سینده تونقال‌لار قالایاردی‌لار . هر عائله عضوونون آدینا بیر ده نه شام یاندیراردیلار. خونچا‌لار دوزه لده ردیلر .
اوچونجوسو یئل چرشنبه‌سی‌دیر. بعضی بولگه ‌لریمیزده چوخ عزیز توتولور. یعنی یئل آرتیق آزاجیق اویانمیش تورپاغی ، تزه‌ جه گلمیش یازا حسرت گول ‌لری ترپه‌ دیر، چیچک له نن آغاج‌لاری یئلله‌دیر.آخیرینجی‌سی تورپاق چرشنبه‌سی‌دیر. تورپاغی آنا طبیعت سو ایله ایسلاتدی ، گونش له ایسیتدی ، اونو یاراتماغا حاضیرلادی. اونا گؤره ده ایلک یاز اکینینی خیشلا کوتانلا محض تورپاق چرشنبه‌سی گونونده باشلایاردی‌لار. ننه ‌لریمیز “سمنی، ساخلا منی، ایلده گؤیرده ره م سنی” دئییب بوغدا ایسلاداردی‌لار
قیشین سونوندا بوتون جانلی عالمی و جانسیز طبیعت تدریجن قیش یوخوسوندان اویانماقی باشلار.
بواویانیشلارا و دیریلیغ و دیرچلیش ده بو دورد عنصرون بیربیرلریلن قوووشمالاریلان اورتایا چیخارمیش.بواینانیشلارا دایاناراق اسکی خالق ایلین سون دورد هفته سینی هره سین بیرطبیعت عنصرونه آدلاندیراراق هربیرین چوخلی عنعنه و طنطنعه لن عزیزللر.ایلین سون آیی تورک خالقلاری آرسیندا بیرچوخ آدیلان تانینیر کی اونلاردان “جمله بوز هفته ال دور بوآدلاردان بیرنئچه سی دیر.بودورد هفته لربئله سیرالانماقدادیر : توپراق چرشنبه سی/ یئل چرشنبه سی
سوچرشنبه سی/اود چرشنبه سی ایلین سون آینین ان اونملی اولان چرشنبه سی “توپراق چرشنبه” سی دیر.
توپراق چرشنبه”"آخیر چرشنبه”"یئر چرشنبه”" چرشنبه سوری”"آخیر تک”"کوله چرشنبه”"لوطی چرشنبه”آدلاری ایله ده بیلنیر.
اینانجلارا گوره دورد عنصربوهفته ده گوجلنیب بیرآرایا گلدیکلری اوچون بو چرشنبه اوچ چرشنبه دن چوخ طنطنلی و شادلیقلارلا دولی گئچر،بیتمکده اولان ایلی شادلیق و شنلیکلرله یولاسالماق و تازا ایلی قارشیلاماق اوچون بو چرشنبه نین عنعنه لرین خالق آراسیندا چوخدور.بوگونون مراسیملری چرشنبه آخشامی گونونون اوولیندن تا گئجه نین سون ساعتلرینه قدر سوره ر.
آخیر چرشنبه تازا گلین ائوینه اوغلان طرفیندن خونچا گوندریلرکی بونادا ” چرشنبه لیک”دئیلیر.بوخونچادا ،بئجردیلمیش بایرام گویو؛بیر نئچه قیرمیزی بایرام بالیقی؛ چرشنبه یئمیشی؛گلین قیزا قیزیل با قوموش و پالتار؛چادیرالیک؛و ائوین سایر آداملارینا اللریندن گلدیگی قدر پای یولانیر.بوخونچانین اوزی چرشنبه گونو اوغلان طرفی،قیز ائوینه گوندرلر.
اوغلان ائوی بوخونچایا “هفت سین”ده آرتیرالار.بوخونچالارا آینا،داراق،اوزرلیک،سورمه ده قویولار. “چرشنبه بازاری”دا بوگونون ان اونملی ایشلریندن بیری سایلیر.
بوتون خالق بازاراد گئدییب چرشنبه لیک آلارلار.چرشنبه لیک عبلرت اولار:آینا-داراق؛سوپورگه،اوزرلیک،اییده،چرشنبه یئمیشی،وقدیم زمانلار کوزه ده آلینانلار ایچرسینده اولاردی.کیچیک ساخسیدن کوزه لرکی اونلارا “جین کوزه سی”ده دئیلریا بالاجا سهنگلر؛بالا تاس و گوودوشلاردا آلینارمیش.
چرشنبه بازارلاری قدیم زمانلاردا و ایندیلیکده بئله اینانیلماز شولوغ اولاربئلله کی “ایینه سالسان یئره دوشمز”بیرچوخ یئرده “لوطی چرشنبه “و بازارگئدنلره”لوطی”و “بازارلیقا دا “لوطی بازاری”دئیلر.بوگون گرکیر کی اوشاقلاری حتماً بیر اویناتمالی آلنسین.
تبریزده اوشاقلارا اویناتمالی آلاندا ظرافتلن دئیلیر” چرشنبه اوشاغی؛بئشی بیر شاهی”.بیرآدام کی اوشاقی چوخ اولارو بوتون اوشاقلارینان بازارلیقا گئده اونادا دئیلر” چرشنبه بالالاری”. آخیر چرشنبه نین ان اونملی اولان یئمگی ” چرشنبه یئمیشی”با “یئددی لوین” دیر.
چرشنبه یئمیشی قورو یئمیشلردن بادام،کیشمیش،گیردکان،باسلیق،سوجوق،باشقا شب چره لردن عبارت اولار.
آخیرچرشنبه یئمگی ده بوتون ائولرده بوگونکی کیمی دویونون بول آلمادقیندان پیلو اولاردی کی اونو پیشیرن آروادلار گرکیردی کی بزکلی دوزکلی اولدوقدان سونرا پیشیریب دوشورسونلر.
بعضی یئرلرده آخیرچرشنبه گونون یئمگی کوفته اولار،کوفته سایسی ائو آداملارنی سایسی جان اولدوقی حالده بیردانادا آرتیق پیشیریلر کی اونادا “قئییب پایی”دئیلیر،بونون خبرسیزگلن قوناق اوچون پیشیرللر.
چرشنبه گونوبیرچوخ یئرده قووورقا دا قوورولار،بو قووورقا ائوین آغ ساققالی طرفیندن ائوآداملارنین آراسیندا پایلانار.
بعضی کندلرده بوایش داملاردا و اود تونقالارنین باشیندا گورولرو آغ ساققال کیشی بیر شیش ایله دامین دورد طرفینه بیر جیزیخ چکیب قاوورقادان دایره ایچرسینه سپپرسونرا خیر دوعاسی وئرر:
بسم آلله الرحمن الرحیم،الهم صلی علی محمد وآل محمد،ائی آللاه انشااللاه،کی محمدین نوروزو،ابراهمین دوولتی،نوحون عومرونو،ساغلیق و بوللوقلا بیزلره و قونشولارمیزا اکرام ایله ،سونسوزلارا اوولاد،جوانلارا ساغلیق،قوجالارا اوزون عومور،ناخوشلار شفا،فاقیرلارا دوولت،پوللولارا کرامت عطا بویور،هامینی بیر -بیرینه مهربان ائله،آمین یارب العالمین دوعادان سونرا بیر اووج قاوورقا و نوخود و مرجی گوتوروب اوزو قیبله یه ساری دوروب نییت ائلیر،تانری هامیا شنلیک،بول روزی قیسمت ائله سین،آخیرده بیر اووج قوورقادان دا گویه سپللر و دئیر کی بودا قوشلارین پایی آخیر چرشنبه گونونون شادلیق وسایلیندن بیریده تاراقا، تومانا گیرن،یئددی تاراقا،ال بومبالاری پاتلاتماق دیر کی جوانلار طرفیندن آتیلیب و پاتلادیلار.
قدیم بعضی یئرلرده و کندلرده “توپ اودی”آدی اولان پارچادان دوزلتیلمیش توپ کیمی ایپ وساپ دولاییب آخیر چرشنبه گئجه سی اود ووروب باییرلاردا بیر نئچه محله جوانلاری قارشلیقلی اولاراق بیر –بیرلرنه آتارمیشلار.
“توولاما”تولاماق دا جوانلارین بیر آیری ایونلاریندان سایلیر کی تولامالارین ایجینه آلومنیم خیردالاری قویوب توولایان زمان آغ اود پارچالاری هربیریئره سپیلر.