کشت و زرع در آذربایجان غربی همچنان به روش سنتی
منوچهر صمدی
گروه اقتصادی: اگرچه آذربایجان غربی همچنان دومین استان پرآب کشور محسوب می_شود اما توسعه آبیاری نوین با توجه به وضعیت آب های سطحی و زیرزمینی و روند خشک شدن دریاچه ارومیه باید در اولویت نخست دست اندرکاران بخش کشاورزی قرار گیرد.
تغییر اقلیم و کاهش نزولات جوی از یک سو و مصرف بی رویه از سوی دیگر، کم آبی را به عنوان یک دغدغه مهم، پیش روی تمام بخش ها از جمله کشاورزی استان قرار داده و کاهش آثار مخرب آن نیازمند همراهی مردم و مسوولان است. بخش کشاورزی با ۹۲ درصد، بزرگترین مصرف کننده آب به شمار می رود و بیش از ۸۰ درصد منابع آب هم به دلیل استفاده نکردن از تکنولوژی های پیشرفته آبیاری و رعایت نکردن الگوی کشت صحیح در مناطق مختلف، در این بخش به هدر می رود.
در بسیاری از مناطق آذربایجان غربی همچنان کشاورزان از شیوه های سنتی برای کشت و آبیاری محصول استفاده می کنند و این روش ها بیشترین سهم مصرفی آب را به دنبال دارد. کشاورزی در اواخر دهه ۸۰ شمسی، محور توسعه آذربایجان غربی عنوان شد و بر همین اساس این بخش بدون ضابطه و غیرکارشناسی گسترش یافت؛ بر همین اساس افزایش سطح زیر کشت اراضی کشاورزی بدون توجه به استفاده از شیوه های نوین آبیاری، مصرف آب را در این حوزه به صورت سرسام آوری افزایش داد. چند سال خشکسالی و کاهش بارندگی از یک سو و توسعه بی رویه کشاورزی نیز از سوی دیگر موجب کاهش آب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه شد و روند خشک شدن آن را تشدید کرد. این امر بهره برداران را روز به روز به سمت استفاده از آب های زیرزمینی بیشتر سوق داد که نتیجه آن حفر بی ضابطه چاه های غیرمجاز و بی شمار آب در استان بود. بر اساس آمارهای غیررسمی بیش از ۴۰ هزار حلقه چاه کشاورزی غیرمجاز در این استان وجود دارد که این امر باعث شده است تا آذربایجان غربی، بیشترین تعداد چاه های غیرمجاز در کشور را داشته باشد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای آذربایجان غربی معتقد است که برداشت‌های غیرمجاز و تعدد چاه‌های غیرمجاز کشاورزی همچنان منابع آبی استان را تهدید می کند و تحول در حوضه صیانت از منابع آبی ضروری است. کیومرث دانشجو افزود: بخش اعظمی از منابع آبی به صورت غیراصولی مصرف می‌شود و این امر سبب بروز مشکلات فراوانی در حوزه کشاورزی شده است.
وی گفت: رودخانه ها یکی از منابع اصلی تغذیه دریاچه بوده و امروز به علت برداشت های بی رویه آب و چاه های فراوان غیرمجاز، آب های سطحی نیز رو به کاهش است. به عقیده کارشناسان، استفاده از محصولات سازگار با آب و هوا در هر شهرستان، تغییر الگوی آبیاری کشاورزی از غرقابی و بارانی به قطره ای و گاه تبدیل کشت آبی به دیم (در مناطق مستعد) و به نوعی تغییر الگوی کشت مهم ترین و پایدارترین روش مقابله با کم آبی از سوی بهره برداران به شمار می رود. با وجود پدیده خشکسالی و به علت کمبود شدید منابع آب، محدودیت کشت آبی محصولات پر آب بر همچون چغندرقند در حوضه آبریز دریاچه ارومیه می تواند نقش مهمی در استفاده بهینه از آب داشته باشد. به گفته رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی در سال ۱۳۹۰ بیش از ۴۳ هزار هکتار از اراضی زراعی آذربایجان غربی به این محصول اختصاص یافته بود که با هدف اجرای برنامه های ستاد احیای دریاچه ارومیه در بخش کشاورزی این استان سطح زیر کشت چغندرقند در این حوضه آبریز کاهش یافته است.
اسمعیل کریم زاده با تاکید بر اینکه ۶۰ درصد از اراضی زیرکشت چغندرقند در حوضه آبریز دریاچه ارومیه با روش های نوین آبیاری می_شود، افزود: راندمان آبیاری با استفاده از این روش ۶۰ تا ۷۰ درصد افزایش یافته و ۱۲۰ میلیون مترمکعب آب صرفه جویی شده است. رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی اظهار داشت: محدودیت سقف کشت چغندرقند در هشت شهرستان این استان که در حوضه آبریز دریاچه ارومیه قرار گرفته است با هدف مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی ادامه می یابد.
اسمعیل کریم زاده افزود: این شهرستان ها شامل ارومیه، میاندوآب، سلماس، پیرانشهر، نقده، مهاباد، خوی و اشنویه است و نظارت ها بر میزان کشت چغندرقند در این مناطق تشدید می_شود.
وی ادامه داد: به منظور کاهش مصرف آب و بالا بردن راندمان تولید، اصلاح الگوی کشت در اولویت فعالیت های بخش کشاورزی قرار دارد. کریم زاده با اعلام اینکه وزارت جهاد کشاورزی بر استفاده از تکنیک های اصلاح الگوی کشت کشت نشایی، بروزرسانی روش های آبیاری استفاده از منابع ارزان، بذور اصلاح شده و سایر راهکارهای علمی و عملیاتی تأکید دارد، اضافه کرد: این اقدامات به منظور بالا بردن راندمان تولید، افزایش کیفیت و کمیت محصول و بهره_وری و همچنین کاهش مصرف آب در دستور کار قرار دارد. معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی آذربایجان غربی نیز گفت: به دلیل بالابودن نیاز آبی محصول چغندرقند و مشکلات حوضه آبریز دریاچه ارومیه، در سال زراعی جاری در حدود ۲۳ هزار هکتار برنامه ابلاغی سازمان جهاد کشاورزی برای کشت محصول چغندر قند اعلام شده بود. عبدالله فتح اله زاده گفت: به دلیل مقرون به صرفه بودن کشت این محصول برای کشاورزان، در حدود هفت هزار هکتار نیز با کسب مجوز از معاونت امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی در خارج از حوضه آبریز کشت شده است و در مجموع حدود ۳۰ هزار و ۶۵۲ هکتار از اراضی زراعی استان زیر کشت محصول چغندرقند قرار گرفته است . یکی از مهمترین راهکارهای استفاده بهینه از آب در بخش کشاورزی بهره_گیری از سامانه های مختلف آبیاری تحت فشار است. آبیاری تحت فشار به ۲ نوع آبیاری بارانی و آبیاری قطره‌ای قابل تفکیک بوده و آبیاری بارانی روشی است که آب با فشاری بیش از یک اتمسفر در درون لوله‌هایی جریان پیدا می_کند و در روی گیاه به صورت باران توسط نازل هایی که به آب پاش معروف است، پاشیده می‌شود. آبیاری قطره‌ای به دلیل اعمال عمق آبیاری کم و قابل تنظیم یکی از روش‌های مفید آبیاری بوده و مهمترین مزیت این روش صرفه جویی در میزان آب و هزینه‌هاست.
صرفه جویی در مصرف آب، سرعت بالای رویش گیاه، به کارگیری کود همزمان با آبیاری، جلوگیری از رشد بی رویه علف های هرز، صرفه جویی در مصرف انرژی، برداشت راحت تر محصولات و افزایش کمّی و کیفی محصولات از مزایای به کارگیری روش های آبیاری نوین به شمار می رود. مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان_غربی نیز با اشاره به اینکه حدود ۱۵ درصد از اراضی استان تحت پوشش آبیاری نوین قرار گرفته است، گفت: از مجموع ۳۶۵ هزار هکتار اراضی آبی این استان، ۵۸ هزار هکتار به صورت نوین آبیاری می شود.
فیض الله شمس اضافه کرد: سیستم آبیاری نوین در ۳۰ هزار هکتار از اراضی زراعی آذربایجان غربی در دست اجراست که از این میزان ۹ هزار هکتار را اراضی خرده مالکی تشکیل می دهد . وی با بیان اینکه استفاده از روش‌های نوین آبیاری راندمان آبیاری را در اراضی کشاورزی به میزان ۷۰ تا ۷۵ درصد افزایش می دهد معتقد است: اجرای سیستم های نوین آبیاری و توسعه آن مورد توجه دولت و مسوولان قرار دارد به طوری که در چهار سال اخیر به اندازه ۱۵ سال پیش از آن اقدامات توسعه آبیاری نوین انجام شده است. وی با اشاره به اقدامات این سازمان جهت کاهش مصرف آب بیان کرد: در سال های اخیر توجه در سه حوزه منبع تامین آب، مزرعه و گیاه متمرکز شده است تا بتوان با تغییر الگوی کشت در جهت کاهش مصرف آب قدم برداشت. مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی، ادامه داد: کشت محصولاتی با مصرف آبی کم، حفظ و ارتقای بهره وری خاک کشاورزی، مدیریت روان آب ها، حفظ منابع آب زیرزمینی و استفاده از تکنولوژی های روز برای کاهش مصرف آب از دیگر اقدامات این سازمان برای مقابله با کم آبی است. شمس با تاکید بر انتقال آب از طریق لوله های پلی اتیلنی، بیان کرد: انتقال آب با کانال های پوشش دار بر سر مزارع موجب می شود راندمان آب در مزارع ۹۵ درصد افزایش یابد و این به معنای تولید محصول باکیفیت و حداکثری با منابع آب کم است.
وی افزود: استفاده از روش های نوین آبیاری افزایش ۳۰ درصدی محصول و کاهش ۲۵ درصدی مصرف کودهای کشاورزی را به همراه دارد. رییس دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه با اشاره به برنامه های تحت پوشش این ستاد در حوزه آبیاری اراضی کشاورزی، گفت: طرح آبیاری کم فشار در ۴۰۰ هکتار از زمین های کشاورزی آذربایجان غربی اجرا شده است .
فرهاد سرخوش با بیان اینکه به ازای هر هکتار از طرح آبیاری کم فشار سالانه بیش از چهار هزار و ۵۰۰ مترمکعب آب صرفه جویی می شود، افزود: با تحت پوشش قرار گرفتن ۴۰۰ هکتار از زمین_های کشاورزی در طرح آبیاری کم فشار، سالانه شاهد صرفه جویی بیش از یک میلیون و ۸۰۰ هزار مترمکعبی آب از منابع زیرزمینی خواهیم بود.
وی از اختصاص ۳۲ میلیون ریال کمک بلاعوض دولتی برای اجرای آبیاری کم فشار در هر هکتار، اضافه کرد: تاکنون برای اجرای کل این طرح، ۱۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون ریال اعتبار هزینه شده است. وی بیان کرد: بیش از ۲۶۰ میلیارد ریال اعتبار از سوی ستاد احیای دریاچه ارومیه به اداره کل جهاد کشاورزی آذربایجان غربی برای اجرای طرح های تحت پوشش این ستاد پرداخت شده است. امروزه با کاهش میزان بارش_ها بحران کم آبی به شدت احساس می شود بطوریکه در بسیاری از مناطق کشور با خشکسالی مواجه هستیم. با کاهش شدید سطح آب دریاچه ها و پایین رفتن آب پشت سدها، زنگ خطر جدی خشکسالی و بحران کمبود آبی در کشور سال به سال بیشتر تشدید می شود و از این رو با توجه به این هشدارها مدیریت منابع آبی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و مسوولان و مردم باید با بکارگیری از روش های نوین و صرفه جویی در مصرف آب از این بحران به خوبی عبور کنند.
arazazarbaijankhabarname@gmail.com
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۲ مهر ۱۳۹۷ ساعت ۹:۴۳ ق.ظ
