قوووب قيشي آيازي
کسدیک چیلله قارپیزی
حاضیرلایان:اکبرسعادت
آنادیلیمیز:آذربایجان خالق تقویمینده اساس قیش یئتمیش گوندن عیبارتدیر:۴۰ گون بویوک چیلله: دی آیی‌نین اولیندن ( دسامبرین ۲۲_سیندن ) بهمنین دوققوزونا کیمی ( یانوارین ۲۹_ونا کیمی )۲۰ گون کیچیک چیلله: بهمنین اونوندان ( یانوارین ۳۰_وندان ) بهمنین سونونا کیمی( فئورالین ۱۹_ونا کیمی )۱۰ گون قاری ننه چیلله سی: ایسفندین بیریندن ( فئورالین ۲۰_سیندن) اسفندین اونونا کیمی( فئورالین سونو مارتین بیرینه کیمی ) ( انجوی شیرازی ص ۴۲)
خالق اینانجلارینا گوره بویوک و کیچیک چیلله ایکی باجیدیر. بو اوچ شر قوه لرین ( بویوک باجی، کیچیک باجی و قاری ننه نین) هر اوچونون ده مونث یاخود قادین اولماسی، اونا عایید اینانجلارین آناارکیل لیک ( مادرشاهلیق ) دووروندن گلیب بیزه چاتدیغینی ثبوت ائتمکده‌دیر.
*آذربایجاندا چیلله مراسیمی:
چیلله قارپیزی:آذربایجاندا قیشا گیرمزدن اول قیش تدارکو گورولر، بیر چوخ یئرلرده بوتون پاییز آیلاریندا قادینلارین اساس چالیشماسی قیش زومارینا صرف اولار. قوورما، تورشو، لاواشا، دن _ دوش، یئرآلما، سوغان، قوروگوی، روب و … بو کیمی یئمکلری حاضیرلاییب، قیش زوماری ائدرلر. بونلارین ایچینده بیر ده ” چیلله قارپیزی ” اولمالیدیر.بویوک چیلله باشلانان گئجه هامی بیر-بیرینین ائوینه توپلانار، بیر چوخلو قورو یئمیشلر( سبزه، جویز و قاخ… )، قووورغا، اییده، بعضا ده نار ( و بو کیمی یاش مئیوه لر )، پشمک، قوووت، حالوا قوناقلار اوچون گتیررلر، ان سوندا دا چیلله قارپیزینی دیلیم _ دیلیم کسیب هامییا پایلارلار. چیلله قارپیزینی هامی یئمه لیدیر، بیریسی ائوده اولماسا دا پایینی ساخلارلار و بئله اینانارلار کی چیلله قارپیزینی یئسه لر اونلارا سویوق دیمییه‌جک.سالماسدا یاشایان کوره سوننولرین بئله بیر قایداسی وار کی چیلله قارپیزینی مجلیسده اولان آغ ساققاللارین بیری کسیب « قادا_ بالامیزی بو گئجه کسدیک » دئیر و صاباحیسی گون چیلله قارپیزینین قابیقلارینی آخار سویا وئررلر ( فیروز سعیدی ).چیلله لیک:چیلله گئجه سی اوغلان ائویندن آداخلی قیزا چیلله لیک گوندریلر، دئمه لی چیلله گئجه سینه عایید یئمکلر او جمله دن: پشمک، قوووت، حالوا، قورو یئمیشلر، نار و ان واجیب اولان چیلله قارپیزینی ( عموما بزه یرک )، بیر خونچادا توپلانیب، آخشام باشی قیز ائوینه گوندریلر.ائولندیکدن سونرا دا بیر نئچه ایل قیز گلینه چیلله لیک گئدر، آمما بو دونه خونچا اوغلان ائویندن دئییل، قیز ائویندن گوندریلر. قیزین آتا _ آناسینا گؤره بو هدیه لر اوغلان ائوی یانیندا قیزلارینین باش اوجالیغی ساییلیر.چیلله گئجه‌سی اوخونان نغمه لر:مراسیم و موسیم نغمه لرینین بیر پاراسی چیلله ایله علاقه‌داردیر.داش ماکیدا چیلله گئجه سی بو نغمه نی اوخویارلار:آی چیلله _ چیلله قارداش/آتین قمچیله قارداش بیر گلدین دانیشمادین/قلبیم آچیلا قارداش ( انجوی شیرازی، ص ۴۷)مشهور فولکلورشوناس عزیزه خانیم جعفرزاده ده اوز آتاسیندان ائشیتدیگی بو نغمه نی بئله ثبت ائتمیشدیر:قوووب، قیشی آیازی/کسدیک چیلله قارپیزیآللاه یئتیرسین روزی/ائل قالماسین تامارزی کلاسیک ادبیاتیمیزدان، ماکیلی شاعیر “یلدا” نین دیللر ازبری اولان بو میصراعلاری، دا چیلله گئجه لری ییغینجاقلاریندا بیر تاپماجا کیمی اوخونار:یلدا گئجه‌سی بیردی/ایلده بیر اولار یلدایا رب بو نئجه سیردی/بیر آیدا ایکی یلدا ؟بورادا سئوگیلی سی نین آی اوزونون ایکی طرفینده ساللانان هوروکلرینی گورن شاعیر، اونو بیر آیا و ایکی قارا و اوزون یلدا گئجه سینه بنزدرک بو اسرارانگیز گوزللیگین قارشیسیندا حیرته دالمیش و بو اینجه شعری یاراتمیشدیر.فالا باخما:چیلله گئجه سی فالا باخارلار، کندلرده و ائلات ایچینده یایغین فاللار بایاتی فالی و قولاق آسدیدیر. قئید ائتمک لازیمدیر کی بو فاللار چیلله گئجه سیندن علاوه آخیر چرشنبه ده ده یاییغیندیر.بایاتی فالی:چیلله گئجه سینده بیر قیز اوشاغینی بولاق باشیندان سو گتیرمگه گوندررلر، او یول بویو کیمسه ایله دانیشمامالی،چاغیرسالار بئله جواب وئرمه مه لیدیر.قیز گتیردیگی سو کوزه سینی ائوده آغ بیرچک بیر خانیما تاپشیرار، او دا سویو توکر بیر قابا اوستونه ده تمیز بیر پارچا چکر. سونرا قیز گلینلر و فالینا باخماق ایسته ین خانیملار قابین اطرافینا توپلانار،هره‌سی اوزوندن بیر نیشان سو قابی‌نین ایچینه آتار. مثلا مینجیق، اوزوک، سانجاق و ساییره، قیزلاردان بیری الینی سالار قابین تکینه و سویو دولاندیرا-دولاندیرا، مجلیسده‌کیلر ده هره‌سی ایسته دیکلری بایاتی‌نین ایلک میصراعسینی اوخویارلار،مثلا بیری دئیر:- الینده بایدا گلین-او بیری ایسه:- قاپیدان بیری گلدی کیمین قابا آتدیغی نیشان قیزین الینه گلسه، اوخونان سون بایاتینی کامیل لشدیرمه لیدیر و او بایاتی همین شخصین وصف-حالیدیر دئیرلر. مثلا: لینده بایدا گلین/دوروبدو چایدا گلین/تانری مورادین وئرسین/آچیلان آیدا گلین(بونون معناسی بودور کی نیشان صاحیبی گلن آی اؤز مورادینا چاتاجاقدیر)قاپیدان بیری گلدی/گوزومون نورو گلدی/بو آرخی کیم آریتدی/سو بئله دورو گلدیقولاق آسدی:کند ائولرینده بیر _ بیرینین دامینا چیخیب، قولاق یاتیردارلار گورسونلر ائو اهلی ندن دانیشیر. سوزلری هر بیر مووضوعدا اولسا، اوز فیکیرلرینجه اونو بیر یئره یوزوب، اورکلرینده توتدوقلاری نیتین جوابینی آلارلار.اونا گوره ده بو گئجه هامی چالیشار خوش صوحبتلر، یاخشی سوزلر دانیشسین، آغیزینی خئیره آچسین، دئیرلر ائشیدن اولار قوی قولاغینا خئییرلی سوزلر دیسین، بلکه موشگولو آچیلسین! (یکانی زارع ص ۶۶).چیلله لرین دئییشمه سی:خالق اینانجلارینا گوره ، بویوک چیلله نیسبتا عاغیللی و انصافلیدیر، آما کیچیک باجی عکسینه چوخ عصبی و منطیقسیزدیر. آجیغی توتاندا کیمسه‌یه آمان وئرمز. اردبیلده چیلله گئجه سی یئییب، ایچدیکدن سونرا جماعت چوله چیخار و شاختایا اوز توتوب، دئیرلر:- بویوک چیلله! سن آللاه برک توتما،بونو دئیرکن ده اینانیرلار کی دوغرودان دا بویوک باجی بونلارین سوزونو ائشیدیر و بو قیشی برک توتمایاجاق.بویوک چیلله و کیچیک چیلله آراسیندا خالقیمیزین دیلینده دولاشان بئله بیر میتولوژیک روایت وار:”بیرگون بو ایکی باجی بویوک چیلله و کیچیک چیلله اییده آغاجی آلتیندا اوتوروب، دانیشیردیلار، کیچیک باجی ، بویوک باجیدان سوروشار:_ سن گئتدین نئیله‌دین؟دئیر :_ من گئتدیم هامی‌نین اللرین تندیرین اوستونه سالدیم، دونداردیم، اوشوتدوم، ناخوشلاتدیم، گلدیم!کیچیک باجی دئیر:_ بولار بیر ایش دئییل کی من گئتسم، قاریلاری کورکدن، لولئیین لری لولوکدن، گلینلری بیلکدن، کورپه لری بلکدن ائلرم!بویوک باجی دا دئیر کی:سن ده بیر ایش گوره بیلمزسن چونکو قاباغین یازدی، عومورون آزدی.بو توفارقان واریانتی ایدی، خویدا دا بئله دئیرلر: بویوک چیلله دئیر:من گئتدیم هامی نین اللرین باغلادیم، تندیرین اوستونه سالدیم گلدیم.کیچیک چیلله ده دئیر:من سنین کیمین دئییلم، گئدیب، هامینی تندیردن قوووب، کوفله دن چیخاراجاغام، اوشاقلارین اللرین بئشیکده، قوجالارین اللرین بوز سیندیراندا چاتلاداجاغام گلینلرین الینی بولاق باشیندا دوندوراجاغام.کوسا _ گلین:ایکی چیلله نین آراسیندا بوتون قیش بویونجا چوخ اسکی زامانلاردان قالان کوسا_ گلین، خیدیر نبی، سایاچی کیمی مراسیملر و بایراملار کئچیریلر.بورادا میثال اوچون کوسا _ گلین مراسیمینه قیساجا ایشاره ائده‌جگم:کوسا_ گلین مراسیمی زیرنا، دوهول ایله مشایعت اولار، کوسا یئل قوواندان ساققال قویار، باشینا ایکی بوینوز تاخار، یانینا دا بیر گلین سالار، بیر ده اوزویله چووال داشییان بیریسینی دولاندیرار. بونلار کند ایچینه گلیب، چالیب، اوخویوب، اوینایارلار.چیلله قوودو:قیشین باشلانقیجیندا چیلله لری قارشیلایان خالق، کیچیک چیلله نین سون گونو ده اونو قووالایاراق یولا سالار.آذربایجاندا کیچیک چیلله نین سون گئجه سینه کورداوغلو بعضا ده صیاداوغلو دئیرلر. بو گئجه قیز _ گلینلر داما چیخار و دامدا اود یاندیریب، قارلاری اونون اوستونه سوووراراق اوخورلار:چیلله قوودو، چیلله قوودو:سحر مینجیق، سحر مینجیق (انجوی شیرازی ص۴۸)سحر مینجیق دئدیکده صاباحیسی گون مینجیق _ مینجیق یاغیش یاغاجاغینا اینانارلار. سایین قالادا ایسه بو شعر اوخونار:چیلله قاچدی‌ها چیلله قاچدی/بالالارینی گوتدو قاچدیکورد اوغلو:چیلله نین سون گونو حاققیندا دا میتولوژیک بیر روایت وار: دئییرلر کیچیک چیلله نین ایلک گونونده، لئیلک گلیب گولون دونوق سولارینا قونوب،بوزلاری اریدر. آما بیر دفعه هاوا بتر کولک ائلیردی. یامان سویوق دوشموشدو، پیشیکلر میرنووا دوشوب، آج قورد آدام اتینه یئریکله میشدی. خالق نه قدر حاجی لئیلگین یولونو گوزله دیلرسه اوندان خبر اولمادی.صیاد بابا دئدیکلری بیر تاری تانییان، آغزی دعالی یاخشی کیشی وار ایدی او جماعته توختاخلیق وئریب، دئییردی: نییاران اولمایین حاجی لئیلک هریاندان اولسا گلیب، چیخار. بیر آز دا دوزمه‌لییک .آما گوزله گوزون وار اولسون. لئیلکدن خبر اولمادی آخیردا جماعت یورولوب، کور _ پئشمان ائولرینه دوندولر. صیاد بابانین کورداوغلو آدیندا بیر اوغلو وار ایدی، ائوه گلیب، اوغلونا دئدی: اوغلوم دور پار _ پالتاریوی گئی! باخ گور بلکه حاجی لئیلک گلیب، گدیکده قالیب کورداوغلو چاریقلارینی گئییب، پاتاواسینی باغلادی، کورکونو ده چیگنینه سالیب، آلا چلپوو یاغا-یاغا داغ یوخاری یولا دوشدو. آخیردا گئدیب، یوخوشون باشینا چاتدی. باخیب گوردو صیادبابا دئین کیمی لئیلک گلیب، قاردا قالیب. تئز اونو قوجاغینا آلیب، کنده ساری قاییتدی، بونو گورن کیچیک چیلله لاپ سالدی عینادینا ساغدان سولدان چارپاز قار یاغدیریب، کولک ائله دی. کورداوغلو، لئیلک اوشومه سین دئیه اونو کورکونون ایچینه آلدی، آما کیچیک چیلله قارلاری صیاداوغلونون اوز گوزونه سوووروب، یولونو آزدیردی. کورداوغلو بیر داشین دالیندا گیزلنیب، اوزونو کولکدن قورویوب، لئیلک ایله سحره کیمی اورادا قالدی.آما گل گور کی کورداوغلو گلمه یینجه آتا _ آناسی برک نییاران قالدیلار، گئجه نی بیر نئچه ساعات یولا گوز تیکدیلر، خبر اولمادی، کور _ پئشمان باشلارینی آتیب، یاتدیلار.
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۲۹ آذر ۱۳۹۳ ساعت ۶:۱۱ ق.ظ
