کاهش اعمال مجرمانه با رویکرد مجازات های جایگزین

گروه اجتماعی: مجازات های جایگزین راهکار مناسبی برای حبس زدایی است و تاثیرات شگرفی در میزان کاهش اعمال مجرمانه در جامعه خواهد گذاشت و با جلوگیری از زندان رفتن و سابقه دار شدن بسیاری از افراد که جرم غیرعمدی انجام داده اند، سبب اصلاح رفتار و جبران عمل آنان خواهد شد.
سیاست حبس ‌زدایی و راه‌ های پرچیدن زندان از جمله اهداف نظام قضایی کشور است که به این منظور در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ خورشیدی اصلاح و بازنگری‌ هایی صورت پذیرفت و اینگونه حوزه اختیار قضات برای صدور احکام جایگزین گسترده شد. از این رو بعضی از قضات تابوی صدور مجازات «فقط زندان» را شکستند و با توجه به شرایط اجتماعی مجرم و جرم ارتکابی، احکام جایگزین را برای محکومان حبس در نظر گرفتند که اینک این مهم در حال گسترش است.
هر چند افرادی که قوانین و هنجارهای جامعه را زیرپا‌ می‌گذارند، طبق مجازات پیش ‌بینی شده در قانون روانه زندان‌ می شوند اما این پرسش پیش می آید که آیا هدف، نگهداری بزهکاران در محیطی به نام زندان، محدود کردن آنها از حقوق شهروندی و آزادی ‌های رایج در جامعه به شمار می رود یا هدف اصلاح و تربیت زندانیان و تغییر در تفکر و نگرش آنها نسبت به قوانین حاکم بر اجتماع و بازگشت مجدد آنها به جامعه محسوب می شود.
تدابیری مانند کانون اصلاح و تربیت توانسته است تا میزانی تجربه موفقی را پشت سر بگذارد اما مشکل اصلی این افراد سپری کردن مراحل جامعه‌پذیری دوباره در کانون و تبدیل رفتار نابهنجار به هنجار نیست بلکه استمرار وضعیت اصلاح شده‌ آنان در عرصه‌ عمومی جامعه است؛ یعنی این افراد دچار سوء پیشینه هایی می شوند که می تواند در نوع رفتار و آینده آنها تاثیرگذار باشد.
بنابراین اکنون که زندان‌ های کشور انباشته از جوانان شده است استفاده از مجازات‌ های جایگزین در کنار آنکه جمعیت کانون‌ های اصلاح و تربیت را کاهش ‌می دهد، سبب می شود پیش از اینکه مُهر زندانی بودن به عده ای زده شود، امکان بازگشت آبرومندانه و سعادتمندانه به جامعه را داشته باشد.. از این رو اگر هدف مبتنی بر رویکرد اصلاحی و تربیتی باشد می توان با استفاده از این نوع احکام زمینه بازگشت مجرمان را به جامعه فراهم آورد.
*مجازات های جایگزین در جرم های غیرعمدی
در بخش قوانین مجازات تنوع و تکثر وجود دارد؛ یعنی انواع و اقسامی از جرم ها و موضوع های مجرمانه مشاهده می شود که قضات با حجم بسیار بالایی از قوانین مجرمانه روبرو هستند و این امر باعث می شود که بتوانند نسبت به جرم های مختلف مجازات های متنوعی در نظر بگیرند. از این رو برای جرم زدایی از این عناوین مجرمانه باید تلاش هایی صورت پذیرد.
برای جرم زدایی می توان از ۲ طریق عمل کرد یکی اینکه دولت و قوه قضاییه به صورت لایحه قضایی، پالایشی از عناوین گسترده مجرمانه انجام دهند و اینگونه قضات مجازات های جایگزین برای مجرمان در نظر بگیرند. این سیاستی است که از طرف برخی از قاضیان مانند»محمد اطمینان« قاضی کرمانی اتخاذ می شود. در پرونده‌ای دیگر سه مهندس که به دلیل سهل‌انگاری در یک واحد مسکونی سبب افتادن کارگری در چاله آسانسور و مرگ او شده بودند، هر کدام به کاشت ۱۰۰ درخت و پرداخت دیه محکوم شدند. همچنین در پرونده ای دیگر در تهران فردی به دلیل ورود به خیابان یک طرفه، ملزم شد تا ۶ ماه فضای سبز آن خیابان را آبیاری کند. بنابراین این نوع مجازات ها می تواند در جرم های غیرعمدی باعث تقویت رویکرد اصلاحی و تربیتی شود.
*اثرهای مجازات های جایگزین در جامعه
مجازات های جایگزین می تواند اثرهای مفیدی در جامعه داشته باشد و از زندان رفتن و سابقه دار شدن بسیاری از افراد که جرم غیرعمدی انجام داده اند، جلوگیری کند. برای نمونه یک پزشک به جای اینکه یک سال محکومیت خود را در زندان سپری کند، می تواند با حکم جایگزین برای خدمت به شهر یا استان محرومی اعزام شود تا اینگونه تعدادی از افراد از ویزیت رایگان استفاده کنند. اینگونه مهندس، مددکار و هر فرد دیگری که صاحب شغل و حرفه‌ای است، می تواند با گرفتن حکم جایگزین به جامعه بازگردد و مُهر سابقه‌دار بودن نداشته باشد و هم خدمتی به جامعه کند.
»سیدمحمود محمدی« بازپرس دادگستری معتقد است، قاضی می تواند برای افرادی که به صورت غیرعمدی یا برای نخستین بار مرتکب اعمالی خلاف قانون می شوند، متناسب با شخصیت، سن، مهارت، سابقه جرم و نوع فعالیت_های متهم؛ مجازات های جایگزین در نظر بگیرد.
*آثار مخرب رویکرد حبس محور
نگاه حبس محور در سیاست های قانون گذاری در حوزه مسایل کیفری وجود دارد. برای نمونه در مصوبه های مجلس شورای اسلامی امری که جرم انگاری می کنند بلافاصله حبس نیز برای آن در نظر می گیرند که این مهم می تواند اصلاح شود و مجازات های جایگزین برای آن در نظر بگیرند زیرا نگاه حبس محور آثار مخربی به همراه دارد. این نوع نگاه در وهله نخست باعث ایجاد هزینه برای نگهداری زندانیان می شود؛ یعنی اگر بخواهیم برای هر جرمی که افراد انجام می دهند مجازات زندان در نظر بگیریم زندان ها پر می شود از افرادی که می توانند با کارهای دیگر مجازات عمل غیرقانونی خود را پس دهند. مجازات حبس باعث ارتباط متهمان بی سابقه با متهمان سابقه دار در زندان می شود که این امر به لحاظ اجتماعی و آثار تخریبی بازگشت به اجتماع تاثیر منفی می گذارد. همچنین مجازات حبس تاثیر مخربی بر روی خانواده های زندانیان می گذارد. افرادی که به هر دلیلی به زندان می روند، خانواده آنها در شرایط سختی زندگی را سپری می کنند و ممکن است دچار انواع آسیب های دیگری شوند.
*مجازات های جایگزین با رویکردهای تعلیمی و تربیتی
برای خروج از مجازات های حبس انگاری راهکارهای مختلفی وجود دارد. یکی اینکه برای بعضی از مجازات ها جزای نقدی پیش بینی شود و افرادی که بعضی از اعمال خلاف قانون را مرتکب شده اند، به جای زندان، جزای کار خود را به صورت نقدی پرداخت کنند و اگر هم قادر به پرداخت آن نبودند با استفاده از کار کردن در کارگاه های زیر نظر زندان هزینه مجازات خود را پرداخت خواهند کرد.
از دیگر راهکارها مجازات های جایگزین با رویکرد تعلیمی و تربیتی است؛ یعنی افرادی که به صورت غیرعمدی یا برای نخستین بار مرتکب اعمالی خلاف قانون می شوند، قاضی می تواند مجازات های جایگزین در نظر بگیرد که این مجازات ها باید متناسب با شخصیت، سن، مهارت، سابقه جرم و نوع فعالیت های متهم در نظر گرفته شود. یعنی اگر یک معلم در رانندگی مرتکب جرمی غیرعمد شد می توان مجازات سواد آموزی به افراد بی سواد برای او در نظر گرفت.
*مجازات های جایگزین و مشارکت مردم در کاهش جرم
برای مجازات های جایگزین باید به زیرساخت ها هم توجه داشت؛ یعنی برای اینکه افراد بتوانند خدمات مجازات حبس خود را انجام دهند باید زمینه های انجام دادن این خدمات را نیز در کشور فراهم کرد تا افرادی که مرتکب جرم های غیرعمدی می شوند، بتوانند در سازمان های مردم نهاد، شرکت های بازپروری معتادان، مدرسه های مناطق محروم و … خدمات اجتماعی انجام دهند. به گزارش آرازآذربایجان به نقل از ایرنا؛ مجازات های جایگزین تاثیر زیادی در کاهش جرم در جامعه دارد زیرا بسیاری از مجرمانی که برای نخستین بار مرتکب جرم می شوند در همان مرحله احساس خطر می کنند و از کار خود پشیمان می شوند. از این رو مجازات جایگزین فرصتی به آنها می دهد که عمل خود را جبران کنند. فرد مجرم ضرری به جامعه وارد کرده است و با مجازات جایگزین این فرصت به او داده می شود که عمل خود را جبران کند. همچنین این عمل استفاده از خود مردم در کاهش جرم در جامعه است؛ یعنی مردم در کاهش جرم و جنایت در جامعه مشارکت پیدا می کنند.