کارگران آجرپزی و مشکلات ناگفته

مسعود قادری
گروه گزارش: » باید چهارصبح بلند می شدیم و تا شب کار می کردیم. حتی یک لقمه هم نمی_توانستیم شام بخوریم و سرپا خوابمان می_برد. پسرم کوچک بود که در نایلون گل می_خوابید. او الان لیسانس حقوق گرفته است.«
به گزارش آراز آذربایجان، این درد دل های یک کارگر میانسال آجرپز است که از بیست سال پیش مجبور شد پسر ده ساله اش را نیز با خود به کارگاه آجرپزی ببرد، پسری که اکنون کارشناس حقوق است. سخنان معدود کارگرانی که به پای حرفهایشان نشستیم به خوبی واقعیت های ناگفته اما دیرآشنای کارگران آجرپز شاغل در بیش از سیصد کوره آجرپزی در استان آذربایجان غربی را منعکس می کرد.
تمام کارگرانی که با آنان صحبت شد به رضایت شغلی خود نمره صفر دادند (که از صفر تا ده رتبه بندی شده بود).
مشکلات عدیده کارگران آجرپز را می توان به دو بخش تقسیم کرد: مشکلات ناشی از شرایط محیطی کار و مشکلات ناشی از عدم حمایت قانونی از کارگران.
کار در کوره خانه ها یک شغل فصلی است که هر سال بهار آغاز شده و معمولا تا آبان ماه ادامه می یابد. فصلی بودن این شغل، باعث می‌شود تا کارگران در فصل زمستان بیکار شده و به ناگزیر به شغل های دیگر به خصوص دستفروشی روی آورند.
در کنار مشکل موقتی بودن این شغل، مکان دورافتاده این کارگاه ها در حاشیه های شهر عملا کارگران و خانواده هایشان را از دسترسی به امکانات بهداشتی، رفاهی، تفریحی و غیره دور نگاه می دارد.
کارگران اغلب همراه با خانواده های خود به این کوره خانه ها نقل مکان می کنند تا در گرمای سوزان تابستان، در محیطی به دور از شهر، تقریبا عاری از امکانات و به لحاظ بهداشتی و کاری ناامن، به کار و زندگی مشغول شوند.
در گرمای تابستان، محیط این کوره ها به دلیل مجاورت با خمیرها از لحاظ دما بسیار داغ است تا حدی که کارگران را دچار گرمازدگی و سوختگی پوست می کند.
فاصله دور محیط کار از شهرها، نظارت بازرسان اداره کار (اگر اصلا نظارتی صورت بگیرد) بر این محیط های کاری را نیز دشوار می_سازد. همچنین خوابگاه هایی که در کنار این کارگاه_ها برای کارگران و خانواده هایشان تدارک دیده می شود فاقد امکانات لازم حتی سرویس بهداشتی کافی است. برای مثال به دلیل کمبود فضا، بسیاری از خانواده ها مجبور به پخت و پز در محوطه بیرون از خوابگاه هستند و گرد و غبار فراوان ناشی از وزش باد، کارگران و خانواده_هایشان را با مشکلات تنفسی روبرو می_کند.
دوده ناشی از سوزاندن سفال ها برای کارگرانی که در مجاورت آن کار می کنند و به اصطلاح»قرمزدار« نامیده می شوند، بسیار خطرناک است.
این دوده ها سر تا پای آنان را در بر گرفته و موجب بروز مشکلات تنفسی و گوارشی می_شود. همچنین در کوره خانه های سنتی و دستی، گنداب ها بوی نامطبوعی ایجاد می کنند.
سومین معضل ناشی از شرایط محیطی کار وجود دستگاه های غیرامن و کهنه و فرسوده این کارگاه هاست که ایمنی کارگران در محیط کار را در معرض خطر قرار می دهد. کمتر کارگری وجود دارد که حتی در مدت کوتاهی از کار، به نوعی دچار حوادث ناشی از کار نشده باشد.
متاسفانه اکثر کارفرمایان از تهیه ی وسایل ایمنی برای کارگران مانند پوتین، کلاه و دستکش مخصوص آجرپزی سر باز می زنند.
پس کارگران مجبور هستند که این وسایل را خود تهیه کنند و البته پرواضح است که بسیاری از ایشان وسع مالی لازم برای تهیه این وسایل را ندارند. به گفته یکی از کارگران سابق کوره ی آجرپزی واقع در یکی از روستاهای توابع شهرستان پیرانشهر، کارگری به نام ایوب در سال ۹۵ به دلیل ایمن نبودن دستگاه بالابر سفال، و پاره شدن زنجیر زیر تسمه، در زیر آن گیر کرده و جان خود را از دست داد.
انگشت شصت قطع شده کارگر دیگری که با وی به گفتگو نشستیم، خود گواه دیگری از فقدان ایمنی دستگاه های مورد استفاده در این کارگاه ها است.
وی که در کوره ی آجرپزی واقع در ارومیه کار می کند که به دلیل عدم وجود حفاظ در کنار تسمه بالابر انگشت خود را از دست داد.
کارگر دیگری نقل می کند: » دیسک کمر گرفتم. هنوز هم که هنوز است، نتوانسته ام کمرم را عمل کنم. چهل و هشت سال سن دارم و الان دیگر توان جسمانی برای خیلی از کارها را ندارم.«
فهرست مشکلات کارگران آجرپز با مشکلات ناشی از عدم حمایت قانونی طولانی تر هم می_شود. اکثر کارگران، تحت پوشش بیمه نیستند قراردادها شفاهی هست و محاسبه حجم کار روزانه با دقت انجام نشده و به گفته یکی از کارگران »کارفرما به وعده های (شفاهی اش) عمل نمی کند و در محاسبه تعداد آجرها تقلب می کند.« حقوق یک کارگر آجرپز بسته به نوع قرارداد آن متفاوت است. کارگرانی که روزمزد کار می کنند، روزانه حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تومان مزد دریافت می کنند. این حقوق اکثرا روزشمار بوده (یعنی ماهیانه نیست) و در روزهای تعطیل، حقوقی به آنها تعلق نمی گیرد.
اکثر کارگرانی که به صورت قراردادی (کنتراکتی) کار می کنند، مجبور هستند تا از ساعت ۷ صبح تا ۷ غروب به کار مشغول باشند که حتی با وجود این ساعات کار طولانی، از عهده امرار معاش خود و خانواده شان برنمی آیند.
همچنین در اکثر موارد، مساعده ای از بابت هزینه ایاب و ذهاب به کارگران آجرپز تعلق نمی_گیرد. پس کارگران مجبور هستند تا هزینه_های رفت و آمد را از جیب شخصی خود پرداخت کنند که البته به سبب فاصله زیاد محیط کار از شهر، این هزینه اندک نیست.
متاسفانه اکثر کارگران آجرپز تحت پوشش بیمه حوادث نیستند. به گفته یک وکیل ساکن نقده، در اکثر کوره خانه ها، کارفرمایان برای کاهش هزینه های مربوط به بیمه، فهرست پنج نفره ای بدون پر کردن قسمت مربوط به مشخصات مانند نام و نام خانوادگی کارگران، در فرم بیمه پر کرده و در مواقع اضطراری که یکی از کارگران دچار حادثه می شود، مشخصات کارگر حادثه دیده را وارد می کنند تا وانمود شود کارگر از قبل بیمه بوده است.
متاسفانه برخی از کارگران با مشاهده بازرس تامین اجتماعی از محل کار متواری می شوند که این امر خدمات رسانی به این کارگران را دشوار می سازد. به نظر می رسد علت این امر، کسر حق بیمه از حقوق کارگران از سوی کارفرما است.
به همین دلیل، کارگران این واحدهای تولیدی تمایل چندانی برای بیمه شدن ندارند زیرا مزد ایشان کفاف تامین هزینه های بیمه را نمی دهد.
اگر کسی بندها و مفاد قوانین کار را یک به یک از نظر بگذراند، خواهد دید که تقریبا هیچکدام از مفاد قانون اداره کار، در مورد کارگران آجرپز رعایت نمی شود. فقدان بیمه، قراردادهای شفاهی، حقوق کمتر از حداقل مزد، فقدان نظارت بر محیط کار، نداشتن حق مرخصی و تعطیلات، کار روزانه بیش از هشت ساعت، به طور خلاصه فهرست موارد عدم رعایت قوانین کار در مورد آجرپزان به اندازه خود متن قانون کار طولانی خواهد شد.