آرازآذربايجان گزارش مي¬دهد

چهارشنبه سوری آتشی بجامانده از کاروان تمدن باستانی آذربایجان

گروه اجتماعی:افروختن آتش در آذربایجان، مظهر پاکی و گرمی است به اعتقاد قدیمی ها، عدد چهار اصل و ریشه طبیعت جاودانه است، لذا اولین چهارشنبه را منسوب به باد می دانستند و اعتقاد داشتند در آن روز باد خواهد وزید، دومین چهارشنبه منسوب به خاک، سومین به آتش و چهارمین به آب بود که در این زمان از یخ بستن خاک کاسته می‌شد و زمین نفس می‌کشید
به گزارش آراز آذربایجان، مردم آذربایجان به عنوان مهد تمدن باستانی ایران زمین، آیین هایی را برگزار می کنند که یکی از مهمترین آنها چهارشنبه سوری آخر سال(آخیر چارشنبه) است.
افروختن آتش در آذربایجان، مظهر پاکی و گرمی است.به اعتقاد قدیمی ها، عدد چهار اصل و ریشه طبیعت جاودانه است، لذا اولین چهارشنبه را منسوب به باد می دانستند و اعتقاد داشتند در آن روز باد خواهد وزید، دومین چهارشنبه منسوب به خاک، سومین به آتش و چهارمین به آب بود که در این زمان از یخ بستن خاک کاسته می‌شد و زمین نفس می‌کشید.در آذربایجان چهارشنبه سوری موسوم به ‘ آخیر چارشنبه’ است که وجود واژه آخر در این ترکیب نشان می دهد مردم آذربایجان در اسفند ماه چهارشنبه های دیگری را نیز جشن می_گرفتند که امروزه این رسم تقریبا به فراموشی کامل سپرده شده است. مطابق سنت های کهن و قدیمی مردم آذربایجان چهارشنبه هفته اول اسفند ماه را ‘چیله قووان’ یعنی هفته ای که چله زمستان را فراری می دهد یا یالانچی چارشنبه ( چهارشنبه دروغین) می نامیدند و با آیین هایی اتمام فصل زمستان را جشن می گرفتند.
چهارشنبه هفته دوم اسفند ماه موسوم به ‘کوله چارشنبه’ یعنی چهارشنبه کوتوله بود و سومین چهارشنبه نیز ‘موشتولوقچی چارشنبه (پیام آور) نامیده می شد و چهارشنبه آخر را ‘ آخیر چارشنبه ‘ می گفتند که چهارشنبه آخری مهم تر از سایر چهارشنبه ها بود و جشن های بزرگی در آن برپا می شد.
نامگذاری ۴ چهارشنبه در اسفند ماه به نوعی با رنگ های طبیعت نیز ارتباط دارد که رنگ های سفید، خاکستری، سیاه و سرخ از آن متبلور است.
این چهارشنبه ها بین عموم مردم با نامهای موشتلقچی (خبرچی) کوله (کوتوله) قره (سیاه) و قزیل (چهارشنبه طلایی) نامیده می شوند که امروزه نیز به این نام ها معروف هستند. از میان تمام مراسم باقیمانده، آیین گسترده چهارشنبه آخر سال به عنوان یکی از رسوم نوروزی هنوز با حال و هوای قبلی برگزار می شود.
یکی از مهمترین آداب این روز، فرستادن خنچه ای از هدایا به همراه نقل و شیرینی و آیینه برای تازه عروس ها است که در این روز خانواده داماد و فامیل های آنان، خنچه ای رنگارنگ را به خانه تازه عروس فرستاده و این روز را با هدیه به عروس جشن می گرفتند.
شال سالاماق” (رسم شال اندازی)
یکی از رسومات جالب توجه در چهارشنبه آخر سال انداختن شال از سوراخهای پشت بام خانه ها می باشد. معمولا در این شب جوانان و بخصوص تازه دامادها شالهایی به رنگ قرمز را از سوراخهای پشت بامها – که برای تهویه درست شده اند – به داخل خانه ها می اندازند و صاحب خانه نیز جورابی، پیراهنی و … به آن می بندد. تازه دامادها نیز می گویند که نامزدم را به شال ببندید اطرافیان عروس نیز می گویند که نمی شود و در عوض جوراب، آجیل و… به شال می بندند.
رسومات زیادی برای چهارشنبه های آخر سال وجود دارد ولی آنچه ذهن من یاری کرد ، چند رسم دیگر از مراسمات و رسوم چهارشنبه آخر سال را برایتان ذکر می کنم: ( شاید در اینده توانستیم از همه رسومات که فراموش شده هاد برایتان بگوییم)
طبق رسوم معمول زنان آذربایجانی چند روز قبل از چهار شنبه آخر سال به بازار رفته و برای سال جدید اقلامی مانند شانه سر، آیینه، کوزه سفالی نو، پوشاک تازه و نوبرای بچه ها و خودشان با توجه به وسع مالی خریداری می کنند .همچنین در شکل های سنتی اسباب بازی هایی مانند جین قووالی ، سوتک سفالی ، تپانچه با ترقه_های چوب پنبه ای و تنقلاتی از قبیل نخود و کشمش ، بادام و گرود ، تخم ژاپنی ، آفتابگردان و کدو، شکلاتت ، مقداری میوه که در کل آن ها را »چارشنبه یمیشی « می نامند تهیه و به منزل می_آورند.
حدود چهل – پنجاه سال پیش رسم معمول چنین بود که دم دمای غروب آفتاب و تاریک شدن هوا در نقاط روستایی ، جوانان و بزرگسالان با شور و شوق تمام، کپه های هیزم را در پشت بام منازل روی هم جمع می کردند و خانواده ها دور هم جمع می شدند و با غروب خورشید هیزم ها را می افروختند و سپس از روی شعله های آتش پردیده و می گفتند .رسم آتش روشن کردن و پریدن از روی شعله های آتش و خواندن سرودها و اشعاری به هنگام اجرای این آیین نیز در آذربایجان رایج بوده که هنوز نیز ادامه دارد. “آتیل باتیل چارشنبه – بختیم آچیل چارشنبه” و ‘ دردیم، بلام بو اوددا قالسین – باش آغریم، دیش آغریم بوردا قالسین’ از جمله شعارهایی است که در موقع پریدن از روی آتش گفته می شو
د و معنی آن همان ‘ سرخی تو از من و زردی من از تو’ می باشد.
در بعضی خانه‌های روستایی آذربایجان نیز رسم است که اسپندی دود کرده در دو طرف در خانه می ریزند تا اهل خانه از چشم حسود و بیگانه در امان باشند.
در بعضی از مناطق بعد از پریدن از روی آتش، باز هم با باورها و رسوم مختلفی رودر رو می شویم. برای مثال دخترها بعد از پریدن از روی آتش موقعی که به خانه برمی گردند کفشهایشان را درمی آورند و به طرف آستانه در خانه پرت می کنند. اعتقاد و باور بر این است که اگر پاشنه کفش ها به طرف منزل باشد آن سال به خانه بخت خواهند رفت.
در بعضی مناطق بعد از پریدن از روی آتش بر روی یک بیل یا یک پارو سوار می شوند و مثل اسب به سواری کردن با آن می پردازند. از کسی که بر روی پارو سوار شده می پرسند کجا می روی و او هم نام جایی که آرزو دارد در سال جدید برود، بر زبان جاری می سازد. در برخی روستاهای منطقه هنوز رسم رفتن به سر چشمه و آب تازه آوردن باقی است، در گذشته نه چندان دور برای این روز مردم لباس های تر و تمیز و تازه خود را می پوشیدند و کوزه تازه ای که در بین اقلام خرید چهارشنبه قرار داست از آب تازه پر می کردند و چایی صبحانه روز چهارشنبه شان از همان آب تهیه می شد.چهارشنبه های آخر سال را به ترتیب با اسامی چهار عنصر طبیعی مشخص کرد ه اند که عبارتند از: “سو چرشنبه سی” (چهارشنبه آب) ، “اود چرشنبه سی” (چهارشنبه آتش) ، “یئل چرشنبه سی” (چهارشنبه باد) و “توپراق چرشنبه سی” (چهارشنبه خاک) که به اسامی دیگری نیز مانند: “سور چرشنبه سی” (چهارشنبه سوری)، ” “لوطی چرشنبه سی” (چهارشنبه لوطی) معروف می باشد.در این روز معمولا غذاهایی مانند پلو و کوفته درست می کنند. هنگام درست کردن کوفته، یک کوفته اضافه می پزند و به آن “غئییب پایی” (سهم غایب) می گویند که سهم مهمان ناخوانده می باشد.
در این روز همچنین گندم بو داده (قورقا) درست می کنند و در بعضی از مناطق، ریش سفید فامیل هنگام روشن کردن آتش در پشت بام، یک خط دایره ای کشیده و قورقا ها را داخل آن پخش می کند بعد از دعا، مشتی از قورقاها و نخود و عدس برداشته و بعد از نیت و درخواست روزهای خوش برای همه از خدا، آنها را به سوی آسمان پرت می کند و می گوید: “بودا قوشلارین پایی” (این هم سهم پرندگان).
سور و شادی
وسایل شادی زیادی برای شادی و جشن این روز وجود دارد. از میان آنها می توان به “ یئتددی تاراقا، تومانا گیره و…” اشاره کرد. که از طرف جوانها پرتاب شده و منفجر می شوند. در بعضی از مناطق از “توپ اودی” (توپ آتشین) نیز استفاده می کنند. این توپ از پارچه هایی که به همدیگر تنیده شده اند در چهارشنبه آخر سال آتش زده می شود و جوانها در محلها آن را به سوی همدیگر پرتاب می کنند.
“توولاما” از دیگروسایل شادی است. در درون این توولاما ها (گردونه های آتش) خرده های آلومینیوم و آتش ریخته و آنها را می چرخانند و هنگام چرخش، گلوله های سفید آتش همه جا پخش می شود.
از تفریحات دیگر این موقع “یومورتا چاقیشدیرماق” (بازی تخم مرغ ) می باشد. نحوه بازی بدین شکل است که جوانان در میدانگاه ها جمع می شوند و تخم مرغهایی که آب پز شده اند را به یکدیگر می زنند تا ببینند کدامیک زودتر می_شکند. کسی که تخم مرغش می شکند بازنده است و باید آن را به فرد برنده بدهد.
واما فردای چهارشنبه سوری رفتن سر چشمه نیز از دیگر مراسم این روز است که در روستا‌ها هنوز هم سپیده دم این روز زنان و دختران کوزه به دست سر چشمه رفته و کوزه‌های خود را پر از آب کرده و به خانه می‌آوردند و اندکی از آن آب را برحیاط خانه می‌پاشند تا سال پربرکت و خوبی را داشته باشند.
مردم و جوانان باید با روی آوردن به رسوم اصیل و صحیح و پرهیز از انجام کارهای خطرناک، چهارشنبه سوری با نشاط و شادی را برای خود و اطرافیان ایجاد کنند.