چشم انداز مدیریت بحران و مدیریت شهری در ایران با تاکید بر توسعه پایدار شهری

شهلا حمزه پور
گروه اقتصادی: در بحث مدیریت شهری، شهر مانند تمام سیستمها مجموعهای از اجزاء میباشد که با هم درحال تعامل هستند. اگر این اجزاء دچار مشکل شوند بر تعاملات اجزاء و در کل سیستم تأثیر میگذارد.
شهر از خرده سیستم های اقتصادی، سیاسی،اجتماعی و … تشکیل شده است که وضعیت هرکدام بر وضعیت سایر اجزاء و درنهایت بر کل سیستم که همان شهر است تأثیر میگذارد. به طورکلی میتوان شهر را موجود زندهای تصور کرد که باید برای ادامه حیات و سلامتی آن، برنامههایی وجود داشته باشد که مانع بروز بحران و یا حداقل، کنترل بحران شود. این فرآیند را میتوان مدیریت ریسک نامید. اگر برای شهری قبل از بروز هر حادثه و بحرانی فکر شود و پیشبینیهای لازم انجام شود میتوان در هنگام بروز بحران آن را مدیریت کرد. در ضمن شهر نیز مانند هر سیستم دیگر همچون سازمانها نیاز به مدیریت به معنای هماهنگی دارد. از آنجا که شهر را مدیران شهری مدیریت میکنند، این مدیران در زمان بروز بحران باید بتوانند آن را مدیریت نمایند. پس در هنگام بروز بحرانها، مسئولیت مستقیم کنترل آنها برعهده مدیران شهری است .حال اگر تصمیمات سطحی، موقتی و گذرا باشد، نمیتوان مطمئن بود که درهنگام بروز بحران بتوان شهر را از بحران خارج ساخت تا ادامه حیات دهد.
روند رو به رشد و فزآینده شهرنشینی و جمعیت شهری به عنوان پتانسیلی برای خسارت های زیاد به هنگام بلایای طبیعی می_باشد. گسترش شبکه های ارتباطی و زیرساختهای شهری از یک طرف و عدم رعایت ابتدایی ترین نکات ایمنی در ساخت و سازهای شهری و بدون برنامه رشد و توسعه شهر از طرف دیگر، زمینه ایجاد خسارت های زیاد در زمان وقوع زلزله را فراهم ساخته است. مدیریت بحران در نواحی شهری به عنوان اقدامی است که در هنگام بروز بلایا و به خصوص زلزله می تواند تا حد زیادی اثرات بحران و بلایا را کاهش دهد. برنامه ریزی شهری به عنوان وسیله ای است که نقش بسیار موثری در کاهش ضایعات زلزله دارد .
کارآمدترین سطح برای کاستن از آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله، سطح میانی یا همان شهرسازی است. مفاهیم موجود در شهرسازی مانند ساختار شهر، کاربری اراضی شهری، تراکم های شهری، تأسیسات و زیر ساخت های شهری اعم ازشبکه آب، برق، گاز، شبکه ارتباطی و … نقش مهمی در میزان آسیب پذیری شهر در برابر زلزله دارند. هم جواری و تناسب کاربری ها با یکدیگر، توزیع متناسب تراکم های شهری اعم از تراکم مسکونی، جمعیتی و غیره، داشتن شبکه ارتباطی کارآمد و ساخت تأسیسات زیر بنایی و زیرساخت های شهری به صورتی مطمئن و مقاوم از جمله عوامل مهم شهرسازی است که می تواند به میزان زیادی اثرات و تبعات ناشی از زلزله را تقلیل دهندبا توجه به وضع موجود شهرهای کشور جهت کاهش هر چه بیشتر خسارتهای جانی و مالی راهبردهای عملی و اجرایی ذیل جهت کاهش تأثیرات زلزله در شهرها ارائه می گردد.
یکی از مسائل مهم در زمینه زمین لرزه، شناخت و بررسی دقیق زمین ساخت و لرزه زمین ساخت گستره ای است که سکونتگاههای شهری بر روی آن استقرار یافته است. از این رو لازم است، به وسیله برنامهای مشخص و مطالعهای دقیق،
وضعیت زمین لرزه خیزی، شهرهای کشور جهت کاهش هر چه بیشتر آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله مشخص شود.لازم است با توجه به کمک موثر بررسی سوابق زمین لرزه ای یک منطقه در شناخت وضعیت لرزه خیزی آن منطقه، سوابق زلزله های تاریخی، به خصوص سده بیستم شهرهای کشور بررسی و تحقیق شود.
به منظور آمادگی و مقابله با بحران، دوره فعالیت و آرامش گسلهای )دوره های بازگشت( گستره شهرهای کشور دقیقا مشخص شود.
با توجه به زلزله خیزی پهنه بیشتر شهرها کشور، تهیه نقشههای دقیق پهنه بندی خطر لرزه خیز شهر، همچنین تعیین پهنه های با خطر بالا ضروری است تا از مکانیابی مراکز حساس و کلیدی و سرمایه بر در این پهنه جلوگیری شود.
یکی از مواردی که همواره در شهرها، هنگام بروز بلایای طبیعی باعث ایجاد خسارتهای جانی و مالی فراوان می شود، ساخت و سازهای شهر است، لازم است، وضعیت ساخت و سازهای شهری کشور با توجه به تقسیم بندی کالبدی شهرها به خصوص در بافت قدیم و آثار ناشی از وقوع زمین لرزه های احتمالی بررسی شود و طرح های بازسازی و اصلاح هندسی خیابان ها و سایر طرح های اصلاحی و تعمیراتی مورد مطالعه دقیق قرار گرفته و از احداث و اجرای آنها در گستره خطرزا و پهنه لرزه خیز و خسارت آفرینی جلوگیری به عمل آید.و… .
در صورت تحقق مدیریت واحد شهری، یکی از وظایف خطیر مدیریت شهری ایجاد شرایط تحقق برنام هها خواهد بود . در این زمینه وظیفه مدیریت شهری شامل اتخاذ سیاس تها، برنامه ها، انجام اقدامات و مداخلات گسترده ای خواهد گردید برای اطمینان از اینکه دسترسی به مسکن، اشتغال، خدمات و زیربناها همراه و همگام با رشد شهرنشینی فراهم خواهد بود . برای مدیریت شهری مواردی تحت عنوان زمینه های راهبردی بیان گردیده است که عبارتند از :
*زمینه نخست مدیریت زمین و نقش آن در بازار زمین شهری می باشد . امروزه بورس بازی زمین، مطمئ نترین نوع سرمای هگذاری در شهر می باشد و همین امر بعنوان مانعی عمده در سرمای هگذاری بخش خصوصی در فعالیتهای تولیدی و یااستفاده صحیح از زمین برای خدمات است .
*نحوه تأمین خدمات زیربنایی و چگونگی تقسیم و تأمین آن با بهر هگیری توان و ظرفیتهای بخش خصوصی و دولتی .
*مباحث و موضوعات زیست محیطی .
* تقویت منابع مالی شهرداری ها . اطمینان از اینکه شهرداریها با منابع درآمدی و توان مالی مناسب و مطمئن قدرت و ابزارخدمات رسانی لازم و شایسته و بهبود محیط شهری را دارا م یباشند از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد .
*اقتصاد شهری . در این چارچوب مدیریت شهری باید به سیاستهایی در جهت رونق اقتصاد شهر و افزایش توان اقتصادی آن بپردازد . اگر بپذیریم که اصطلاح مدیریت در یک تعریف اجمالی به آندسته از فعالیتهایی که در ۱ کارکرد عمومی و کلی :__
برنامه ریزی، سازماندهی، رهبری، نظارت و هماهنگی دخالت دارند، می باشد آنگاه باید گفت که شالوده مدیریت شهری دربرگیرنده نقش فعال در توسعه ، مدیریت و هماهنگ سازی منابع برای نیل به اهداف توسعه شهری است .
بدین سان مدیریت شهری نوعی رویکرد هماهنگ و یکپارچه نسبت به مسائل ضروری شهری محسوب می گردد که این امرعمدتاً ناشی از چند وجهی بودن آن می باشد .
مدیریت شهری نوین جهت دستیابی به آینده شهری پایدار، باید راهکارهای عملیات مناسب را پیش بینی نمایداز جمله :
- برنامه ریزی راهبردی شهر و نحوه مدیریت آن .
-تدوین و ارائه برنامه های هدایت و کنترل کالبدی و کارکردی شهر در جهت رشد و توسعه شهرها
- تدوین و تنظیم نحوه و چگونگی تعامل اشخاص )حقیقی ، حقوقی( عهده دار ارائه خدمات و محصولات مورد نیازشهروندان .
-تدوین و تنظیم نحوه استفاده از منابع ، خدمات و محصولات دستگاه های اجرایی و نقش آفرینان فعال در سطح شهرها در جهت رفع نیاز شهروندان .
-تنظیم و پیشنهاد مقررات و قوانین لازم به مراجع قانونی ذیربط .
- تدوین و عملیاتی نمودن تشکیلات و سازمان اداری مناسب برای مدیریت شهری با نگرش راهبردی و منطبق با پیچیدگی محیطی .
- تأمین منابع درآمدی و سرمایه ای مورد نیاز از طریق بکارگیری کمک های دولتی، وجوه انتقالی از دولت و بهای خدمات و عوارض شهری متناسب با شرایط اقتصادی شهر و شهروندان .
- برنامه های کنترل جمعیت و نیز روشهای تثبیت جمعیش
-ایجاد تنوع حداکثری در فعالیتها و کاربریهای شهری .
- تلاش جهت ایجاد خودکفایی و خودپسندی در شهر به گونه ای که شهر از لحاظ مصرف انرژی به منطقه پیرامون خود محدود گردد .
-ایجاد سازگاری بین توسعه های شهری با محیط طبیعی پیرامون .
-اعمال ضوابط ومقررات شهرسازی و مدیریتی در بهره برداری از منابع طبیعی با هدف حفظ و نگهداری و توسعه این منابع .
- ایجاد سازگاری بین کاربریهای شهری .
- ایجاد و توسعه فضاهای سبز و تفریحی .
-هماهنگی و همکاری با سازمانهای محلی ، منطقه ای ، ملی و بین المللی دخیل در زمینه پایداری شهری .
-بکار گیری روشهای مدرن برنامه ریزی بر اساس ظرفیتهای محیطی .
- گسترش نظارت بر فعالیتهای شهری با هدف کاهش ضایعات و آلودگی های این فعالیتها .
-ترویج و توسعه فعالیتهای سازگار با توان و پتانسیلهای محیط شهری .
- ارائه آموزش و آگاهی های عمومی .
-بکار گیری ابزارهای قانونی کارآمد و دقیق .
-شناسایی و تعریف تکنولوژی ها، موارد و محصولات پایداری به منظور ترویج استفاده از آنها و ممانعت از تولید و بکار گیری مواد غیر پایدار .
- تلاش جهت ارتقاء کارآیی اقتصاد شهری با هدف حذف و کاهش محرومیتهای اقتصادی، ایجاد فرصتهای
شغلی و … تقویت ساختار مدیریت شهری .
- افزایش مشارکت مردمی در تصمیم سازیها و اقدامات مدیریت شهری . توزیع عادلانه و متعادل امکانات و فرصتها بین مناطق و محلات شهری .
- گسترش اقدامات مربوط به حفاظت از منابع محیط زیست به خصوص آب ، خاک و هوا .
- تقویت و ارتقاء حس تعلق خاطر هر یک از شهروندان .
- ترویج استفاده از وسائط نقلیه عمومی از طریق بستر سازی های مناسب و اجرای اقدامات قانونی کارآمد و افزایش آگاهی
- ترویج وبسترسازی دسترسی پیاده و با دوچرخه در شهر .
- تعیین روابط وتعاملات اجتماعی شهروندان از طریق بازنده سازی ارتباطات محله ای .
-ارتقاء ایمنی شهر و افزایش امنیت خاطر شهروندان .
Arazazarbaijan.aghtesadi@gmail.com