چرا شأن مخاطب حفظ نمی شود
نفیسه ترابی
گروه اجتماعی:یک برنامه رادیو و تلویزیونی، بازتاب روح برنامه ساز است. علم و معرفتِ برنامه ساز تعیین کننده کیفیت ارائه اثر اوست. آنچه ارائه می‌دهد از باطن او نشات می‌گیرد. شناخت درست قابلیت‌های تکنیک از جمله روش‌ها و ابزار بروز درونیات و دغدغه‌های برنامه ساز در خلق اثر مؤثر است.
هر چه میزان خودسازی علمی، معرفتی، اخلاقی و خلوص نیت عوامل یک برنامه به خصوص برنامه ساز بیشتر باشد، مخاطب انس بیشتری با آن برقرار می‌کند. سید مرتضی آوینی این نکته را یکی از ضروریات برنامه سازی می‌داند. محتوا یا جذابیت:اغلب برنامه سازان، محتوا را فدای جذابیت می‌کنند یا برعکس. در حالی که محتوای غنی علاوه بر اینکه از مسئله جذابیت مهم‌تر است، خود باعث جذابیت می‌شود. سید مرتضی آوینی در این باره می‌گوید: «جذابیت، مسئله خیلی کوچکی است و نباید اینقدر به آن اصالت داد.
ما که برای رسیدن به برنامههای جذاب تر، برنامه سازی نکردیم. غایت ما جواب گفتن به نیازهایی است که معنویت خاص بعد از انقلاب ایجاب می کرده است. ما به آنچه فرهنگ انقلاب اسلامی و حقیقت دین می‌خواهد، جواب می‌گوییم. البته چون جذابیت جزو صفات ذاتی یک برنامه تلویزیونی است، مد نظر واقع خواهد شد ولی اصل نخواهد بود. بحث ما، بحث محتوا است نه جذابیت. این فقط به جذابیت بر نمی‌گردد. این نکته به ویژه در برنامههای مذهبی بسیار اهمیت دارد. برخی از این قبیل برنامه‌ها نه تنها جذابیت خاصی ندارند، بلکه محتوای ضعیفی ارائه می‌دهند. محتوای این برنامه‌ها مباحث اخلاقی و اعتقادی با رویکرد آموزشی است. کثرت مخاطب و عدم نقد این برنامه‌ها، باعث می‌شود که تغییری جدی در محتوا و رویکرد برنامه صورت نگیرد. آن‌ها نقش یک کتاب دینی مبتدی را بازی می‌کنند و سطح فکری و دانش مخاطب را پایین نگاه داشته، اختیار و تفکر که یکی از سفارشات اکید دین است را از مخاطب سلب می‌کنند. جهت گیری و نیاز مخاطب:برنامه سازان جهت گیری و اهداف مختلفی دارند. رویکرد‌ها باید در جهت تعمیق بخشیدن به تفکر و معرفت باشد و برای ایجاد تفکر در مخاطب همه قوای تکنیکی و کاربردی رسانه در خدمت روح متعهد برنامه ساز قرار گیرد. برنامه‌ها قدرت ذائقه سازی دارند. تعریف نیازهای جدید، پاسخگویی به نیازهای درست یا غلط و نگاه داشتن ذائقه مردم در یک سطح از ویژگی اغلب برنامه هاست. مثلا برنامههای سرگرمی در جهت میل مردم حرکت می‌کنند، بنابراین مخاطب از برنامه متفاوت استقبالی نمی‌کند. پاسخ دهی به نیاز‌ها از وظایف برنامه هاست، اما این نیاز‌ها باید در راستای تعالی روحی مخاطب باشد. بر اساس همین رویکرد، حجت الاسلام جواد گلی، مشاور مذهبی در فیلم و سریال های تلویزیون با تاکید بر روی عنصر سرگرمی در برنامههای رسانه‌ای می‌گوید: »زمانی که بیش از حد بر اساس میل مخاطب حرکت کنید دانشی اتفاق نمی‌افتد و رسانه فقط به سرگرمی ها می‌پردازد. اگر هم فقط به ساحت آموزش و دانش وارد شوید باز هم مردم را در نظر نگرفته اید و گویی شما رسانه را کتاب در نظر گرفته‌اید. مردم از کتاب می‌خواهند آموزش بگیرند. اما لزوما وقتی به سراغ تلویزیون می‌آیند هدفشان این نیست که آموزش ببینند. بنابراین رسانه باید برای ارتقای دانش و مهارت های اجتماعی، فرهنگی و هنری جامعه حرکت کند و مطابق با نیاز مخاطب و نه میل مخاطب حرکت کند.«
جریان سازی و تبعات:برخی برنامههای ترکیبی قادر به ایجاد جریان‌های خاص اجتماعی، سیاسی و فرهنگی می‌باشند و به عبارت دیگر، می‌توانند فرهنگ سازی کنند. یا یک نوع جوسازی رسانه‌ای به راه اندازند.
جامعه در پی این فرهنگ سازی به گونه‌هایی از رفتار‌ها یا اخلاقیات خاص دست پیدا می‌کند. مانند گویش‌هایی که به واسطه برنامههای طنز در جامعه شاهدیم.
یا جریان‌های اجتماعی مانند شناسایی شهدای گمنام، شب قدر در بهشت زهرا و تجمع مردم در تشییع جنازه یک خواننده که به واسطه برنامه ماه عسل به راه افتاد. جریان‌ها می‌توانند در خدمت اهداف اسلامی قرار گیرند یا در جهت مخالف آن حرکت کنند.
گویش‌ها و رفتار‌ها نیز می‌توانند متناسب با ارزش‌های اخلاقی یا مغایر با آن‌ها باشند. از این رو یکی از ضرورت‌های برنامه سازی توجه به اهداف، جریان سازی‌ها و تبعات اخلاقی، رفتاری، فرهنگی و اجتماعی‌ای است که به دنبال خواهد داشت.
آموزش مستقیم:غالب برنامههای ترکیبی به آموزش مستقیم و تکرار مداوم می‌پردازند که نه تنها مؤثر نیست، بلکه تاثیری عکس دارد. امیر سپنجی، متخصص رسانه و علوم ارتباطات می‌گوید: »یک مساله در بعضی از برنامه های تلویزیونی وجود دارد و آن اینکه فکر می کنند حتما آموزش باید به شکل مستقیم اتفاق بیافتد. در صورتی که یادگیری نهان بسیار موثر‌تر از یادگیری آشکار است و تبلیغات پنهان تاثیر بیشتری از تبلیغات آشکار دارد. گاهی حتی ما بسیاری از دستاوردهای انقلاب و کشور را هم با بیان مداوم و آشکار، زیر سئوال می‌بریم. به طور مثال، در مواردی برنامههای تلویزیونی آنقدر شخصی را مطرح می‌کنند و او را پوشش می‌دهند که به مرور محبوبیت او از دست می‌رود. در این زمینه، بحث منحنی ابینگهاوس یا فلات یادگیری این موضوع را مطرح می‌کند که یادگیری‌ها تا مدتی با تکرار افزایش پیدا می‌کند و بعد از آن، تکرار بیش از حد اثر معکوس دارد، یعنی تاثیر معکوس یا »بومرنگ افکت«ایجاد می‌کند.» ساختارشکنی و استفاده از الگوهای بومی:ساختارشکنی یکی از راهکار‌ها برای تولید برنامه و عبور از مدل‌های غربی است. مثلا در برنامه »ماه عسل« اتفاقات جدید و غیرمنتظره‌ای برای مخاطب و مهمان می‌افتد، میهمانان از قشرهای مختلف مردم هستند و نقطه مشترکشان یک اتفاق سرنوشت ساز در زندگی آنهاست. مجری دارای قدرت زیادی در اجرا و برقراری ارتباط با هر قشر از مخاطبان است.
از دیگر مواردی که در برنامه سازی ضرورت دارد، مخاطب‌شناسی، فضاسازی و استفاده از الگوهای بومی است. فضا‌ها، دکوراسیون و محتوا می‌تواند آشنایی و مانوس کننده مخاطب با سبک زندگی و فرهنگ اسلامی باشد. استفاده از جلوه‌های صوتی و تصویری غربی از جمله موسیقی‌ها به بهانه رقابت با ماهواره و جذب مخاطب، نه تنها مشکل گشا نیست، بلکه با رویکرد‌ها و هدف گذاری صدا و سیمای جمهوری اسلامی در تناقض است. برنامههای ترکیبی خانواده که به موضوعات مختلف می‌پردازند، فرصت خوبی برای معرفی و آموزش الگوهای ایرانی – اسلامی است. در عین حال نباید به مخاطب بی‌احترامی کرده و محلی برای تبلیغ کالا‌ها و محصولات یا موسسات آموزش و… شوند. ضمن آنکه تکرار بیش از حد این برنامه‌ها و یا تولید برنامههای شبیه به هم و پخش همزمان آن‌ها سبب طرد مخاطب می‌شود.
لزوم چالش در برنامههای گفتگومحور:برنامههای گفتگومحور فرصت خوبی برای به چالش کشیدن نهاد‌ها و گروه‌های مختلف اعم از کارگردانان، سیاستمداران، فعالان فرهنگی و رسانه، مسئولان و… است؛ چیزی که در رسانه کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. دکتر حسام الدین آشنا، متخصص رسانه و ارتباطات در این زمینه می‌گوید: »در میان نظریه‌های ارتباطات جمعی، دیدگاه مسئولیت اجتماعی، بر وظیفه آگاهی بخش رسانه‌ها در قبال آزادی، قدرت و حقوقی که از جامعه دریافت می‌کند، تاکید دارد. غالب برنامههای ترکیبی به آموزش مستقیم و تکرار مداوم می‌پردازند که نه تنها مؤثر نیست، بلکه تاثیری عکس دارد. امیر سپنجی، متخصص رسانه و علوم ارتباطات می‌گوید: »یک مساله در بعضی از برنامه های تلویزیونی وجود دارد و آن اینکه فکر می کنند حتما آموزش باید به شکل مستقیم اتفاق بیافتد.
نوشته شده توسط admin در یکشنبه, ۱۰ اسفند ۱۳۹۳ ساعت ۶:۰۱ ق.ظ
