چالشهای سیستم بانکی از ربا تا ناتوانی در پرداخت تسهیلات

چالشهای سیستم بانکی از ربا تا ناتوانی  در پرداخت تسهیلات

طهماسب مظاهری
گروه اقتصادی:یکی از اولین مشکلات نظام بانکی بحث بانکداری بدون ربا یا بانکداری اسلامی و تطبیق آن با آنچه الان انجام می‌شود و اعتراضی است که از زاویه دید تطبیق عملیات بانکی با مبانی شرعی و فقهی و اجتناب از ربا وجود دارد.این موضوع هرازچندگاهی از سوی یکی از متدینین یا یکی از علما و مراجع مطرح و انتقادی هم می شود. منتها به دلیل این که آنها نمی خواهند به نظام بانکی ضربه بزنند، معمولا با انتقادی در جلسه ای از کنارش می گذرند و تذکر می دهند. حال آن که به نظر من یک بار برای همیشه باید به این موضوع ورود کرد. من که در بانک مرکزی بودم دنبالش بودم اما نشد، اما الان زمانش فرارسیده که یک بار برای همیشه بحث بانکداری و تطبیق آن با بانکداری بدون ربا را مطرح و اگر اشکالاتی هست، برطرف کنیم.در این مورد من به عنوان یک نظر فنی و کارشناسی که قابل نقد و جرح هم هست و از کارشناسان دیگر دعوت می کنم که این حرف را نقد بکنند، می توانم بگویم آنچه در قانون و آیین نامه ها و ضوابط ابلاغی دولت و بانک مرکزی به بانک ها درباره عملیات بانکی وجود دارد، قطعا منطبق بر بانکداری بدون رباست. حتی قراردادهایی که بین مشتری و بانک و سپرده گذار و بانک بسته می شود و تسهیلاتی که در قالب مضاربه یا مشارکت مدنی و اجاره به شرط تملیک و قرض الحسنه می دهند، از ربا بری بوده و این حرف درستی است. پس اساس کار مطابق قانون است.اما نکته اینجاست که آن چیزی که عمل می شود، منطبق بر قانون نبوده و کاملا ربوی است؛ در اکثریت قریب به اتفاق موارد. حالا مثال هایش خیلی متنوع است، ولی یکی دو نمونه را می گویم و بقیه اش بحث کارشناسی می طلبد. به عنوان مثال مطلبی که بتازگی آقای سیف، رئیس کل بانک مرکزی با همه دقتی که در انتخاب کلماتش داشت، درباره فاکتورهای صوری اعلام کرد که بله فاکتورهای صوری را من هم دیده ام، واقعیت این است که در بحث مضاربه اکثریت قریب به اتفاق قراردادهای مضاربه فاکتورهایش صوری است. یعنی برای کاری که در فاکتور نوشته شده، پول گرفته نمی شود. در خود قرارداد مضاربه گفته است وقتی مشتری که عامل است، پول را گرفت و کار را انجام داد سود حاصله را به یک نسبت با بانک تقسیم می کند، حال آن که اصلا این طور نیست و در نتیجه ربا اتفاق می افتد.نمونه بسیار بارزتر، نحوه تسویه بانک ها با مشتری است. بانک ها وقتی می خواهند تسهیلات پرداختی به مشتری را تسویه کنند، هر چه را که اول می گیرند به حساب جریمه تاخیر کم می کنند بعدا به حساب بهره ها می رسند و دست آخر هم اصل پول را محاسبه می کنند. این نحوه محاسبه بانک با مشتری و تسویه حسابش یقینا یک روش ربوی است. یعنی رباخوارها این گونه کار می کنند که هر چه اول می گیرند بابت بهره کم کرده و بعد اصل پول رامحاسبه می کنند.
یا درباره قرض الحسنه، بحث ارزش تورمی پول مطرح است و آیه قرآن داریم که »لاتظلمون و لا تظلموا« یعنی نه وام دهنده و نه وام گیرنده نباید بهشان ظلم بشود، اما در شرایط تورمی چون به سپرده های قرض الحسنه سودی تعلق نمی گیرد، ارزش آن از دست می رود و به سپرده گذار ظلم می شود. مگر این که خودش مایل باشد آن پول یا کاهش ارزش آن را هبه کند.
یکی دیگر از نمونه ها، همین کاری است که الان خیلی رایج است و در ارتباط با معوقات بانکی انجام می شود. در این حالت، بانک سود وامش را می گیرد و بعد اصل وام را تمدید می کند و بدتر از آن، سودجدیدی را روی اصل وام تمدیدی می کشد و وام جدید را دوباره تخصیص می دهد و این خود رباست.روشن است هیچ کدام از این کارها اصلا با بانکداری بدون ربا تطبیق ندارد، اما در نظام بانکی متاسفانه، عمل اجرایی منطبق با قانون نیست. قانون بانکی ما بدون رباست، اما آنچه عمل می شود غیر از آن قانون و قراردادهاست. این اتفاق شاید از آن جهت افتاده که ساختار نظام بانکی را حفظ و فقط قانونش را عوض کردیم. بنابراین روش کار عوض نشده است. البته این معضلات راه حل دارد و راه حلش این است که هر کسی هر چه را امضا می کند همان را هم عمل کند که روشن است فعلا چنین نمی شود.
*چرا با وجود رشد نقدینگی، بانک ها پولی برای پرداخت به تولید ندارند؟
سرفصل دوم، مربوط به تفاوت تامین منابع در نظام بانکی و رشد نقدینگی در اقتصاد و نظام بانکی است. در طول سال های گذشته به دلیل این که دولت رفتار غیرمنضبطی را برای تامین منابع داشت و منابع سیستم بانکی از طریق تسهیلات تکلیفی و اجباری برای نیازهای خود دولت اختصاص یافت، ما یک رشد نقدینگی غیراصولی را شاهد بودیم. روشن است رشد نقدینگی اگر به طور سالم و در محدوده رشد اقتصاد مملکت انجام شود، مطلوب است و گردش منابع را تسهیل می کند، اما اگر بیشتر از آن باشد موجب گرانی و تقاضای بیشتر خدمات و کالا می شود.حال در شرایط کنونی ما می خواهیم براساس استفاده از تولید پول بانک مرکزی، رشد اقتصادی مان را پایه گذاری نکنیم. تا اینجا خوب است، اما فعالیت اقتصادی مملکت هم نیاز به اعتبار و منابع مالی دارد و امروز شما اگر به فعالان اقتصادی مراجعه کنید، اکثریت مطلق واحدهای تولیدی اگر اولین مشکلشان نقدینگی نباشد، دومی اش نقدینگی است.به این ترتیب بسیاری از پروژه های مملکت چه دولتی و چه غیردولتی به سبب نبود منابع مالی با تاخیر جدی مواجه شده است. پس ما در مقابل این پارادوکس قرار داریم که از یک طرف می گویند نقدینگی زیاد است و موجب تورم شده و از یک طرف می بینیم که امکان تامین منابع مالی نیست.یعنی با وجود این که در دولت تصمیم بر این است که دیگر پول بی ضابطه انتشار پیدا نکند، اما باز هم رشد نقدینگی در حوالی ۲۰ درصد در جریان است.در نتیجه یکی از ابتدایی و ساده ترین پاسخ ها به این سوال که واحدهای تولیدی برای رونق تولید نیاز به منابعشان را از کجا تامین کنند، این است که از همین نقدینگی موجود و ۲۰ درصد رشدی که وجود دارد تامین شود.اما نکته ای که از آن غافل شده ایم، این است که امروز آن رشد ۲۰ درصدی نقدینگی در واقع رشد نیست بلکه رشدی است که فقط در دفاتر بانک ها عمل می شود و از این رو امکان و ظرفیت تجهیز منابع از آن محل وجود ندارد یا خیلی کم است.به این معنی که بخش بزرگی از منابع نظام بانکی راکد است و به قولی ۱۵۰ هزار میلیارد تومان از منابع، مطالبات معوق است. علاوه براین ۱۵۰ هزار میلیارد تومان، چیزی نزدیک به ۷۰ هزار میلیارد تومان معوقه سرفصل نشده داریم. در همـــین حال ۲۵۰ هزار میلیارد تومان هم ناشی از بدهی دولت به بانک هاست که تحت عناوین مختلفی چون فروش اوراق مشارکت به بانک ها یا بدهی پیمانکاران به نظام بانکی که ناشی از نپرداختن بدهی دولت به پیمانکاران است، مطرح است. اگر این سه رقم را با هم جمع کنیم، چیزی نزدیک ۴۸۰ هزار میلیارد تومان از منابع بانکی ما از ۶۰۰ هزار میلیارد تومان حجم نقدینگی کل گردش ندارد و راکد است.
حال پدیده ای که در نظام بانکی اتفاق می افتد این است که بدون این که اتفاق پولی بیفتد و دریافت و پرداختی باشد، افزایش سالانه این پول براساس نرخ سودی که بانک برای آن در نظر گرفته، در دفاتر بانک ثبت می شود و به حساب رشد نقدینگی گذاشته می شود.حال آن که منبع پولی گردش نمی کند، چون آن ۴۸۰ هزار میلیارد تومان که گفتیم عملیاتی نیست، اما این پول در دفاتر بانک ها به صورت سالانه و همپای رشد دارایی بانک ۲۰ درصد رشد می کند و چون مجموع نقدینگی جامعه هم مجموع نقدینگی بانک هاست، می بینیم نقدینگی رشد کرده و لذا بخش تولید خواهان آن می شود، اما واقعیت این است که این پول گردش نداشته و توان تامین منابع را ندارد.
در واقع این نقدینگی، سترون و نازاست و یکی از اشتباهاتی که ممکن است پیش بیاید این است که ما فکر می کنیم این پول، نقدینگی است و باید از این محل اعتبار بدهیم و فعالیت اقتصادی را به آن حواله کنیم. توجه داشته باشید، پولی که این طور رسوب می کند، مثل خونی است که در بدن کبود می شود.خونی که در بدن جریان دارد، عامل رشد و حیات است، اما وقتی خدای نکرده دستتان ضربه بخورد و کبود بشود این کبودی همان خونی است که زمانی گردش می کرد و حیات می بخشید، اما الان تبدیل شده به خون مرده و ثابت و کبود.

نوشته شده توسط admin در سه شنبه, ۲۵ شهریور ۱۳۹۳ ساعت ۳:۵۲ ق.ظ

دیدگاه


پنج × = 30