پیش‌نیازهای سیاست افزایش جمعیت
گروه گزارش: جمعیت به عنوان یکی از مولفه_های تاثیرگذار بر قدرت ملی فقط زمانی از کارایی لازم برخوردار خواهد بود که ضمن رشد کمی رشدی کیفی را نیز تجربه کرده باشد. در غیر این صورت این عنصر در افزایش قدرت و اعتبار بین‌المللی یک کشور کارکردی معکوس خواهد داشت.
یکی از موضوع‌هایی که در سال‌های گذشته محل بحث، بررسی و ارائه نظرها و نقدهای کارشناسان و صاحب‌نظران بوده، مسئله افزایش یا کنترل جمعیت بوده است.
در این سال‌ها، برخی افزایش انواع فرصت‌های پیش روی افراد جامعه، کاهش هزینه‌ها و بار مسئولیت دولت در برابر شهروندان، افزایش سطح رفاه اجتماعی و … را از جمله دلایل و بایسته‌های سیاست کنترل جمعیت قلمداد کرده‌اند.
در برابر، کاهش شمار جوانان و نیروهای مولد و پویای جامعه، افزایش شمار سالمندان و نیز هزینه‌های رفاه و سلامت عمومی و ارتباط مستقیم روند کاهش رشد جمعیت با رشد قدرت ملی از دلایل تشویق به افزایش جمعیت برشمرده شده است.
اجرای برنامه‌ی تنظیم خانواده و کاهش جمعیت از سال‌های پایانی دهه‌ی ۱۳۶۰ موجب کاهش میزان باوری و تولد در ایران شد تا جایی که در سال‌های نخستین دهه‌ی ۱۳۹۰، نرخ رشد جمعیت با سیری نزولی به ۱٫۳ درصد رسید.
ادامه‌ی این روند باعث شد تا زنگ هشدار پیری جمعیت در سال‌های آینده از طرف کارشناسان جمعیتی به صدا درآید، ولی تغییر سیاست‌های جمعیتی در کشور برنامه‌ای نبود که فقط با پیشنهاد چند کارشناس حوزه‌ی جمعیتی در دستور کار مسئولان قرار گیرد.
رهبر انقلاب بارها ضمن تاکید بر آسیب‌های برنامه‌ی کنترل جمعیت، از روند رشد پیری جمعیت ابراز نگرانی کرده است.
همان‌طور که در ابلاغیه‌ی ۱۴ بندی رهبری به سران قوای سه‌گانه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام مبنی بر فراهم کردن زمینه‌های لازم در جامعه برای افزایش جمعیت مشهود است فقط نباید مسئولان بر سیاست‌های مبتنی بر افزایش جمعیت متمرکز باشند، بلکه افزایش جمعیت کارآمد و توانمند باید در دستور کار مسئولان قرار گیرد؛ جمعیتی که بتواند در آینده به عنوان نیروهای مولد و توانمند راه پیشرفت و توسعه‌ی این مرز و بوم را هموار کند؛ این مهم نیازمند فراهم کردن بسترهای لازم برای کیفیت‌بخشی به جمعیت است؛ مسائلی چون ساماندهی و مدیریت بهینه‌ی عرصه‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم.
*بسترهای لازم برای افزایش جمعیت کارآمد
نخستین شرط اساسی برای افزایش جمعیت فراهم کردن زمینه‌های لازم برای تشکیل خانواده است. کارشناسان افزایش سن و کاهش تمایل جوانان به ازدواج در سال‌های گذشته را به عنوان یکی از مهم‌ترین دلایل کُند شدن نرخ رشد جمعیت عنوان می‌کنند. در سال‌های گذشته فراهم نبودن شرایط لازم برای تشکیل خانواده به‌ویژه از نظر اقتصادی تمایل جوانان برای ازدواج را به حداقل رسانده است. نرخ بالای بیکاری و نبود درآمد همواره به عنوان یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش نرخ ازدواج مطرح می‌شود.
درآمد از شاخص‌های مهم رفاهی و توسعه‌ی هر جامعه‌ای محسوب می‌شود. تا زمانی که جامعه از سطح پایینی از درآمد و رشد اقتصادی برخوردار باشد، نمی‌توان طرح‌های تشویقی را برای افزایش جمعیت در آن به اجرا درآورد و حتی در صورت افزایش جمعیت نمی‌توان کیفیت آن را نیز ارتقا داد.
»سید محمد سید میرزایی« جمعیت شناس گفت: افزایش جمعیت کنونی کشور نیازمند بهبود شرایط اقتصادی است. ریشه‌کن کردن بیکاری باید در اولویت برنامه‌های تمامی مسئولان و دستگاه‌های اجرایی قرار گیرد.
»سعید معید فر« جامعه‌شناس نیز برطرف کردن مشکل بیکاری و اشتغال را زمینه‌ساز اجرای طرح افزایش جمعیت دانست.
اجرای طرح‌های متمرکز بر افزایش جمعیت بدون ساماندهی وضعیت اقتصادی و رفع مشکل بیکاری آسیب‌های اجتماعی زیادی به همراه خواهد داشت؛ آسیب‌هایی که نه تنها از تاثیر مثبت جمعیت زیاد بر عنصر قدرت ملی می‌کاهد بلکه باری بر دوش قدرت ملی خواهد شد.
بیکاری نه تنها مانعی بر سر راه شکل گرفتن کانون خانواده است، بلکه در بسیاری از موارد موجبات فروپاشی این کانون را نیز فراهم می‌آورد.
بر اساس آمارهای منتشر شده از دادگاه‌های خانواده، بسیاری از موارد اختلاف و طلاق زوج‌های جوان در سال‌های نخست زندگی، از نداشتن درآمد و شغل مناسب ناشی می‌شود. معیدفر در ادامه‌ی گفت‌وگوی خود تأکید کرد که تا زمانی که برای معضل بیکاری چاره‌ای اندیشیده نشود، اجرای طرح یا برنامه‌های متمرکز بر ازدواج با چالش‌های جدی روبه‌رو خواهد بود.یکی دیگر از مهم‌ترین لازمه‌ها و پیش‌شرط‌های افزایش جمعیت، توجه به تغذیه و تامین مواد غذایی برای افراد جامعه است مسئله‌ای اساسی که بی‌توجهی به آن می‌تواند افزایش جمعیت را با چالشی جدی برای کشورمان در آینده‌ای نه چندان دور مواجه کند.
سیدمیرزایی در ادامه‌ی گفت‌وگو به‌رغم اینکه نظریه‌ی مالتوس را متعلق به سال‌های خیلی دور دانست، اما بر کارایی آن در جوامعی که از نرخ رفاه پایینی برخوردارند صحه گذاشت.
معیدفر نیز با اشاره به این نکته که پیشرفت‌های علمی باعث کنترل مرگ‌ومیر در سنین مختلف شده است، افزایش جمعیت بدون برنامه‌ریزی را موجب کمبود منابع و شکل‌گیری تنش‌های احتمالی آتی در جامعه دانست.
به عنوان نمونه بحران آب یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که ممکن است در ۳۰ سال آینده به مسئله‌ای چالش زا در کشورمان تبدیل شود مسئله‌ای که در صورت نیندیشیدن تدبیری برای آن به همراه افزایش جمعیت ابعاد گسترده‌تری خواهد یافت. بر اساس گزارش «بنیاد توسعه‌ی سازمان ملل متحد» ایران از جمله کشورهایی است که ممکن است در ۳۰ سال آینده دچار بحران آب شود.
با توجه به این هشدار و در حالی که امروزه برای تامین آب نزدیک به ۸۰ میلیون تن دچار مشکل هستیم در چند سال آینده چگونه ممکن است نیاز به آب نزدیک به ۱۵۰ میلیون تن را تامین کرده و حقابه طبیعت را نیز رعایت کنیم؟
وی با اشاره به احتمال روی دادن بحران منابع تجدید ناپذیر در ایران گفت: آب یکی از این منابع است که در ایران به مرز هشدار رسیده است، زیرا سدها و منابع آبی برای جمعیتی کمتر از جمعیت کنونی ایران طراحی شده‌اند.
معید فر نیز نظری نزدیک به عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی دارد. وی با اشاره به کمبود و بحران آبی موجود کشور گفت: از آنجا که بر اساس برآوردها آب و منابع ذخیره آبی ایران برای ۴۵ میلیون تن پیش‌بینی شده است حتی امروز هم برای تامین آب مورد نیاز جمعیت کنونی دچار مشکل هستیم. بحث تامین مسکن یکی دیگر از مشکلاتی است که باید از سر راه اجرای سیاست‌های افزایش جمعیت برداشته شود. یکی از مشکلاتی که امروزه بسیاری از خانواده‌های ایرانی با آن مواجه هستند تامین مسکن برای خود و فرزندانشان است.
یکی دیگر از مهم‌ترین مسائلی که در کنار افزایش جمعیت باید مورد توجه ویژه‌ی مسئولان قرار گیرد، مسئله‌ی کیفیت آموزش و تحصیلات افراد جامعه است.
افزایش جمعیت تنها در صورت تربیت نیروهای جوان مولدی که در آینده بتوانند با درک روشن از توانمندی‌ها و محذورات و برخورداری از فن و تخصص، علاوه بر حرکت چرخ‌های اقتصادی، عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور را به بهترین شکل اداره کنند می‌تواند در ارتقای قدرت ملی مؤثر واقع شود.
* پایان سخن
با توجه به روند رو به پیری جمعیت و آسیب‌های ناشی از آن، می‌توان گفت اجرای سیاست‌های افزایش جمعیت یکی از نیازهای روز کشور است.
در این پیوند لازم است مسئولان ارشد نظام با ارائه برنامه‌های کارشناسی شده و به دور از هیاهوهای زودگذر، تصمیم‌هایی را عملی کنند که در آینده‌ی نزدیک، ضمن رفع دغدغه‌های جمعیتی، با افزایش سطح رفاه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی کیفیت جمعیت را نیز ارتقا دهد.
تجربه‌ی نه چندان مطلوب اعمال سیاست‌های متمرکز بر افزایش جمعیت بدون فراهم کردن زیرساخت‌های لازم در دهه‌ی ۱۳۶۰، لزوم توجه به نظرهای کارشناسی در این حوزه را دوچندان می‌کند؛ چرا که تجربه‌ی رشد جمعیت در دهه‌ی یادشده نشان می‌دهد صرف افزایش جمعیت نه تنها نمی‌تواند مشکلات کشور را حل کند، بلکه ممکن است در آینده خود زمینه‌ساز بسیاری از آسیب‌های اجتماعی باشد.
لازم به ذکر است طرح‌هایی که در زمینه‌ی افزایش جمعیت در کشور باید اجرا شود همچنین باید متناسب با وضعیت اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی باشد تا به سرنوشت طرحی مانند »پس‌انداز آتیه‌ی کودکان« در دولت احمدی‌نژاد دچار نشود.
سیدمیرزایی در ادامه‌ی گفت‌وگو با اشاره به برنامه‌هایی که در آینده باید برای افزایش جمعیت در نظر گرفته شود گفت: ما تنها نمی‌توانیم به شعار متکی باشیم بلکه باید شرایطی را فراهم کنیم که مردم خود به خود به طرف افزایش جمعیت گرایش پیدا کنند.
در این زمینه معید فر نیز بر این باور است که ما نباید در اجرای برنامه‌های افزایش جمعیت احساسی برخورد کنیم زیرا این برخورد موجب می‌شود برنامه‌ها به دور از نظریه‌های کارشناسی شده در کشور اجرا شوند.
نوشته شده توسط admin در سه شنبه, ۱۱ شهریور ۱۳۹۳ ساعت ۵:۰۴ ق.ظ
