وقتی نظام اکثریتی به کاهش مشارکت می‌انجامد

گروه سیاسی:نظام انتخابات مجلس در کشور ما اکثریتی است، این نوع فرمول‌بندی برای تعیین پیروز انتخابات مشکلاتی از جمله کاهش مشارکت و افزایش تنش‌های سیاسی را منجر شده است.
انتخابات می‌تواند به عنوان عنصری وحدت آفرین در جامعه تلقی شود. از این منظر، انتخابات فرصتی را مهیا می‌سازد تا شهروندان برای انجام پاره‌ای از امور مشترک ملی، محلی یا صنفی و تعیین سرنوشت خویش گرد هم آیند.
انتخابات مجلس شورای اسلامی همواره از مهمترین انتخابات‌ها از ابتدای انقلاب اسلامی تا کنون بوده است، زیرا مجلس در نظام حقوقی جمهوری اسلامی دارای جایگاه والا و تاثیرگذاری است. با این حال نظام فعلی انتخابات مجلس، دارای کاستی‌ها و نواقص نظری است. صاحب نظران زیادی در خصوص این موضوع به اظهار نظر پرداخته‌اند.
به عنوان نمونه‌ای از این اظهارنظر‌ها می‌توان به آخرین مصاحبه‌ی عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان با روزنامه سازندگی اشاره کرد که بیان کرده است : »نظام انتخاباتی ایران باید حزبی شود.« حزبی شدن انتخابات یک تغییر بنیادین در نظام انتخابات کشور است که در ادامه، از منظری کلان‌تر به آن می‌پردازیم.
همچنین بند ۹ از سیاست‌های کلی انتخابات ابلاغی مقام معظم رهبری، فعالیت انتخاباتی را را در جهت افزایش مشارکت آگاهانه و اعتماد مردم خواستار شده است. »تعیین چارچوب‌ها و قواعد لازم برای فعالیت قانونمند و مسئولانه احزاب و تشکل‌های سیاسی و اشخاص حقیقی در عرصه انتخابات مبتنی بر اصول و مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران به نحوی که رقابت‌های انتخاباتی منجر به افزایش مشارکت آگاهانه، اعتماد، ثبات و اقتدار نظام شود.«
نقش قانون انتخابات در میزان مشارکت و همچنین نحوه انتخاب نامزدهای انتخابات انگیزه‌ای دائمی برای نمایندگان ایجاد می‌کند تا این قانون را اصلاح کنند، به همین دلیل در ادوار مختلف مجلس شاهد تلاش برخی نمایندگان برای ایجاد تغییر در این قانون بوده‌ایم. که از نمونه‌های آخر این تلاش‌ها می‌توان به شفافیت هزینه‌های تبلیغات و نیز طرح استانی شدن انتخابات اشاره کرد.
نوع نظام انتخاباتی؛ رکن قانون انتخابات
شاید مهم ترین رکن هر قانون انتخابات، نظام انتخاباتی باشد. نظام انتخاباتی موضوع‌های متنوعی از قانون انتخابات را دربرمی‌گیرد که اهم آن‌ها عبارت‌اند از: • فرمول انتخاباتی یا نحو? سرشکن شدن آرای به‌دست آمده بین کرسی‌های مجلس
انداز? حوزه‌های انتخاباتی یا تعداد کرسی‌های اختصاص یافته به هر حوزه انتخابیه
• شکل و ساختار برگ های رأی یا چگونگی انتخاب گزینه‌ها توسط رأی دهندگان
• آستانه انتخاباتی یا حداقل آرای مورد نیاز احزاب، جناح‌ها یا افراد برای انتخاب شدن
طبعا فرمول انتخاباتی که نهایتا نامزدهای پیروز انتخابات را مشخص می‌کند مهمترین موضوع در ساختار نظام انتخاباتی است.
*انواع نظام‌های انتخاباتی در دنیا
نظام‌های انتخاباتی پارلمانی در دنیا به سه دسته کلی اکثریتی، تناسبی و ترکیبی تقسیم می‌شود.
*نظام انتخاباتی اکثریتی
در الگوی اکثریتی که نظام انتخاباتی ایران مبتنی بر آن است، نامزدی که اکثریت مطلق یا نسبی آراء را به دست آورد پیروز انتخابات است.
در این الگو ثبت نام در انتخابات اغلب به صورت انفرادی انجام می‌شود. پس از برگزاری انتخابات، نامزدها به ترتیب آراء کسب شده رتبه بندی و به ترتیب رتبه و با توجه به تعداد کرسی‌های حوزه انتخابیه وارد مجلس می‌شوند. در این الگو ممکن است علاوه بر رتبه، کسب حداقلی از آراء به عنوان شرط ورود به مجلس در نظر گرفته شود که در این صورت افرادی که حداقل موردنظر را کسب نکنند برای انتخابات مجدد وارد مرحله دوم می‌شوند. در این الگو احزاب یا فهرست‌های انتخاباتی هیچ گونه جایگاه رسمی و قانونی برای کسب کرسی‌های مجلس ندارند و شمارش رسمی آراء بر اساس این فهرست‌ها انجام نمی‌شود.
*نظام انتخاباتی تناسبی
انتخابات مجلس در بسیاری از کشورهای توسعه یافته بر اساس الگوی تناسبی انجام می‌شود. این الگو مبتنی بر فهرست‌های انتخاباتی پایه‌گذاری شده است. در ساده‌ترین شکل الگوی تناسبی، مردم به فهرست‌های انتخاباتی که توسط گروه‌های سیاسی ارائه شده رأی می‌دهند. سپس درصد آرا کسب شده توسط هر فهرست محاسبه می‌شود و به هر فهرست به نسبت سهم کسب شده از کل آراء کرسی نمایندگی اختصاص می‌یابد. در الگوی تناسبی فهرست‌های انتخاباتی به صورت «فهرست‌های بسته» یا «فهرست‌های باز» هستند. در فهرست‌های بسته تعیین ترتیب نامزدها در فهرست‌های انتخاباتی توسط گروه‌های سیاسی انجام شده و مردم تنها به فهرست‌های انتخاباتی رأی می‌دهند، اما در فهرست‌های باز مردم علاوه بر انتخاب فهرست موردنظر، در تعیین ترتیب نامزدها نیز مشارکت خواهند داشت.
*نظام انتخاباتی ترکیبی
نظام انتخاباتی ترکیبی به صورت ترکیبی از دو نظام انتخاباتی فوق در برخی از کشور‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
همانطور که بیان شد، نظام انتخاباتی کشور ما نظام اکثریتی است. ایرادات ناشی از این نظام انتخاباتی را می‌توان به شکل زیر برشمرد.
**ایرادات ناشی از نظام انتخاباتی اکثریتی
*بی عدالتی انتخاباتی و احتمال حذف کامل اراده بخشی از مردم
در نظام انتخاباتی اکثریتی، بخش بزرگی از مردم نماینده‌ای نخواهند داشت. بطور مثال می‌توان به پیروزی ۳۰ بر صفر اصلاح‌طلبان در انتخابات مجلس دهم و پیروزی ۳۰ بر صفر اصولگرایان در انتخابات اخیر اشاره کرد که باعث عدم تحقق اراده بخش بزرگی از رای دهندگان شده است. این موضوع را می‌توان یکی از دلایل کاهش مشارکت در انتخابات‌ در حوزه‌های با تعداد نماینده بالا نیز برشمرد. بخشی از مردم که نامزدهای مورد علاقه خود را از پیش بازنده می‌یابند انگیزه‌ای برای حضور در انتخابات نخواهند داشت.
آمار مشارکت در انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی به خصوص در کلانشهر تهران موید همین فرضیه است (طبعا عوامل دیگری نظیر عملکرد مسئولین و تبلیغات رسانه‌های بیگانه نیز در این کاهش مشارکت نقش داشته است). از طرفی شهرهای دیگر نیز معمولا به تهران چشم دوخته‌اند و پیشبینی درمورد نتایج انتخابات این شهر در کسب اکثریت کرسی‌های مجلس آمار مشارکت در سایر حوزه‌های انتخابیه را نیز تحت تاثیر قرار داده و انگیزه مشارکت در انتخابات را کاهش می‌دهد.
*ایجاد اپوزیسیون منسجم در بیرون ساختار قدرت
نداشتن نماینده در حکومت باعث رادیکال شدن رفتار معترضان و همچنین کاهش سرمایه اجتماعی نظام می‌شود. این در‌حالی است که داشتن نماینده در ساختار قدرت کشور، باعث تقویت مشارکت و حس تعلق به نظام در بین شهروندان خواهد شد.
*بروز تنش در تبلیغات انتخابات
در الگوی اکثریتی مسئله پیروزی در انتخابات مسئله حضور کامل در قدرت یا حذف کامل از قدرت است که این مسئله باعث افزایش تنش_های انتخاباتی می‌شود.
*ضعف نظارت اقلیت بر اکثریت
در الگوی فعلی، بازنده انتخابات به صورت کلی از ساختار تصمیم گیری حذف می شود و حذف کامل جریان رقیب منجر به تضعیف نظارت جریانات سیاسی بر یکدیگر و افزایش احتمال فساد خواهد شد.
ایردات مطرح شده در گزارش حاضر لزوم اصلاحات اساسی در نظام انتخاباتی را روشن می‌کند. باتوجه به یازده دوره تجربه برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی، برخی پیشنهاد حزبی شدن انتخابات و مجلس را داده‌اند و برخی دیگر از ایرادات تحزب سخن گفته‌اند. اما باید به این نکته اذعان کرد که رفع ایرادات وارده بر قانون انتخابات کشور می‌‌تواند بسیاری از تنش‌های انتخاباتی را برطرف کرده و مانع از سوءاستفاده برخی جناح‌ها از این قانون شود.
به گزارش آراز آذربایجان به نقل از فارس،با اتخاذ الگوی مناسبی پیش بینی می شود ضمن بهبود عدالت و افزایش تأثیر اراده مردم در تشکیل نظام سیاسی، مشارکت انتخاباتی نیز افزایش پیدا کند.
.Arazazarbaijan.siyasi@gmail.com