والدین یا جوانان کدام یک مقصرند

لیلا اکبری
گروه گزارش: جوانی و نوجوانی از دوران طلایی زندگی انسان محسوب می‌شود و عبور از آن مسائل و مشکلات خاص خودش را دارد. آنان از یکسو در حال گسیختن پیوندهای خود با دوران کودکی و از سوی دیگر شیفته دستیابی به استقلال دوران بزرگسالی هستند و در این کشمکش تفاوت فاحشی بین نسل خود و نسل والدینشان می‌بینند.
دنیای شان، خواست‌ها، انتظارات و توقعاتشان متفاوت است، از این رو احساس می‌کنند که به چشم نمی‌آیند و درکشان نمی‌کنند و در نهایت هم روز به روز بیشتر از والدین فاصله می‌گیرند. آخرین بررسی‌های انجام شده توسط اداره سلامت نوجوانان و جوانان وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی نشان می‌دهد که ۵۹ درصد دخترها و ۴۰ درصد پسرها با خانواده احساس راحتی نمی‌کنند.
متأسفانه در سال‌های اخیر نبود سرگرمی‌های نشاط‌آور، شاد و هیجان‌انگیز در جامعه و برخورد‌های نامناسب برخی والدین، جوانان و نوجوانان را دچار مشکلات زیادی کرده به‌طوری که با فاصله گرفتن جوانان از خانواده در معرض انواع آسیب‌های اجتماعی قرار گرفته‌اند.
شکاف نسلی و علل آن
دکتر مجید ابهری رفتار شناس اجتماعی در مورد شکاف نسلی می‌گوید: تعامل رفتاری و برقراری روابط والدین با فرزندان از نظر رفتار شناسی اجتماعی بر سه نوع است. نخست آن‌که والدین و فرزندان در تعامل رفتاری هستند یعنی هر دو طرف رابطه معادلات رفتاری، قانونی و منطقی را پذیرفته و به‌طور اصولی با هم رفتار می‌کنند. فرمانبرداری از والدین، احترام به آنان و پذیرفتن قوانین و ضوابط خانه از جمله مواردی است که در این رابطه وجود دارد. حالت دوم وقتی است که فرزندان در تقابل رفتاری با والدین هستند یعنی سرپیچی از دستورات آنان و خودسری و خیره سری و موارد رفتاری ناخوشایند از آنان سرمی?زند که این گونه روابط از نظر رفتارشناسی مورد قبول نیست و مقدمه‌ای است برای مرحله آخر که در این مرحله گسست عاطفی و رفتاری بین فرزندان و والدین به وجود می‌آید.
وی می‌افزاید: شکاف نسلی به معنای فاصله گرفتن فرزندان از والدین به دلایل خاص است. هر چقدر این فاصله معنوی از والدین بیشتر شود شکاف و گسست نسل‌ها نیز عمیق‌تر می‌شود. این رفتارشناس اجتماعی در مورد علل بروز شکاف و گسست نسل خاطرنشان می‌کند: با توجه به پیشرفت خیره‌کننده فناوری در سه دهه اخیر متأسفانه حدود ۶۰ درصد از والدین نتوانسته‌اند همپا با فناوری یا حتی قسمتی از آن پیشرفت فکری کنند و این مسائل را حداقل در حد مبتدی یاد بگیرند. فضای سایبری، تلفن همراه، نرم افزارهای مختلف، شبکه‌های مختلف همه و همه محورهای گسست نسلی و تغییر سبک زندگی نسل‌های بعدی هستند.
وی با اشاره به این مطلب که شبکه‌های ماهواره‌ای و فضای مجازی بیشترین تأثیر را در ایجاد انحراف رفتاری در نسل‌های بعدی دارد می‌گوید: نوجوانان و جوانان دوستان و هم سن و سالان خود را عاقل‌تر از والدین تصور کرده و الگوهای رفتاری خود را از بین شاکله‌های ماهواره‌ای و مجازی انتخاب می‌کنند.
دکتر ابهری می‌افزاید: در گسست نسل‌ها، زبان گفتمان بین نسل‌های حاضر و والدین تفاوت زیادی کرده است به‌طوری که والدین زبان گفت‌و‌گو با فرزندان را ندانسته و مفاهیم بین آنان تبدیل به مسائل بغرنج شده است. والدین در بسیاری از موارد حرف‌های فرزندان خود را متوجه نمی‌شوند و فرزندان هم لغات و عبارت والدین را درک نمی‌کنند.
بیش از ۴۵۰۰ عبارت که بسیاری از آن‌ها از سریال‌های صدا و سیما آموخته شده مانند »خالی بندی، دو دره بازی، چت زدن، ای کیو و…« در گفت‌و‌گوهای روزانه نوجوانان و جوانان به‌طور روزمره به کار می‌رود و از آنجایی که آموزش و پرورش، نهادهای فرهنگی و والدین نتوانسته‌اند الگوهای رفتاری مناسب به فرزندان خود ارائه دهند آنان بر اساس نیاز غریزی و اصولی الگوها و نمادهای اخلاقی و رفتاری خود را بین دوستان و شبکه‌های ماهواره‌ای و فضاهای اینترنتی انتخاب می‌کنند. این مسأله مهم‌ترین علت شکاف بین نسل‌ها است که هر روز هم عمیق‌تر می‌شود تا آنجا که والدین سلیقه‌ها و نظریات فرزندان خود را به تمسخر گرفته و نوعی بازیچه می‌دانند و فرزندان هم نظریات والدین را مطرود قلمداد می‌کنند.
ابهری در مورد از بین رفتن این شکاف تأکید می‌کند: در ۳۰ سال گذشته ۲۲ سازمان و نهاد فرهنگی و پیشگیری‌کننده علیرغم دریافت بودجه‌های فراوان نتوانسته‌اند کار مهمی برای جوانان انجام دهند و این در حالی است که غفلت والدین و نهادهای آموزشی از یک طرف و هجوم بی‌امان و گسترده فرهنگ غربی باعث شده والدین و نهادهای آموزشی ما از فناوری مهاجم عقب بیفتند.
متأسفانه امروز هم بسیاری از نهادهای مربوط به جوانان از راهنمایی‌ها و پیشنهادهای افراد کارآزموده و متخصص استفاده نمی‌کنند در حالی که باید آموزش مهارت‌های زندگی در بین دروس مدارس حتی در سطوح ابتدایی گنجانده شود و صدا و سیما در تهیه فیلم‌ها و سریال‌های خود از نظریات جامعه شناسان، روان‌شناسان و رفتارشناسان استفاده کند. والدین هم علیرغم اشتغالات شغلی و فکری باید ساعاتی از شبانه روز را صرف تربیت و توجه به فرزندان خود کنند.دکتر حسین تنهایی جامعه شناس نیز در مورد شکاف نسلی می‌گوید: در حال حاضر مهم‌ترین مشکل بین جوانان و والدین تفاوت نسل است. از نظر جامعه شناسی معرفت، نگاه آدم‌ها به نسبت گفتمان تاریخی‌شان تعریف می‌شود از این رو هر گروه سنی گفتمان معرفتی سنی خودشان را دارند.
اگر این فضای گفتمان فهمیده شود ارتباط با این گروه ممکن می‌شود در غیر این صورت نمی‌توان با آنان ارتباط برقرار کرد.وی با اشاره به این مطلب که جوانان نگاه دیگری به دنیا دارند، می‌گوید: اگر این مسأله توسط والدین درک نشود طبیعی است که جوان هم به درک متقابلی نمی‌رسد زیرا کم?تجربه‌تر است و معرفت کودکانه دارند و این وظیفه والدین است که آنان را درک کنند و به دوران جوانی خودشان برگردند که با والدینشان هم‌نوا نبودند.دکتر تنهایی با بیان این مطلب که شکاف بین نسل‌ها طبیعی است می‌افزاید: امروزه استفاده از تکنولوژی‌های جدید مانند اینترنت و ماهواره سرعت رشد این مسأله را بیشتر کرده است و مسأله دیگر هم این است که فضای مدرن در زندگی جوانان بیشتر رشد پیدا کرده در زمان ما شکاف‌ها فرصت بروز داشتند یعنی راحت می‌گفتیم موافق نیستیم ولی الان به خاطر فضای بسته‌تری که در جامعه وجود دارد معمولاً هر حرف متفاوتی مخالفت تعبیر می‌شود بنا بر این فضای گفت‌و‌گو کردن و هم فهمی نسبت به دوره‌های قبل کمتر شده است.
تفاوت نسلی
دکتر امان?الله?قرایی مقدم جامعه?شناس هم با بیان این‌که شکاف نسلی در جامعه به وجود نیامده بلکه آنچه که هست تفاوت نسلی است می‌گوید: شکاف به معنای قطع پیوندها است یعنی هیچ ارتباطی بین نسل گذشته و نسل امروز وجود ندارد در حالی که امروزه ریشه‌های سنتی اعتقادی و مذهبی در جوانان دیده می‌شود. از این رو من با تفاوت نسلی موافق هستم.
وی می‌افزاید: افزایش تفاوت نسلی امری طبیعی است چون اگر بین نسل امروز و نسل گذشته در طول سال‌های متمادی زندگی تفاوت به وجود نمی‌آمد جوامع توسعه پیدا نمی‌کردند و اگر نسل جوان مانند گذشتگان بیندیشد جامعه تبدیل به یک مرداب راکد می‌شود.
سه ایده متفاوت
شما به کدام یک از این سه ایده اعتقاد دارید؛ شکاف نسلی آسیبی است انکار ناپذیر که به دلیل همراه شدن جوانان با رشد تکنولوژی و ناتوانی والدین در درک مفاهیم و ابزار جدید به وجود آمده. شکاف نسلی چندان موضوع هراس انگیزی نیست و نمی‌تواند تمام پایه‌های اعتقادی و فرهنگی جوانان را از جامعه ریشه کن کند و سوم آن‌که اساساً چیزی به نام شکاف نسلی وجود ندارد بلکه این اختلافات ناشی از تفاوت طبیعی نسلی است که لازمه حرکت اجتماعی است.