هویت شخص زاییده‌ی زبان مادری اوست

گزارش : لعیا نورانی زنوز
اگر با یک انسان به زبانی که آن را می‌فهمد سخن بگویید سخن شما به مغزش راه خواهد یافت اما اگر با انسانی به زبان مادری‌اش سخن بگویید آن سخن به قلب او نفوذ خواهد کرد.
نلسون ماندلا
گروه اجتماعی: یکم اسفند روز جهانی زبان مادری نام‌گذاری شده است، نام‌گذاری یک روز به این عنوان خود بهترین گواه است برای اهمیت زبان مادری و گرامیداشت حفظ تنوع زبانی.
این موضوع در کشوری چون ایران که از تنوع قومیتی برخوردار است اهمیت خاصی دارد چرا که اگر می‌خواهیم فرهنگ، تمدن غنی و منحصر به فرد کشورمان شکوفا شود و ایران برای همیشه تاریخ در اوج و عظمت باقی بماند باید در راستای تقویت زبان مادری تلاش شود. زبان ابزاری برای تفکر و تحرک ذهنی آدمی است، کسی که زبان خود را درست نیاموزد نمی‌تواند به حقایق دست یابد توانایی استفاده از مفاهیم را در جای خود نخواهد داشت و فضای تفکر او باریک خواهد بود. بنابراین زبان و زندگی پیوندی ناگسستنی دارند که در صورت مختل شدن این پیوند شکل‌گیری هویت فرد در جامعه و رشد ذهنی کودک با مشکل روبرو می‌شود.
لذا اهمیت زبان مادری در شکل‌گیری شخصیت کودک غیرقابل انکار هست و تاثیر آن در کیفیت آموزشی روشن هست، اگر سیستم آموزشی و نظام تعلیم و تربیت درست و در سطح بالا باشد پیشرفت و تعالی و اگر سطح آن پایین باشد پسرفت و نزول یک کشور به ویژه در مناطق دوزبانه را به ارمغان می‌آورد. چه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز به بهترین نحو قدمی بنیادین در راستای خواسته‌های اقوام برداشته به طوری که طبق این قانون احقاق حقوق کلیه آحاد مردم، اقوام و گروه‌ها و احترام به آزادی‌ها نه تنها منافاتی با امنیت ملی ندارد بلکه مهم‌ترین عامل تقویت‌کننده و سامان بخش آن نیز به شمار می‌رود.
***
بهرام اسدی شاعر و نویسنده ارومیه‌ای در پاسخ به این سوال که چرا باید به زبان مادری اهمیت داد؟ می‌گوید: این سؤال اساساً دارای اشکال است. این‌گونه نیست که ما به زبان مادری اهمیت بدهیم، زبان مادری ذاتاً مهم است. بنابراین سؤال را باید این‌گونه اصلاح کرد که چگونه اهمیت زبان مادری را مطرح کنیم؟ که در پاسخ گفته میَ‌شود: زبان مادری جزو هویت شخصیت، فرهنگ و موجودیت هر انسان است. تنوع زبانی از آیات خداوندی است (و من آیات خلق السموات والارض واختلاف السنتکم و الوانکم. ان فی ذلک لایات للعالمین-سوره روم آیه ۲۱ = و از آیات خداوند، آفرینش آسمان‌ها و زمین و گوناگونی زبان‌ها و نژادهاست. به راستی که در آن نشانه‌هایی برای دانشمندان نهفته است) این مسئله‌ای است که خداوند متعال، خود آن را مطرح کرده است. بنابراین سخن و بحث ما محلی از اعراب ندارد.
وی ادامه می‌دهد: زبان مادری بخشی از هویت هر شخص به شمار می‌رود. زبان مادری برخلاف آنچه تصور می‌شود چیزی نیست که در دو یا سه سالگی کودک یعنی موقع سخن گفتن کودک با او همراه شود. زبان مادری واقعیتی است که قبل از تولد کودک با اوست، همراه او و در وجود و در سلول‌های اوستU بنابراین وقتی کودکی از این نعمت قانونی، شرعی و الهی محروم می‌شود دچار خودباختگی و مبتلا به بی‌هویتی می‌گردد و این حقیقتی است که بنده به عنوان یک معلم با ۲۹ سال سابقه بارها و بارها آن را بعینه مشاهده و تجربه کرده‌ام.
به گفته اسدی الان در حفاری‌های باستان شناسی و اسکلت‌هایی که بازمانده چندین هزار سال پیش از این هستند مطالعه می‌شود و از روی اسکلت‌ها و فرم استخوان‌های فک و دهان مشخص می‌شود که آن انسان‌ها کدام مصوت‌ها را در زبان خود داشته‌اند و تقریباً معین می‌شود که به چه زبانی تکلم کرده‌اند. ین واقعیت در مورد روح و روان و شخصیت و هویت افراد نیز حاکم است. زبان مادری تنها وسیله‌ای برای تفهیم و تفاهم نیست. در زبان مادری تاریخ ما نهفته است و سرگذشت چندین هزار ساله‌ی نیاکان ما به صورتی ماهرانه مستور است و توسط افراد خبره کشف و خودنمایی می‌کند.
*مخالفان با زبان مادری، قبل از همه چیز مخالفان خداوند باری تعالی هستند
این شاعر و نویسنده تصریح می‌کند: زبان مادری حقی است که قبل از حقوق بشر، خداوند متعال این حق را به تمام انسان‌های روی زمین داده است. مخالفان با زبان مادری، قبل از همه چیز مخالفان خداوند باری تعالی محسوب می‌شوند. یکسان‌سازی زبانی هم توهمی بیش نیست و این افراد با اوهامات خود زندگی می‌کنند و به گفته‌ی مرحوم استاد شهریار (ملتی با یک زبان کمتر به یاد آرد زمان)، این‌ها افرادی هستند که نه قانون خداوندی را قبول دارند، نه به قوانین بین‌المللی پایبندند و نه قانون اساسی نظام را می‌تابند ما این افراد را اشخاص بیمار، عقده¬ای و مریض می‌خوانیم؛ و نام دیگری غیر از این شایسته‌ی آن‌ها نیست.
اسدی خاطرنشان می‌کند: کشوری مانند سوئد چهار زبان رسمی دارد و هیچ‌گاه امنیت ملی آن به مخاطره نیفتاده است در چند سال گذشته کشوری مانند افغانستان نیز چهار زبان را به رسمیت شناخت و امنیت ملی آن هم به مخاطره نیفتاد و بر عکس، اختلافات و درگیری‌های قومی آن نسبت به چندین سال قبل بسیار کاهش یافت. دو نمونه از دو قطب مختلف مثال آوردم. در خانه اگر کس است یک حرف بس است.
وی اظهار می‌دارد: فرهنگستانی‌ها توهین بزرگی به زبان رسمی کشور کرده‌اند. آن‌ها زبان فارسی را به حدی خوار و ذلیل تصور کرده‌اند که با تدریس زبان‌های قومی، مثلاً این زبان از بین خواهد رفت. آیا در طول صدها سال گذشته که آقایان فرهنگستانی‌ها نبودند زبان فارسی نابود شده است؟ در مکتب‌هایی که در طول سال‌های قبل از پهلوی رایج بوده، زبان فارسی نیز کنار زبان عربی و ترکی تدریس می‌شده و شعرایی چون خاقانی، نظامی، صائب و دیگران دانش‌آموختگان همین مکتب‌ها بوده‌اند. اگر هم به فرض محال، تصور و توهم فرهنگستانی‌ها را باور کنیم و معتقد شویم که زبان فارسی به حدی خفیف و ضعیف است که با این بادها بلرزد و غزل خداحافظی را بخواند چه بهتر که این عمل زودتر به وقوع بپیوندد، چه دلیلی دارد که زبانی این‌چنین بیمار و ضعیف هر ساله هزاران میلیاردها هزینه برایش گذاشته شود؟
اسدی ادامه می‌دهد: در اظهارنظری دیگر موضوع آموزش زبان مادری در کشور را امری وارداتی عنوان کردند که با همان استدلال می‌گوییم تفکر خود آن‌ها وارداتی است. چون آموزش زبان مادری، حقی است که قرآن کریم به همه‌ی انسان‌ها داده است و شاید به نظر آقایان قرآن کریم هم وارداتی است. (نعوذ بالله و لاحول و لا قوه الا بالله العلی العظیم).
*کودک توسط زبان مادری اولین قوانین اجتماعی را یاد می‌گیرد
به گفته علی همتی یک جامعه‌شناس، کودک توسط زبان، خود را می‌شناساند و نخستین گام را در راه شکل‌گیری هویت خود برمی‌دارد، کودک توسط زبان مادری اولین قوانین اجتماعی را یاد می‌گیرد و با افراد دیگر می‌تواند به طور منطقی ارتباط پیدا کند و نیز توان زیادی برای بیان خود دارد.
وی خاطرنشان می‌کند تمام متخصصان نظام آموزشی به این نکته اشاره می‌کنند که کودکان به زبان مادری خود تفکر می‌کنند و می‌توانند طرز فکر خود را با زبان مادری بهتر ادا نمایند.
همتی تاکید می‌کند کودکان باید با شناخت و بینش اجسام آشنا شوند یعنی معانی مستقیم اشیا و اجسام را بیاموزند لذا در این مسیر همواره استفاده از زبان مادری ضروری است.
به تاکید این جامعه‌شناس نظام آموزشی زمانی تکمیل می‌شود که سوادآموزی شخص به زبان مادری تکمیل گردد، یعنی علاوه بر فراگیری کامل تکلم به زبان مادری خواندن و نوشتن به زبان مادری را نیز یاد بگیرد.
*هویت شخص ملهم و رشد یافته و زاییده‌ی زبان مادری اوست
فرهاد جوادی زبان‌شناس نیز تاکید می‌کند: هویت شخص ملهم و رشد یافته و زاییده‌ی زبان مادری اوست؛ و اگر فاکتورهای اصلی و تعیین کننده‌هویت هر فرد را بشماریم »زبان« در ردیف اول است.
وی با بیان اینکه زبان هر فرد از فاکتورها و مشخصه‌های اصلی تعیین کننده‌ی هویت و شناسنامه‌ی اوست، تصریح می‌کند: فردی که از بدو تولد به زبان مادری خویش سخن گفته و به زبان مادری خویش با ادبیات شفاهی و مکتوب و فرهنگ و فولکلور خود رشدیافته در حقیقت حامل بار ادبی و فرهنگ خود بوده و آن را به نسل آتی تحویل می‌نماید. وی متذکر می‌شود نتیجه‌ی آموزش به زبان مادری و تحصیل به آن زبان موجب شکوفایی و رشد استعدادها و توان علمی افراد نسبت به افراد آموزش یافته به زبان غیرمادری هستند که این امر ممکن است در مسائل ژنتیکی و فیزیولوژی افراد و گروه‌های انسانی تاثیر بگذارد. دانشمندان و محققان به عینه مشاهده نموده‌اند که سطح ارتقای کیفی و علمی و قابلیت‌های نبوغی در افرادی که به زبان مادری خویش آموزش دیده‌اند به مراتب بیشتر از گروه‌های انسانی است که به زبان غیرمادری خویش آموزش و تحصیل یافته‌اند، یک کودک عرب به هنگام تحصیل در یک مدرسه غیرعربی مثلا در فرانسه قدرت یادگیری و سرعت عمل و انتقال سریع آموخته‌هایش بسیار کندتر از یک کودک فرانسوی است که به زبان خویش در فرانسه درس می‌خواند بدین خاطر که بیشتر انرژی مصرفی مغز کودک عرب در جهت به خاطر سپردن واژه‌های بیگانه‌ای است که او تاکنون با آن‌ها آشنایی نداشته و حتی از لحاظ علم فیزیولوژی زبانی عضلات زبان و لب‌ها و گونه‌های کودک عرب دچار زحمت و تحمل فشار و هدر رفتن انرژی مکانیکی و عضلانی وی می‌گردد که این انرژی را کودک فرانسوی ذخیره و در جهت یادگیری بیشتر و سریع‌تر و افزودن بر یادگیری و دانستنی‌های خویش به کار می‌گیرد. نتایج تحقیقات علمی مذکور را می‌توانیم به نحوه‌ی تحصیل و آموزش کودکان دیگر اقوام غیرفارس در داخل ایران نیز بسط و تعمیم دهیم. به علت عدم آشنایی به زبان غیرمادری از سوی کودکان ترک زبان آذربایجانی، ترکمنی، قشقایی خلج و غیره بیش از نیمی از انرژی، نیرو و توان مغزی این کودکان صرف یادگیری و یا بهتر است بگویم صرف حفظ و ازبر نمودن اشکال لغات فارسی و عربی می‌شود. یک بچه‌ی ترک در بدو آموزش، یادگیری حروف تشکیل‌دهنده‌ی لغات عربی-فارسی را مدنظر ندارد بلکه او جهت راحتی و اخذ نمره شکل و عکس لغات را به خاطر می‌سپارد.
وی با تذکر به این اینکه آموزش زبان مادری و رشد و تعالی آن به هیچ وجه موجب بروز مخاطرات چه در زمینه‌ی امنیت ملی و مرزی و چه غیر این‌ها نخواهد بود، هشدار می‌دهد: نتیجه آموزش زبان مادری چیزی جز دلگرمی پشتیبانی و حمایت بیش از پیش افراد گروه‌ها و اقوام مختلف داخل کشور خواهد نشد. به گفته جوادی دلسردی، انزجار، نفرت و عدم حس همکاری و دلسوزی زمانی رشد و اوج می‌باید که با اعضای داخل یک خانواده به تساوی و عدل رفتار نشده باشد وگرنه چه انگیزه‌ای تشنج و بی‌تفاوتی و دلسردی در داخل خانواده را به وجود خواهد آورد!؟ تامین حقوق اقوام و احترام به آنان و حمایت همه‌جانبه از فرهنگ و زبان و حقوق حقه‌ی آنان موجب امنیت و صلح و دوستی و رفتارهای مسالمت‌آمیز و خوشایند و برادرانه در جامعه و مملکت خواهد بود. جوادی تصریح می‌کند کسانی حقوق زبان مادری گروه‌ها و اقوام مختلف جامعه‌ی کشوری را تضییع می‌کنند که به مفاد آیه ۱۳ سوره حجرات قرآن و فرموده‌ی خداوند کوچک‌ترین وقعی نمی‌نهند و حس و افکار مذموم شوونیستی چشم دل و بصیرت آنان را کور نموده است و به جز خویش به هیچ کس فکر نمی‌کنند. انسان یا گروه و هیئت حاکمه‌ی متعادل و معتقد به اصول و روابط انسانی و مدنی و اخلاقیات، هیچ‌گاه حق و حقوق مسلم و خدادادی دیگر اقوام و گروه‌های جامعه را زیر پا نمی‌گذارد و برعکس موجبات رشد و تعالی زبان، فرهنگ و آموزش به زبان مادری دیگر اقوام و گروه‌های جمعیتی را تامین می‌کند و گام در راهی انسانی و مدنی و پیشرفت و تعالی همه‌ی افراد بشری گذاشته و موجبات فراهم نمودن خرسندی و رضای هم‌نوعان خویش و متعاقب آن رضا و خشنودی خداوند خواهد شد.