هویت زنده فرهنگ مردمی زبان ترکی آذربایجانی
علی رزم آرای
گروه فرهنگی : اشاره: نویسنده این نوشتار پیش از این و در شماره¬های گذشته روزنامه آرازآذربایجان به فراخور زوایا و گوشه¬های مختلف موضوع فولکلور و دانش¬مردمی¬منطقه آذربایجان، به گوشه¬های مختلف این میراث گرانبها پرداخته بود. کلیات و تعاریف فولکلور و بررسی آن از حیث واژه شناسی و ریشهشناسی آن وهمچنین تاریخ وسابقه جهانی آن ونکاتی نیز پیرامون سوابق زبانی و جغرافیای بومی فرهنگی ایران و همچنین راه بردهای ادبی و تاثیرات فولکلور بر اندیشه و خلاقیتهای ادبی از این جمله مواردی است که نویسنده در قالب نوشته¬های مختلف در موضوع فولکلور منطقه آذربایجان به آنها پرداخته است. درهمین مسیر نویسنده این نوشتار بر آن شد که از نظرگاهی دیگر و فارغ از چهارچوب رایج و در حال و هوایی تازه به گوشه و زوایای دانش مردمی در مرزهای خلاقیت و اندیشه ورزی ادبی و ادبیات، از شعر تا قصه و رمان، درچارچوب زبان ترکی آذربایجانی در محیط آذربایجان ایران ، را بررسی کند.
البته قابل انکار نیست که هر بخش از فولکلور یک فرهنگ زبانی (خصوصاً زبان ترکی آذربایجانی) از بازیها تا لالاییها، ازمثل ومتلها (آتا سؤزلری) تا افسانهها و اسطورهها، از اشعار و ادبیات عاشیقی تا موسیقی، از قالبهای مختلف کلاسیک شعر تا ماهنیها ، تا آداب و سنن و… هر کدام یک سرفصل تحقیقی و مطالعاتی به شمار می¬آیند. به همین موازات و دراین نوشتار همراه با مروری بر سابقه فولکلور و دانش مردمی سعی خواهد شد که در چهارچوب یادکردی از، یکی از بزرگان شعر و ادب ارومیه، در واکاوی شعراو ، نظرگاههای فولکلوریک و همچنین تاثیرات آن برزبان شعری این عزیز مورد بررسی قرارگیرد. گفتنی¬است این پیشکسوت عزیر در ایام کنونی در بستر بیماری است و بهانه اصلی نگارش این نوشتار نیز به یاد سپردن و فراموش نکردن این بزرگان است که در اصل منبع غنی فولکلور در زمان معاصر اینانند: در یک جمله هویت زنده فرهنگ مردمی زبان ترکی آذربایجانی
درارومیه و درچهارچوب فرهنگ و زبان ترکی آذری، بزرگان بسیاری بودند و هستند که در اشکال مختلف ادبی و صناعی، رویکردی عمیق و اصیل به ادبیات فلوکلوریک داشتهاند. این رویکرد عمیق بیشتر با اتکا به محیط پیرامون و فرهنگ بومی که این بزرگان در آن نشو و نمو یافتهاند، انجام شده است.
یکی شناختهشدهترین این بزرگان در ارومیه، محمود صادقپور متخلص به شامی است. او زاده روستا است. شامی در اشعار خود کاملاً به زبان روستایی درچهارچوب فلوکلوریک آن تسلط دارد. به گفته خود او درمقدمه کتاب طبیعت قوینوندا ( درآغوش طبیعت)، علاقه به ادبیات فلوکلوریک ترکی در سنین خردسالی و به تاثیر از لالاییهای که میشنیده همچون شیر مادر در جان و پی او مینشسته و شکل مییافته است.
او متولد سال ۱۳۲۷ در روستای بارجوق از محال بکشلویی ارومیه است. سواد رسمی او از ششم ابتدایی فراتر نمیرود اما دامنه تحقیقات و فعالیت او در ادبیات فلوکلوریک، ذوقی سرشار و زلال را برای شامی برساخته است. شامی در مقدمه فوق الذکر از زندگی خود، پیرامون این موضوع میگوید از زمانی که سیاه و سفید را شناختم و قلم به درستی در دستانم جاگیر شد، کار را از بایاتیها و لالایی های که از مادرم شنیده و آموخته بودم آغاز کردم و گوشه گوشه روستا را میگشتم و پای صحبت پیرمردان و پیرزنان روستا مینشستم و هرچه را که از خزانه ارزشمند ادبیات فلوکلوریک در ذهن و جان آنان باقی مانده بود را میشنیدم و ضبط و ثبت میکردم.
شامی سنین کودکی و جوانی خود را درفضای طبیعی و محیط روستا گذرانده و از نظر ابعاد پیرامونی طبیعت را درونی اشعار خود کرده است به نحوی که طبیعت با همه گستره متنوع خود از کوههای بلندِ عقاب آشیان تا آبهای جاری بهشتسان در دامان طبیعت و چشمه ساران همیشه جوشان و…در آثار او حضور دائمی دارد. او الهام و حکمت سینه را با گوشهها و زوایای فرهنگ بومی و مردمی زبان ترکی آذربایجانی و طبیعت سرشار پیرامونی خود در میآمیزد و به ترکیبی زیبا و شکوهمند میرسد: دویوشلردن چیخمیش یارالی گونش آخیدیر چایلارا قیزیل قانینی استفاده مستقیم و یا غیرمستقیم از فولکلور و عناصر وابسته به آن نظیر ضربالمثلها ( آتالارسؤزی) در شعر شامی فراوان دیده میشود. این استفاده از عناصر فولکلوریک به استفاده مضمونی و معناشناختی تا عنوان بندی شعر محدود نشده بلکه کشف زیباهای زبان مادری و گوشه های بدیع آن از طریق استفاده این عناصر فولکلوریک در زبان شعر نیز، جلوگاه دیگری از این استفاده مثبت است.
منیم آتام ئولن زامان
یاتما اوغول دور دئیب دیر
»کوراوغلو« تک داغ باشین دا
سنگرینی قور دئیب دیر
***
و یا بیر مثل دئیب لرآتابابالار
اوچورار داغلاری ائل لر هجومی
آغیر قایا لاری یئردن قالدیرار
بولانیب کفله نن سئل لر هجومی
***
ایلان تک محتکر چالما ملتی
بیلمه سن دالینجا نظر اولارها
آماندیر ایاقدان سالما ملتی
یئدیگین آغزیندا زهر اولارها
زبان حماسی و گاهی آمیخته به طنز او سرشار از بدایع و ظرایف است. او به معنی تام زنده کننده ادبیات فلوکلوریک در بعد ادبی آن در منطقه ارومیه است.شامی از مفاهیم ملی و میهنی نیز بهره فراوان برده و این مفاهیم در آثار او نمود کامل دارند. وطن، طبیعت، اعتقادات مذهبی، فرهنگ زبان ترکی آذری از مهمترین موضوعاتی است که شامی در آثار خود بدانها پرداخته است.
داغلارین اصلان بئجریب
گوزل شانین شهرتین وار
کؤرد،اسوری، ارمنی له
قیریلمایان وحدتین وار
یاشا- یاشا جوان اورمو
شعر توفنگیم یا تفنگ من نمونه و شاهدی تام است از پیوند حماسه و طبیعت در شعر شامی.
شعری در رسای مقاومت و آزادی.
***
قالدیریاتان لاری آغیر یوخودان
»شامی« یم باغریما باسارام سنی
اؤزوم آزادلیقا چاتا بیلمه سم
اوغلومون چیگنیندن آسارام سنی از آثار او
یتوان به نمونههای طبیعتین قوینوندا ۱۳۶۹(درآغوش طبیعت)، داشلی یول ۱۳۸۴( سنگ فرش) و آی دنیزه دوشنده ( انعکاس ماه در دریا) اشاره کرد.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۱۷ آذر ۱۳۹۳ ساعت ۶:۳۳ ق.ظ
سلام،گوزه لیدیر،یاشا،فولکولورموزو قوروماخ بورجوموزدور.