به مناسبت فاجعه هولناک غزه
نگاهی از درون به شعر فلسطین
علی رزم آرای
گروه فرهنگی: شعر فلسطین در داخل فلسطین، از آغاز دگرگونی¬های این سرزمین تا به امروز، چهار نسل از شاعران و چهار دوره متفاوت از هم پیوند خورده و دستاورد هم، به خود دیده است. نسل اول شاعرانی بودند که در زمان قیمومیت انگلستان بر فلسطین ظاهر شدند؛ حنا ابوحنا، عصام العباسی، توفیق زیاد، حبیب قهوه¬چی، عیسی لوبانی، و حنا ابراهیم از شاعران این نسل محسوب می¬شوند. در شعر شاعران این نسل آن گونه که پیداست فاجعه با تمام ابعاد آن رخ ننمایانده و این شاعران از این که چنین اتفاقی افتاده در بهت و حیرت به سر می¬بردند. غسان کنفانی درباره شعر سال¬های نخست اشغال فلسطین گفته است که از سروده¬های این سال¬ها تنها شعرهای تغزلی در دست است که هیچ ارتباطی با مردم و اوضاع آنان در آن برهه ندارد. نسل دوم شاعران داخل فلسطین، کسانی هستند که از آغاز دهه شصت کار خود را شروع کردند و با مبارزات مسلحانه همراه شدند و به عبارتی مشهورترین شاعران فلسطین از میان آنان برخاستند. از شاعران شهیر این دوره می¬توان به محمود درویش، سمیح¬القاسم، سالم جبران و راشد حسین اشاره کرد. مضاف بر اینکه توفیق زیاد که از شاعران نسل پیش به حساب می¬آمد، در این دوره شعر را جد¬ تر گرفت و بهترین آثار خود را در این سال¬ها عرضه کرد. می¬گویند محمود درویش شاعر نامدار فلسطینی و چهره جهانی شعر مقاومت عرب دل خسته از خیانت¬ها و جنایت¬ها، به این نتیجه رسیده بود که تنها در گوشه¬ای نشستن و شعری سرودن، چاره دردهای مردم سرزمینش نیست بلکه باید کتاب و قلم به گوشه ای پرت کند و به خط نخست مبارزه بپیوندد. درویش جوان که آن روزها شعرهایش هنوز شهرت بین¬المللی پیدا نکرده بود، در یکی از روزهای مبارزه و درگیری، متوجه جوان قهرمانی شد که صف¬ها را شکسته و به پیش می¬رفت و وقتی در برابر دشمن صهیونیست قرار گرفت، گلوله¬های اشغالگران او را هدف قرار دادند. وقتی آن جوان مبارز در حال شهادت بود ناگهان فریادی از جان برآورد و یکی از سروده-های محمود درویش را با صدای بلند برای هم‌رزمانش خواند و باعث شد که آنان نیز روحیه بگیرند و در برابر دشمن بایستند. این حادثه، باعث شد درویش به اهمیت ادبیات مقاومت در زنده نگه داشتن شعله مبارزه با اشغالگری و تروریسم دولتی اسرائیل پی ببرد و مصمم¬تر از گذشته در این جبهه با اشغالگران بجنگد، به گونه¬ای که درویش به یکی از جهانی¬ترین چهره-های شعر و ادبیات مقاومت فلسطین بدل شد و حتی در رده¬های بالای رهبری سازمان آزادی‌بخش فلسطین پیش رفت و در جهت دهی سیاسی موضوع فلسطین نیز نقش بازی کرد.
موضوع شصت ساله شعر عرب: شعر امروز عرب از زمانی که مصوبه سازمان ملل متحد در به رسمیت شناختن کشور اسرائیل در سرزمین‌های فلسطینی به تصویب رسید؛ با موضوع فلسطین و حوادث متلاطم سیاسی و اجتماعی آن گره خورده است. شعر عربی که در تلاطم‌های نوگرایی که از عراق برآمده بود، غرق بود و جدال میان نوگرایان و کهن سرایان همچنان وجود داشت به ناگاه با حادثه عظیمی چون اشغال بخش مهمی از سرزمین¬های عربی روبرو شد. از همان سال¬ها، چهره¬های مختلفی در شعر عرب مطرح شدند که به موضوع مقاومت در برابر اشغال توجه ویژه¬ای داشتند اگر چه هرکدام در طول این شش دهه تحت تأثیر ایده¬ها و تفکراتی بوده¬اند که هر یک برای مدتی آرمان فلسطین را تحت تاثیر قرار داده است. مهم¬ترین شاخه شعر مقاومت، در خود سرزمین¬های اشغالی و به دست شاعران فلسطینی نشو و نما یافت. آنان شاعرانی بودند که یا از آوارگان فلسطینی بودند که رنج بی وطنی، آوارگی و فقر را با گوشت و پوست حس کرده بودند و یا از فلسطینیان اراضی ۱۹۴۸ بودند که طعم تلخ تبعیض و تحقیر نژادی را چشیده بودند و هر دو گروه در آرزوی آزادی سرزمینشان می¬سوختند. اسرائیل نیز در تمام این شش دهه به نقش و اهمیت شعر و ادبیات در پیشبرد و تهییج مردم کشورهای عربی آگاه بود و می¬دانست که اعراب تا چه حد تحت تأثیر جادوی کلمات ممکن است علیه اشغالگران برانگیخته شوند، سخت گیری¬ها و محروم کردن نویسندگان و شاعران فلسطینی از حقوق خود نخستین مرحله از جلوگیری از رسیدن صدای هنرمندان به مردم خود بوده است به گونه ای که شاعرانی چون درویش و سمیح¬القاسم در سال‌های اخیر همواره از سوی اشغالگران برای ورود به سرزمین مادری یا انتشار آثارشان در مضیقه بوده-اند و گاه این حساسیت¬ها به جایی رسیده است که رژیم اشغالگر جوخه¬های ترور خود را به سراغ هنرمندانی فرستاده است که از ناحیه زبان آتشین و قلم رسواگرشان احساس ترس و ناامنی می¬کرده است و ترور معین بسیسیو شاعر نامدار فلسطینی نمونه¬ای از ترس و وحشت رژیم صهیونیستی از هنر شاعران است.
شعری به وسعت جهان: شعر مقاومت عرب و ایستادگی در برابر اشغالگران به داخل خطوط مرزی فلسطین و میان شاعران این سرزمین محدود نشد و بزودی به یکی از مشخصه های اصلی و اساسی شعر جدید عرب بدل شد. هیچ شاعر عربی در این شش دهه نبوده است که از کنار مسئله فلسطین بی-اعتنا گذشته باشد حتی شاعرانی که به شعر تن و زن معروف بودند در برخی بزنگاه¬های تاریخی چنان در مسئله ورود پیدا کردند که تاثیر آن تا سال¬ها در ذهن و زبان مردم سرزمین¬های عربی باقی بود. وقتی نزار قبانی که همیشه به خاطر فضاهای تند عاشقانه شعرهایش مورد اتهام بود پس از افتضاح شکست اعراب در جنگ‌های شش روزه، شعر معروف و تکان دهنده در حاشیه دفتر شکست¬ها را منتشر کرد این بار به جای بنیان¬های قرارگاه رژیم صهیونیستی، پایتخت¬های عربی لرزید و برای نخستین بار شاعری زبان¬آور و بی¬پروا جسارت کرد و از نیمه دیگر داستان فلسطین یعنی خیانت¬ها و سازش کاری¬ها و راحت طلبی¬های اعراب نفتی سخن گفت. این چهره از شعر معاصر عرب باعث شده است، اقبال به این جریان جهانی شعر از مرزهای کشورهای عرب زبان بگذرد و شعر سیاسی و چریکی عربی به بخش قدرتمندی از شعر مقاومت جهان امروز بدل شود. یوسف‌الخطیب، در حرکت شعری وطن اشغالی، بار سنگین مسئولیت مقاومت را در جبهه‌های سه‌گانه؛ وطن… تاریخ… انسان، ارادی یا غیرارادی- بین چهار شاعر بزرگ؛ درویش، قاسم، زیاد و جبران، تقسیم می‌کند.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۶ مرداد ۱۳۹۳ ساعت ۵:۳۲ ق.ظ
