نوت یازیسی نئجه یارانمیشدیر؟
افراسیاب بدلبیلی
کؤچورن: میلاد بالسینی
اوچونجی بولوم
آنادیلیمیز: اؤرنک اولاراق، بو گون اوپئرا، بالت، یا دا سیمفونیک اثر اوزهرینده چالیشان چاغداش بستهکارین یارادیجیلیق پروسئسینده ایشلتدییی موسیقی چالغیسی پیانودور. اولا بیلر کی، پیانو یازیلان اثری ایفا ائدهجک اورکئسترین ترکیبینده اولماسین. لاکین بونا باخمایاراق اثر بستهلندییی، هم ده نوت یازیسینا کؤچورولدویو چاغ پیانونون گؤرهوی چوخ بؤیوکدور. چونکی، بسته کار یازدیغی اثری، اکثر حاللاردا، پیانودا چالاراق یارادیر. اورتا یوزایللیکلرده آذربایجاندا و عومومیتله یاخین دوغو اؤلکهلرینده موسیقیچیلرین دهیرلندیکلری تمل چالغی عود اولموشدور.گئتدیکجه تکمیللشدیریلن عود سیملی چالغی اورتا یوز ایللیکلرده دوغو موسیقی چالغیلاری آراسیندا اوزون ایللر اؤنملی یئر توتموشدور. اورموی موسیقینی کاغیذ اوزهرینه کؤچوردوکده تمل چالغی عودو نظرده توتدوغونو و عوددان دهیرلندیردییینی بیلدیریر. اودور کی، ایندی بیز ده اورموینین نوت یازیلارینی آچیقلاییب چاغداش نوت یازیسی سیستئمینه کؤچورمک ایستهدیکده هر ندن اؤنجه عودون قورولوشو ایله باغلی گئنیش بیلگیمیز اولمالیدیر.عودون قورولوشویله باغلی ایلک گئنیش آچیقلاما وئرن، اونو اینجهلهین دوغونون بؤیوک موسیقی اؤیرتمنی ابونصر فارابی اولموشدور. فارابی “کیتاب الموسیقی کبیر” کیتابیندا یازیر کی، عود اؤنجهلر دؤرد سیملی چالغی ایدی. سونرادان اونا بئشینجی سیم آرتیریلدی. ائلهجه ده داها گور، داها گوجلو سسلنسین دئیه، هر بیر سیم قوشالاشدیریلدی(تارداکی آغ سیملر ایله ساری سیملر کیمی).عوددا بم سیمدن زیله دوغرو هر قوشا سیمین اؤز آدی واردیر: بم، میثلس(misl?s)، مثنا(m?sna)، زیر،هادد.هر قوشا سیم اؤز_اؤزلویونده کایناتین وارلیغینی تشکیل ائدن عونصوردور: سو، اود، تورپاق و کولک ایله باغلانیلیر. ان زیل سیم اولان بئشینجی قوشا سیم ایسه ایتیلیک، کسکینلیک دویغوسونو آشیلایان حدد آدلاندیریلمیشدیر.
عودون هر آیری قوشا سیملری آراسینداکی اینتئروال(یوکسکلییی ایله باغلی ایکی سس آراسینداکی آرا. اورتا یوزایللیکلرده موسیقی تذکیرهچیلری بونو “بعد”، جمع حالیندا ایسه “الآبعاد” آدلاندیرمیشلار) خالیص کوارتایا(تاردا بوش ساری سیم ایله بوش آغ سیم آراسینداکی اینتئروال قدر) برابردیر.
عودون قولو تارین قولونا باخدیقدا چوخ قیسادیر. اودور کی، عودون قولونا بوتؤولوکده ۷ پرده سیغیشدیریب باغلاماق مومکون اولموشدور. بو پردهلردن بئشی تمل، ایکیسی آرتیرما، کؤمکچی پرده ساییلیر. اسکی موسیقی کیتابلاریندا بو پردهلره داستان دئییلیر. هر داستانین اؤز آدی وار. بو آدلار چالغی چاغی سیملری پردهیه سیخان بارماقلارین آدی ایله باغلی دهیریلمیشدیر. عودون تمل داستانلاری(پرده لری) بونلاردیر:
سا ببا با – شهادت بارماغی – بیرینجی بارماق؛
وو ستا – اورتا بارماق – ایکینجی بارماق؛
بئنئسر – آدسیز بارماق – اوچونجو بارماق؛
خینسیر – چئچهلی بارماق – دؤردونجو بارماق.
مطلق(بوش سیم آنلامیندا) ایله ساببابا پردهسی آراسیندا ایکی پرده باغلانیر کی، بونلاردان بیرینجیسینه “زائد”، ایکینجیسینه ایسه “موجننب” آدی وئریلمیشدیر. ائلهجه ده ساببابا پردهسی ایله بئنسئر پردهسی آراسینداکی ووستا پردهسی ده بیر_بیریندن چئشیدلی یوکسکلیکده اولان ایکی پردهدن عیبارت اولاراق باغلانیر. بونلارین بیرینجیسینه “ووستا-اول-فورس” (بو، ووستاالفارس کیمیده اوخونور کی، ایران موسیقی شوناسلاری بو پردهنی ووستایه ایرانی آدلاندیرمیشلار)، او بیریسینه ایسه “ووستازول زول” آدی وئریلمیشدیر.بئلهلیکله، عودون قولو اوزهرینه باغلانمیش یئددی پرده(داستان) ایله بوش سیم(مطلق) بیرلیکده هر سیمین سککیز چئشیدلی سس وئرمهسینی یارادیر. ائلهجه ده یئددینجی(خینسیر) پردهنین وئردییی سس ایله سونرادان آردیجیل اولاراق زیله ساری گلن هر بوش سیمین سسینده کی هوندورلویون بیر اولدوغونو(بونا گؤره ده بؤیوک اؤیرتمن اورموی بونلاری عئینی ایشاره ایله گوستریر) نظرده توتساق موسیقی چالغیسیندا ۳۶ چشیدلی یوکسکلیکده سسین الده ائدیله بیلهجهیینی گؤروروک.اورموی عرب الیفباسینین ابجد حرفلری دوزایی آردیجا گلن ایشارهلرله هر بیر سس آیری_آیریلیقدا گؤستریلیر. ابجد حسابیندا بیرینجی حرفین(الیف) بیر(۱) رقمینی ایفاده ائتدییینی و “لو” حرفینین ۳۶ رقمینه برابر اولدوغونو نظرده توتساق، عود موسیقی چالغیسینین هر بیر سسینین بللی بیر حرف ایله گوستریلمه سینین دوغال اولدوغونو آیدین گؤروروک.موسیقی سسلرینین الیفبا حرفلری ایله گؤستریلمهسی غربی آوروپادا هله چوخ اوزاق کئچمیشدن تا بو گونه قدر گئنیش یاییلمیشدیر. بو گونسه بیر پارا چاغلاردا لاتین الیفباسی حرفلریندن ایستیفاده ائدیلیر. بورادا بیر_بیرینه پارالئل اولان بئش خطدن ایستیفاده یولو ایله دوزنلنمیش نوت ایشارهلری ایله یاناشی لاتین حرفلری ایله ده آیری_آیری سسلر گؤستریر. اؤرنک اولاراق، ج -“دو” نوتونو، د – “ر” نوتونو، جیس – ” دو دییئز ” نوتونو، ب – ” سی بئمول ” نوتونو، ح – ” سی ” نوتونو گوستریر.
لاکین الیفبا حرفلری گؤستردییی آیری_آیری موسیقی سسلرینین اؤلچوسونو، هر سسین آیریلیقدا نه قدر اوزادیلماسینی گؤسترمیر. بئلهلیکله، موسیقی صنعتینین تملینی قوران مئلودییانین قاباریق یونلری، سسلرین بیر_بیری ایله قارشیلیقلی ایلگیده اولماسینی الیفبا حرفلری ایله بیر تور گؤسترمک اولوردوسا، همین سسلرین یارانماسیندا چوخ اؤنمیاولان اؤلچو، ریتم آهنگ یونلرینی الیفبا حرفلری ایله گؤستریلمهسی هئچ ده مومکون اولمور. حرفلردن عیبارت تابولاتورالارین تمل چاتیشماز یؤنو ده ائله بودور.
اورموی عود موسیقی چالغیسیندا سسلهنن، الده ائدیلن هر بیر سسین(چالغی یا باغلانمیش سیملر و قوراشدیریلمیش پردهلر اوزره) ابجد حرفلری ایله گؤستریلمه قورالاری یوخاریداکی سخئم ایله گؤسترمیشدیر.بیز اورموینین نظرده توتدوغو عود موسیقی آلتینین سسلر دوزومو سخئمینی شرح ائتدیکده بیر موهوم جهت دیقتیمیزی جلب ائدیر. او دا آذربایجان خالق موسیقی آلتی تاردا اولدوغو کیمی، عوددا دا هر اوکتاوانین ۱۷ پیللهدن تشکیل اولونماسیندان عیبارتدیر. فرق بوراسیندادیر کی، اگر تارین ایکینجی اوکتاواسیندا،? میثال اوچون، ” دو-دییئز ” ایله ” رئ-بئمول ” ائنهارمونیک اولدوقلاری اوچون عئینی پرده واسیطهسیله ایفاده ائدیلیرسه (تاردا کیچیک و بیرینجی اوکتاوالار ۱۷ پیلله دن عیبارتدیر)، اود موسیقی آلتینده ان بم پردهلردن توتموش ان زیل سسلرینهامیسی ۱۷ پیللهیه بؤلونور و اوکتاوانین، فورتئپیانودا اولدوغو کیمی، ۱۲ پیللهدن یوخ، تارین بیرینجی اوکتاواسیندا اولدوغو کیمی۱۷ پیللهدن عیبارت اولدوغونو تثبیت ائدیر. بو نؤقطهی-نظردن او، هر پردنی اؤزونه مخصوص ایشاره ایله قئیده آلیر. بئله لیکله، دییئزلی و بئموللو سسلر آیری-آیری ایشاره لر واسیطهسیله گؤستریلیر. بو ایسه اورموی اثرلرینین شرحی مسلهسینی خئیلی مورککبلشدیریر. بونا گؤره ده اورموی نین نوت سیستئمینی داها دقیق بیر طرزده موعاصیر نوت یازیسینا کؤچورمه یه جهد ائتدیکده دییئزلی و بئموللو سسلرین ائنهارمونیک جهتدن باشقا-باشقا اولدوغو ایله ایستر-ایستهمز راضیلاشمالیییق.
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۲۴ مهر ۱۳۹۸ ساعت ۱۲:۳۰ ب.ظ