غوري در نمادپردازي کلانشهراروميه

نماد، پرچم فرهنگی یک شهر

علی رزم‌آرای
گروه فرهنگی:ارومیه نماد چیست؟ برای وضوح بیشتر مثالی زده می‌شود؛ تبریز نماد مشروطیت و ازهمه مهم تر نماد انقلاب اسلامی است و یا تهران نماد پایتخت‌نشینی در تاریخ معاصر ایران است و اصفهان نماد معماری ایران! و شیراز نماد تاریخ پیشاتاریخ ایران!و…
این نوشتاردر بند سقم و صحت اشارات بالا از نظر تاریخی وعلمی نیست که اصلا ًمسیری دیگر را خواهد پیمود و اصلی‌ترین دغدغه آن ماجرای نماد بی‌نمادی کلانشهرارومیه است. همین!
ارومیه را درتاریخ به چه صفت می‌شناسند و به چه تغییرو دگرگونی از آن یاد می‌شود؟
روشن‌ترین پاسخ که نزدیک ترین آن نیزهست به معاصرتی ۳۳ ساله باز می‌گردد و آن تاریخ ۸ ساله جنگ تحمیلی و دفاع مقدس است و یاد بزرگانی چون شهید جاویدالاثر مهدی باکری و برادر جاویدالاثرش حمید‌باکری و شهید امینی …لفاظی نمی‌خواهد که تا سی و چند سال پیش ارومیه را به شکلی زبانی پاریس ایران می‌خواند‌ند و پزش را هم مسافرین و میهمانا‌نش می‌دادند و نشان به آن نشان که از این پاریس شدن و بودن امروز چیزی نمی‌بینیم و راحتش اینکه اصلا ً نبوده که به زمان ما برسد یا نرسد!
شاید اگرهمان شهیدان بزرگوارهم که ذکرشان رفت در حیات معاصرارومیه خلق نمی‌شدند، امروز ما برای نوشتن و گفتن هم در مورد سوابق شهرمان چیزی نداشتیم و معطل مانده بودیم.
جالب است که این معطل ماندن دامان رسانه‌های مختلف را هم گرفته و ول نمی‌کند که روزنامه‌ای پایتخت نشین در زمستان سالی که گذشت به قامت ویژه‌نامه‌ای در زمینه نمادها و شهر‌ها زحمت فراوان کشیده‌بود و برای استان و دست کم هر منطقه‌ای از کشور نمادی را بخشیده بود و برگزیده بود.
دراین میان نماد شهرما را از فرط بی نمادی، دریاچه اش دانسته بود با مشت معروفش، مشت عثمان که تکه صخره‌ای است در میانه دریاچه. این تکه‌صخره به واسطه جزرو مد در آب شناور بود و گاه و بی‌گاه دیده می‌شد. البته حالا کاملا ًدررویت است بدون جزرو مد!
در جایی دیگر از مسجد جامع این شهر صحبت شده‌بود واینکه شاید خلاء نماد را در این شهر بتوان با آن پوشش داد.
آخراین بنا جز‌ء شش مسجد برجسته تاریخ اولیه بعد از اسلام است.
یعنی از قرن سوم به بعد و بعد از مسجد جامع شوشتر از قرن سوم هجری. مسجد جامع نایین از قرن چهارم.
مسجد جامع تربت حیدریه از قرن پنجم. مسجد جامع اصفهان از قرن پنجم.
مسجد جامع اردستان از قرن ششم و مسجد جامع ارومیه از قرن هفتم و بعد دیگر مساجد مهم تاریخ معماری اسلامی در ایران.
شاید دریاچه و مسجد جامع رابتوان جدی گرفت. اما نمادی که فقط ازآن نمک مانده و بی‌اعتنایی، به چکار می‌آید و معرف چیست! و یا مسجدی که هنوز از تاریخ دورو نزدیکش اطلاعی دقیق دردست نیست و گاهی آتشکده بوده و زمانی به باورعوام بت‌خانه و حالا هم دچار مقارنه با نمایی کلیسایی شده و مجتمع روبرو‌یش چهره‌ای برایش باقی نگذاشته که به نماد شدن بخورد.
حالا می‌ماند میوه و گیاه و … دیرزمانی می‌خواستند نمادی برای شهر ارومیه بسازند که معرف همه جانبه آن باشد. انگوری ساختند و به پیشگاه محل نمایشگاه بین المللی ارومیه واقع در پارک جنگلی پرداختند که اندکی بعد شد دکورنشین فلکه یا میدان فرودگاه در حومه شهر! (جاده سلماس)پیش خود گفتند که ارومیه ما شهر کشاورزی است وعمده محصول آن انگور.خوب شناسنامه جالبی برای تاریخ و فرهنگ شهرمان است!
انگور را چه به شهرنشینی و فرهنگ! جلل الخالق!
عده ای برخاستند و گفتند بیدمشک و نقل و حلوای گردو هم بد نیست و حتی سیب میوه بهشتی.
تصور کنید که مسافر یا میهمانی به هر قصد و از هرکجای ایران و جهان به شهرارومیه قدم رنجه کند که بارها رنجه نموده و در بدو ورود از سمت فرودگاه یا در ابتدای امر در محل بزرگ ترین تعاملات تجاری و بازرگانی به شکل عمومی در شهر ارومیه یعنی نمایشگاه بین المللی جمالش به انگور و غیره روشن شود و دست برقضا ازنمادپردازی و علم آن مطلع باشد، پیش خود چه فکر خواهد‌کرد آیا در دل خود به ریش تاریخ و فرهنگ شهر ما نخواهد خندید و …؟
بماند این موضوع که اگر اینگو‌نه بود باید درمشهد زعفران به میادین زینت می‌شد ودر اصفهان گز بزرگی به قامت شهر خودنمایی می‌کرد و در تبریز قرابیه و شاه توت و…
اصل مطلب: نماد چیست و نسبتش با شهروشهرنشینی (شهرسازی؟) کدام است؟نماد از مفاهیم بسیار مهم در جامعه شناسی ارتباطات به حساب می‌آید.
در فرهنگ فارسی عمید نماد به معنای نماینده ونمود آمده است.
نماد را می توان از دو منظر مورد بررسی قرار‌داد.درمعنای محدود کلمه نماد جلوه‌ای است عینی که واقعیت مجردی را مجسم می‌دارد.
به عبارت دیگر نماد نشان یا علامتی است که برای تجسم واقعیتی غیر مادی بکار می‌رود.درمعنای کلی نماد به معنای نشانی است قرار دادی ،نسبی وتابع شرایط طبیعی ویژه. نمادها جلوه‌هایی عینی هستند که معناهایی را که توسط همه یا اکثر افراد جامعه شناخته شده‌اند را به نمایش می‌گذارند. بنابراین یکی ازنکات مهمی که باید در نماد شهری به آن دقت شود و اهمیت ویژه‌ای دارد، انعطاف است. یک‌نماد باید از قابلیت دینامیکی خوبی برخوردار باشد.یعنی به طبع گذر زمان همه ابعاد زندگی انسان شهروند تا زمان حال را در خود جمع می‌کند و نماینده همه اتفاقات و فرازو نشیب‌های شهر شهروند مدار می‌شود. واز سوی همه تغییرات معنایی را هم در آن می‌توان دید.
برای مثال ارومیه با تاریخ و تحولات نسل‌هایی که بر آن پا گذاشته‌اند و زندگی جمعی و شهری را تجربه کرده و رو به سوی آینده حرکت کرده‌اند و از سوی مدیریت حال حاضر آن و تجربه مدیریتی آن ، شهرنشینی خود را به سوی شهروندی حرکت می‌دهند و این حرکت نیاز به نشانه دارد تا دیگران و اغیار که به این شهرو با هر قصد و نیت سفر می‌کنند بتوانند با هر زبان و فرهنگی که دارند بدون واسطه با روح جمعی شهر ارتباط برقرارکنند.
در یک کلام شهر بی تحرک و یا کم تحرک نباید هم نماد مشخصی داشته باشد. در فرایند نماد‌سازی و نماد‌پردازی زیباشناسی و ذائقه هنری و پیشینه موجه آن از ابعاد مهم این فرایند است.