الهام شفائی مقدم
گروه خانواده وسلامت:نگرش به ازدواج یکی از مکانیسم های کلیدی برای پیش بینی رفتار واقعی در ازدواج بوده و متأثر از عوامل متعدد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است؛ لذا این مطالعه با هدف بررسی عوامل مختلفی که بر نوع نگرش جوانان به ازدواج تأثیر گذارده و موجبات افزایش سن ازدواج را فراهم می سازد، صورت گرفته است. به دلیل خصلت چند بعدی پدیده_های اجتماعی و انسانی و تکثر نظریه های متعدد در خصوص زوایای گوناگون ازدواج، در این تحقیق سعی شده است با تلفیق نظریه های نوسازی، مبادله و نظریه اقتصادی به شناخت و تبیین بهتری از نگرش منفی به ازدواج و دلایل افزایش سن ازدواج دست یابیم.
یافته های پژوهش نشان می دهد بین متغیرهای خانواده، وضعیت اقتصادی، افزایش توقعات بیکاری، سنگینی مخارج ازدواج، انحرافات اجتماعی و اخلاقی، کارکرد نامناسب رسانه ها ترس از آینده و تضعیف باورهای دینی با متغیر نگرش منفی به ازدواج رابطه معنادار وجود دارد.
با توجه به مباحث صاحب نظران و نتایج پژوهشهای محققان، عدم ازدواج به موقع و مناسب جوانان، بنیان نهاد خانواده را به سستی کشانده و انواع بحرانها و مفاسد اخلاقی و اجتماعی را موجب می گردد. این امر برخی جوانان را به خودکشی، فرار از خانه، خودفروشی کشانده و تزلزل در شخصیت و خانواده و اجتماع را موجب می گردد. بر این مبنا، لازم است توجه و رسیدگی به امر ازدواج جوانان در صدر برنامه_ریزی اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه قرار گیرد.
از سوی دیگر، پیچیدگی بحث نیازهای جوانان و عوامل متعدد مؤثر بر ازدواج به عنوان بنیان شکل گیری نهاد خانواده در سطوح فردی، میانی و اجتماعی ایجاب می کند جهت شناخت مهمترین ابعاد و زوایای پدیده ازدواج پژوهشهای متعددی در حوزه های اجتماعی روانشناختی و دینی صورت گیرد تا با شناخت هر چه گسترده تر و عمیقتر آن، بتوان راهکارهای عملیاتی مناسب و مؤثری در این زمینه مورد شناسایی و اجرا گذارده شود.از دیدگاه پاسخگویان وجود بحرانهای خانوادگی مشاجرات و اختلافات والدین در زندگی، عوامل تحمیل ازدواج از طرف والدین و یا ارائه تصویر منفی از ازدواج و طرح ازدواجهای ناموفق توسط آنان موجب هراس آنان از ازدواج گردیده است. بخشی از آنان نیز بر این نظر که والدین و خانواده_ها تا حد زیادی مهارتهای لازم و کافی در امر ازدواج جوانان را ندارند، تأکید نموده اند. درصد نسبتاً بالایی از پاسخگویان معتقدند والدین از ضرورت ازدواج به موقع فرزندان خود آگاهی نداشته و علاوه بر این سختگیری ها و عدم حمایت والدین از فرزندان تا حد زیادی موجب عدم گرایش جوانان به ازدواج می باشد.
با توجه به موارد فوق و تأثیر بسزایی که خانواده می تواند در شکل گیری ازدواج مناسب فرزندان داشته باشد، کار و سرمایه گذاری روی خانواده ها (رسانه ها، برنامه های مذهبی و تبلیغی، فعالیتهای آموزش و پرورش و دانشگاه و سازمان های منطقه ای و محلی چون شورای شهر و سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری ها) از اهمیت اساسی برخوردار است. در این ارتباط لازم است شورایی مرکب از مسئولان نهادهای فوق و سایر نهادهای ذیربط تشکیل و برنامه_ریزی_های لازم در این رابطه صورت گیرد. جهت تحقق برنامه های مربوطه لازم است با تقسیم فعالیت میان نهادها، متولی پیگیری موارد مشخص گردد.یافته های پژوهش نشان می دهد بخش زیادی از پاسخگویان بر این نکته که رسانه_های گروهی معیارهای مناسب ازدواج برای جوانان را ارائه ننموده و تبیین نکرده اند، تأکید داشته اند. به همین میزان، عدم آگاهی بخشی و ارائه برنامه های مناسب توجیهی ازدواج توسط رسانه ها مورد تأکید قرار گرفته است. به رغم این امر، درصد بالایی از پاسخگویان معتقدند ارائه تصویر منفی از ازدواج در فیلمهای مربوطه موجب ایجاد نگرش منفی نسبت به ازدواج در بین جوانان می گردد.
علاوه بر این، بر اساس تجارب چند دهه اخیر افزایش سطح تحصیلات به ویژه تحصیلات دختران با تأخیر سن ازدواج آنان همراه بوده است. بر این مبنا، جوانان و خانواده های آنان تصور می کنند برای موفقیت در تحصیل لازم است که امر ازدواج را به تأخیر بیندازند. در کنار این تصور عمومی، عدم وجود ساختارهای مناسب چون خوابگاه متأهلان، اشتغال پاره وقت وامهای درازمدت و مانند آنها، امکان ازدواج در دوران دانشجویی را برای بسیاری از دانشجویان با مشکل مواجه می سازد. در این ارتباط، با توجه به گسترش روزافزون دوره های تحصیلی تکمیلی در دانشگاهها، لازم است نسبت به ایجاد زیرساختهای مناسب چون عوامل ذکر شده در بالا اقدام مطلوب صورت گیرد.همچنان که یافته های پژوهش حاضر نشان داده است، در شرایط فعلی افزایش سطح تحصیلات با افزایش توقعات جوانان در مسائل مختلف همراه بوده و این امر در ابعاد مختلف انتخاب نوع زندگی، انتخاب همسر توقعات مادی زندگی مؤثر بوده و موجبات تأخیر در سن ازدواج را فراهم می آورد. نتایج تحقیق حاکی از این امر است که اکثریت پاسخگویان این نکته که تحصیلات بالاتر موجب بالا رفتن توقعات و مشکل در انتخاب همسر می گردد را مورد تأکید قرار داده اند. بر این مبنا، لازم است در فرهنگ عمومی جامعه و نیز به ویژه در مراکز آموزش عالی، لازم است علاوه بر مهارتهای تخصصی و علمی، جهت رشد شخصیتی جوانان و ارائه معیارهای اساسی زندگی مبتنی بر رشد و تعالی جوانان برنامه ریزی و اقدامات لازم صورت گیرد.یافته های پژوهش حاضر، نقش بسیار مهم دینداری و باورهای دینی در امر ازدواج را نشان داده است. نتایج تحقیق حاکی از این امر است که اکثریت قریب به اتفاق پاسخگویان کمرنگ شدن ارزشهای معنوی را به عنوان عاملی مؤثر در عدم گرایش به ازدواج دانسته اند.
آگاهی بخشی به جامعه به ویژه جوانان در مورد الگوهای ازدواج صحیح از سیره معصومین (ع) توسط نهاد حوزه های علمیه و مراجع دینی و روحانیون از الزامات ترویج امر ازدواج می باشد. با توجه به نقش و اثرات مفاهیم و باورهای دینی و علاقه شدید مردم به ائمه اطهار (ع)، ارائه الگوهای خانواده سالم و ازدواج مناسب با معرفی زندگینامه آن بزرگواران نقش به سزایی در افزایش آگاهی مردم و ایجاد و تقویت نگرشهای صحیح گردیده و گرایش به ازدواج صحیح را در بین جوانان تقویت می بخشد. در این زمینه، با توجه به حضور پررنگ روحانیون و ائمه جماعات در بین مردم و تعاملات گسترده و عمیق آنان با شهروندان، لازم است برنامه های تبلیغی و آگاهی بخشی مدون و خاص به ویژه در ماه هایی چون ماه مبارک رمضان پیش بینی و به اجرا گذارده شود.
صلاح فرهنگ عمومی جامعه و به عبارت دیگر استخراج، تصفیه و بهره گیری از سنتها و منابع فرهنگی جامعه از الزامات بسیار اساسی برای بهبود مسائل اجتماعی و فرهنگی و از جمله مسأله ازدواج است. در دهه های اخیر به سبب گسترش پدیده جهانی شدن و رواج فرهنگ مصرف گرایی و روحیه تجمل گرایی، چشم و همچشمی و مانند آنها، هزینه های بسیار سنگینی بر ازدواج تحمیل می گردد.