نقش اوقات فراغت در هویت‌بخشی و نقش‌پذیری جوانان در جامعه
محمد مهدی داداشلی
گروه تحلیل: امروزه یکی از مسائلی که ذهن افراد جامعه را به خود مشغول کرده، گذراندن اوقات فراغت و کمیت و کیفیت آن است و از آنجایی که با پیشرفت جوامع و صنعتی‌تر شدن کشور‌ها، مردم بیشتر وقت خود را به کار کردن در بیرون از خانه می‌گذرانند و کمتر وقتی دارند که بتوانند از آن تحت عنوان اوقات فراغت یاد کنند، رسیدگی به این موضوع و برنامه ریزی برای آن از اهم امور است.به طور کلی، اوقات فراغت به زمان‌هایی گفته می‌شود که افراد مجبور به انجام کار خاصی نباشند و به صورت داوطلبانه، برنامه ریزی شده یا نشده و از روی میل و اراده خودشان به انجام اموری از قبیل: تفریح، بازی، خرید و…. می‌پردازند که این موضوع در افراد مختلف (جوانان، افراد مسن، دختران، پسران و…) و در شرایط مختلف (زمان، مکان، وضعیت اقتصادی و…) متفاوت است.
مدل‌های مختلفی برای انجام این کار وجود دارد مثل: قدم زدن در خیابان، رفتن به پارک، بودن در کنار دوستان، رفتن به میهمانی، رفتن به کتابخانه، اردو‌های تفریحی- تحقیقی، تماشای سریال تلویزیونی و غیره. این مدل‌های رفتاری همانطور که گفته شد در شرایط مختلف متفاوت است. برای مثال: میل به تفریح و بازی در بین جوانان به طور میانگین از افراد مسن و کهن سال بیشتر است و یا میل به تماشای سریال‌های تلویزیونی در خانم‌ها به مراتب بیشتر از آقایان است و یا رفتن به خرید برای افرادی که از طبقه بالای اقتصادی جامعه هستند، بسیار لذت بخش‌تر است تا طبقات پایین جامعه.اوقات فراغت کارکرد‌های گوناگونی دارد که از این بین، ما به بررسی میزان تداخل و تاثیرگذاری آن بر روی هویت یابی و نقش پذیری آن بر روی افراد جامعه می‌پردازیم.»اوقات فراغت« تنها زمانی برای گذران وقت و تفریح و سرگرمی نیست، بلکه یکی از مولفه‌های هویت سازی و هویت بخشی و نقش پذیری در جامعه است. یکی از فعالیت‌هایی که افراد به خصوص جوانان انجام می‌دهند و سعی می‌کنند از طریق آن هویت خود را بازنمایی کنند، سلیقه و ذوق آن‌ها در گذراندن اوقات فراغت است. به عبارتی، این مفهوم گویای الگوی فراغتی در سبک زندگی آنان می‌باشد و از آنجایی که هر الگوی سبک زندگی می‌تواند به مثابه یک رسانه هویتی عمل کند، نوع گذران اوقات فراغت نیز، به عنوان یکی از مولفه‌های سبک زندگی می‌تواند به منزله یک رسانه و معرف هویت افراد و به ویژه جوانان مطرح شود.اوقات فراغت به عنوان یکی از اساسی‌ترین شاخص‌های سبک زندگی در دنیای خالی از معنا و متکثر دوران مدرن، قادر است به بیانی بر هویت‌های فردی افراد تاثیر گذارد. افراد می‌توانند با نوع گذران اوقات فراغت، پیام هویتی خودشان را نیز به دیگران برسانند. به عبارتی، اوقات فراغت همانطور که ابزاری برای بیان هویت می‌باشد، هم زمان هویت سازی نیز می‌کند.امروزه یکی از راه‌های گذران اوقات فراغت برای جوانان استفاده از اینترنت و به خصوص استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی است.
در چنین شرایطی با اینکه فرد احساس می‌کند در گروهی مشغول به فعالیت است اما برقراری این نوع ارتباط و به نحوی این مدل گذران اوفات فراغت به انزوا و گوشه گیری منجر می‌شود، چرا که فرد تمام وقت خود را صرف فضای مجازی کرده و هیچ تعامل و ارتباط مستقیم رو در رو و چهره به چهره با کسی برقرار نکرده است و به فعالیت در فضای واقعی جامعه خود نپرداخته است تا بتواند هرچه بهتر و بیشتر به عنوان عضوی از جامعه نقش اصلی خود را ایفا کند و جامعه خود را در فرآیند توسعه و پیشرفت کمک کند. اما باز هم با این توضیح حضور فعال افراد در این گروه‌های اجتماعی به آن‌ها هویتی خاص می‌بخشد و علاوه بر هویت بخشی به نقش پذیری در یک جامعه مجازی نیز منجر می‌شود. این افراد با وقوف به این موضوع که عضوی از یک شبکه اجتماعی کوچک، بزرگ یا خیلی بزرگ هستند سعی در انجام درست و به جای نقش‌هایی دارند که از آن‌ها انتظار می‌رود، اما این فعالیت نیز باید به نحوی با برنامه‌ریزی‌های صحیح و فرهنگ سازی در زمینه چگونگی استفاده از فضای مجازی و گروه‌های اجتماعی مناسب به سمتی سوق داده شود که هویت و به دنبال آن نقش‌پذیری در فضای مجازی، کمکی هرچه بیشتر در اعتلای فرهنگ دینی و اسلامی افراد جامعه و خصوصا جوانان شود.از راه‌های دیگر گذراندن اوقات فراغت انجام فعالیت‌های گروهی اعم از تفریحی، ورزشی، علمی و… است.
در این گونه فعالیت‌ها ذهن افراد گروه فعال‌تر و خلاق‌تر می‌شود چرا که تک تک افراد با توجه به نقشی که در گروه به عهده دارند موظفند کار‌هایی را با سلیقه خودشان انجام دهند. این گونه فعالیت‌ها برخلاف آنچه در مورد شبکه‌های اجتماعی مجازی گفته شد نه تنها با عث انزوا نمی‌شود بلکه موجب افزایش نشاط و اعتماد به نفس و خود باوری می‌شود و در میزان کیفی و کمی هویت‌یابی افراد نقش به سزایی دارد و اگر در برنامه‌ریزی‌های کلان به نحوی درست به این موضوع پرداخته شود می‌توان تا حدودی از میزان بحران هویتی‌ای که امروزه دامان جوانان ما را گرفته است جلوگیری کنیم.طبق بررسی‌های انجام شده، افرادی که اوقات فراغت خودشان را در کنار سایرین به فعالیت‌های علمی- پژوهشی ویا تفریحی – ورزشی می‌گذرانند، به مراتب از افرادی که این اوقات را در اینترنت می‌گذرانند یا دائما مشغول بازی‌های کامپیوتری هستند، فعال‌تر و پر نشاط‌تر هستند و نقش‌هایی که جامعه برای آن‌ها معین می‌کند را به خوبی ایفا می‌کنند.از آنجایی که افراد فعال و دارای هویتی مستقل و با ارده قوی و مسئولیت پذیر برای خود و جامعه مفید فایده هستند و گذراندن درست و مناسب اوقات فرغت تاثیر بسزایی در شکل گیری هویت افراد و میزان نقش پذیری آن‌ها در جامعه دارد، توجه به برنامه ریزی و سیاست گذاری‌ها در راستای بهبود وضع گذران اوقات فراغت، یکی از مهم‌ترین مسائلی است که باید به آن پرداخته شود.متاسفانه در حال حاضر، به دلیل اینکه دنیا در عصر ارتباطات به سر می‌بریم و همه کار‌ها را می‌توان از طریق امواج و خطوط مخابراتی و ماهواره‌ای انجام داد، شیوع استفاده اعتیادگونه از فضا‌های مجازی ما را از رسیدگی به موضوع فوق باز داشته است. به وجود آوردن شرایطی برای بهبود چنین وضعی از وضایف دستگاه‌های اجرایی است.
البته ناگفته نماند که در دهه اخیر، اتفاقات خوبی در این عرصه افتاده است، مثل: ساختن بوستان‌های متعد محلی در شهر‌های مختلف، برنامه‌های ورزش همگانی، ساخت کتابخانه‌های محلی، بنای ورزشگاه هاو غیره، اما با این وجود باز هم باید از دستگاه‌های دولتی و خصوصی انتظار داشت که:
*خلاقیت و فعالیت‌های هنری جوانان را برانگیزند، آموزش در زمینه‌های فرهنگی و هنری جوانان را تقویت کنند و حمایت از جوانان با استعداد را تشویق کنند.
*مراکز جوانان (به ویژه در مناطق روستایی و نیمه شهری)، کتابخانه‌ها، مراکز تفریحی – ورزشی را به منظور ارتقاء سطح علمی، فرهنگی و آموزشی جوانان به لحاظ فنی و مالی یاری دهند.
نوشته شده توسط admin در یکشنبه, ۱۵ تیر ۱۳۹۳ ساعت ۴:۲۲ ق.ظ
