میرزا حسن رُشدیه بنیان‌گذاران مدارس نوین در ایران

گروه فرهنگی: تاریخ پر است از سرگذشت مردان و زنانی که پایه گذار و ترویج دهنده فرهنگ بوده اند و در این بین، ایرانیان جایگاه ویژه ای دارند؛ تا جایی که کتاب های ابن سینا رازی و ابوریحان بیرونی تا سه قرن پیش، کتاب درسی مدارس عالی غرب بوده است.
این تعالی علمی مرهون وجود مدارسی است که حتی از دل دور افتاده ترین روستاها دانشمندان بزرگی را تربیت کرده است. اولین مدرسه جدید در ایران توسط فردی به نام »پرکینز« در سال ۱۲۱۷ خورشیدی تاسیس شد که به دنبال این موج جدید در آموزش و پرورش کشور مدارس دیگری با همت اشخاص صاحب نام تاریخ دایر شدند. اما تمامی این مدارس کمابیش به آموزش های عالی اختصاص داشتند و منحصر به فرزندان اعیان و اشراف بودند. اولین مدرسه ابتدایی که تمامی اقشار جامعه از آن بهره مند شدند با همت »میرزا حسن رُشدیه« در سال ۱۲۶۶ خورشیدی در ایران تاسیس شد.
رُشدیه اهمیت نشر و توسعه فرهنگ را تا جایی می دانست که تمام عمر خویش را صرف اشاعه آن کرد. وی در این راه پر فراز و فرود، از حمایت افراد گوناگونی بهره جست. »امین الدوله« صدراعظم مظفرالدین شاه از جمله کسانی بود که به بار نشستن زحمات رُشدیه با حمایت امثال او محقق شد. روز معلم فرصت مناسبی است تا به این بهانه از سختی های رُشدیه در راه تاسیس اولین مدرسه ابتدایی کشور و همراهان وفادارش بگوییم و چهره مردی که عمر خود را صرف تعلیم و تربیت فرزندان ایران کرد اما در گمنامی از دنیا رفت و آن طور که شایسته شخصیت ارزشمندش بود تکریم نشد، نمایان کنیم.
*تحولی نوین در سیستم آموزش کشور
میرزا حسن رُشدیه از اهالی خوش نام تبریز بود که قصد داشت برای ادامه تحصیل از کشور خارج شود اما با خواندن مقاله ای در روزنامه »اختر« که در آن از وضعیت اسفبار بی سوادی در ایران سخن گفته بود، از ادامه تحصیل منصرف شد و برای تحقیق و مطالعه در طرز تدریس الفبا و روش آموزش به دارالمعلمین بیروت که شهرت جهانی داشت رفت.وی پس از آشنایی کامل با روش صحیح تدریس، اولین مدرسه ابتدایی ایرانی را به سبک جدید در سال ۱۲۶۲ خورشیدی در ایروان تاسیس کرد و موفق شد ظرف ۶۰ ساعت به نوآموزان خواندن و نوشتن بیاموزد. همین موضوع باعث محبوبیت مدرسه رُشدیه در بین مردم شد. تا پیش از این، کودکان پس از ۱۰ سال و با مشقت های فراوان تنها خواندن و نوشتن را می آموختند که این سختی ها باعث بیزاری کودکان از تحصیل شده بود و تنها افراد انگشت شماری باسواد بودند. شکل امروزی آموزش الفبا از ابداعات رُشدیه است. همچنین وی چندین کتاب برای آموزش صحیح کودکان تالیف کرده است.
*راه یافتن شیوه جدید آموزش به ایران
پس از چهار سال اقامت رُشدیه در ایروان و مدیریت مدرسه ای که در آن جا تاسیس کرده بود روزی ناصرالدین شاه در راه بازگشت از فرنگ به آن جا می رسد. رُشدیه از فرصت استفاده می کند و از ناصرالدین شاه می خواهد اجازه دهد در ایران نیز این گونه مدارس را تاسیس کند تا کودکان ایرانی از نعمت سواد بهره مند شوند. ناصرالدین شاه که از روش تدریس رُشدیه خوشش می آید با پیشنهاد وی موافقت می کند و رُشدیه همراه پادشاه، راهی ایران می شود.
در راه اطرافیان شاه که از مورد توجه قرار گرفتن رُشدیه احساس خطر می کنند با مکر و حیله ناصرالدین شاه را متقاعد می کنند که تاسیس دبستان به ضرر سلطنت وی است و به این ترتیب پای رُشدیه به تهران نمی رسد.رُشدیه که تصمیم راسخ گرفته بود تا هرطور شده در ایران مدرسه تاسیس کند، به تبریز باز می گردد و اصول صحیح تدریس را به عده ای از خویشاوندان باسواد خود می آموزد و اولین دبستان ایرانی را در سال ۱۲۶۶ خورشیدی تاسیس می کند.
*پایمردی رُشدیه برای بقای مدرسه
تاسیس مدرسه توسط رُشدیه باعث شد تا دیگر کسی به سراغ مکتب داران که تا آن روز عهده دار آموزش کودکان بودند نرود و برخی از آن ها که پیشرفت مدرسه جدید را مخالف مصالح خود می دانستند با چوب و چماق به جان مدرسه کودکان و معلمان افتادند. به این ترتیب رُشدیه مجبور به تعطیلی مدرسه و ترک تبریز شد. وی برای برپا نگه داشتن مدرسه خون دل ها خورد؛ تا جایی که حتی به جان وی سوء قصد شد اما برای اعتلای فرهنگ، هرگز تسلیم نشد و دست از کوشش برنداشت.رُشدیه هفت بار در تبریز اقدام به تاسیس مدرسه کرد اما هربار توسط مخالفانش هدف حمله قرار گرفت.
در یکی از این درگیری ها، تعدادی از کودکان مجروح شدند و یک کودک کشته شد. یک بار که وی از دست مهاجمان به مشهد پناه برده بود، اقدام به تاسیس مدرسه در آن جا کرد اما باز هم از دست مخالفان در امان نبود و در پی درگیری دستش را شکستند و ماه ها در بستر بیماری بود.در این میان ناصرالدین شاه در پی یک سوء قصد، ترور شد و سلطنت به مظفرالدین میرزا ولیعهد تبریز رسید.
میرزا علیخان امین الدوله صدراعظم مظفرالدین شاه رُشدیه را برای تاسیس مدرسه به تهران دعوت کرد. رُشدیه هم که تمام آمال و آرزویش تاسیس دبستان و توسعه آن در کشور بود، با اشتیاق تمام بلافاصله مدرسه تبریز را به برادرش سپرد و به سرعت عازم تهران شد. در سال ۱۲۷۵ خورشیدی اولین دبستان به سبک جدید در تهران تاسیس شد.
*شروع دوباره کشمکش ها
دوران آسودگی رُشدیه دوامی نداشت. مخالفان وجود مدرسه که حالا امین الدوله را سد راه خود می دانستند سعی در برکناری وی کردند و درنهایت نیز موفق شدند. امین الدوله مجبور به استعفا از صدارت شد اما باز هم مخالفان آرام نگرفتند و شاه را تحریک کردند تا دستور بدهد امین الدوله از ایران برود. کوچ اجباری امین الدوله از ایران، مهم ترین یاور رُشدیه در برپا نگه داشتن مدرسه را از او گرفت. اتابک، جانشین امین الدوله مدرسه را رد پایی از حضور صدراعظم مغلوب می دانست و به همین دلیل تمام سعی خود را برای پاک کردن این اثر به کار بست. بار دیگر رُشدیه با مشکلات فراوان دست به گریبان شد اما با تدبیر وی، همه نقشه های مخالفان نقش بر آب شد.
به گزارش آرازآذربایجان به نقل از باشگاه خبرنگاران ،امین الدوله پس از رفتن از ایران باز هم با کمک نقدی از مدرسه حمایت می کرد و به پسرش معین الملک نیز وصیت کرد مکتب رُشدیه تهران را که یادگار وی است، حفظ کند.
معین الملک در سال ۱۲۸۱ خورشیدی تصمیم گرفت مدیریت مدرسه را به شخص دیگری واگذار کند و رُشدیه که صلاح را در این می دید با این موضوع موافقت کرد.رُشدیه تا آخرین روزهای عمر، زندگی خود را وقف تعلیم و تربیت کرد و اواخر عمرش کلاسی برای آموزش نابینایان تشکیل داد. پیش از این هم کلاسی برای سالمندان دایر کرده بود که به اکابر معروف است. علاقه وی به تعلیم و تربیت تا حدی بود که وصیت کرد مرا در محلی به خاک بسپارید که هر روز شاگردان مدارس از روی مزارم بگذرند و از این بابت روحم شاد شود. وی در سال ۱۳۲۳ خورشیدی در سن ۹۷ سالگی درگذشت و در قم به خاک سپرده شد.
Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com