مهریه سنتی متداول در جوامع اسلامی

گروه اجتماعی: فلسفه اولیه تعیین مهریه تقدیمی، پیش‌کشی، عطیه و هدیه، نحله، اعطای بدون عوض و از روی صداقت (صداق) به صورت نقدی با تاکید بر ویژگی معنوی و فرامادی آن است. حکایت مهریه در دوران های مختلف، متفاوت است اما آیا این مهریه با این همه تفاوت های تاریخی در اعصار، تضمین زندگی مشترک و پشتوانه زن در زندگی به شمار آمده است یا صرفا هدیه ای از سوی داماد به عروس تلقی می شود؟
آیا مهریه باید در طول زندگی مشترک به زن پرداخت شود یا تنها در زمانی که مشکل و خللی در زندگی پیش می آید، پرداخت مهریه به طور جدی پیگیری می شود؟
همه اینها به زعم مردم شناسان، جامعه شناسان مشاوران، روانشناسان و حقوقدانان متفاوت است. این سوال مطرح است که آیا مقدار معینی برای مهریه تعیین شده است ؟
باید اذعان داشت که در آموزه‌های دینی برای مهریه، مقدار معینی تعیین نشده‌ است و این امر به توافق زن و مرد بستگی دارد.
همچنین در نوع مهریه نیز محدودیتی وجود ندارد و هر چیزی که ارزش اقتصادی و اجتماعی داشته باشد، مانند طلا، نقره، املاک، پول‌های رایج و لوازم زندگی می‌تواند مهریه باشد.
البته در کنار مهریه های متفاوت ما ایرانی ها وجوه اشتراکی هم به چشم می خورد که یک جلد کلام الله مجید، آینه و شمعدان و شاخه نبات تقریبا به عنوان نمادهایی فرخنده و مبارک برای شروع زندگی مشترک وجود دارد؛ اما این دلیل نمی شود که مهریه ها در ادوار مختلف همین وجوه اشتراک را داشته باشند به عبارت دیگر مهریه در هر دوره ای براساس سبک زندگی و ارزش های اجتماعی و فرهنگی متفاوت تعیین شده است .
پارچه و لباس، فرش، زیورآلات، سنگ های قیمتی، حتی آبادی و ده نیز به عنوان مهریه در دوران های گذشته طبق عرف و سنت تعیین می_شد؛ همچنین در سال ها پیش با توجه به اهمیت دام در زندگی جامعه روستایی، مهریه عروس خانم ها تعدادی گوسفند، گاو، اسب و یا شتر بود که این موضوع بسته به منطقه محل سکونت، فرق داشت.
در برخی مناطق ایران، درختان پرثمر و ارزشمند را به عنوان مهریه برای ازدواج تعیین می_کردند مثلا در مهرنامه درخت گردو را بخشی از مهریه قرار می دادند که این امر نشانگر تکریم طبیعت و تاثیر آن بر زندگی مردمان آن روزگار بود. زمانی ملک و املاک، باغ و زمین و خانه به عنوان مهریه مطرح بود و با تغییرات سبک زندگی، امروز در کنار سفرهای زیارتی و در برخی موارد، سیاحتی، سکه های طلا ، مهریه عروس خانم ها می شود که به عنوان مثال درسالی که گذشت ، ۸۴ درصد از انواع مهریه های تعیین شده در کشورمان را سکه های طلا تشکیل دادند.
البته مهریه های نامتعارف هم هست و برخی مواقع به گوشمان می رسد، مثل ۱۹۸۰ توپ ورزشی، ۲ هزار قطعه شکلات، ۱۰ راس آهوی وحشی ، پنج هزار مرجان دریایی، کاشت ۱۳۰۵ اصله نهال ، یک کیلو بال مگس، ۱۰هزار شاخه گل سرخ که بیشتر جنبه خودنمایی دارد و از نظر قانونی نیز دچار اشکال است.
بنابراین مهریه در کنار ارزش اقتصادی که دارد مقوله ای کاملا اجتماعی و متاثر از جریانات عرفی و فرهنگی در جامعه، تعیین و با گذشت زمان همواره دستخوش تغییرات می شود. حال که مهریه متاثر از جریانات عرفی و فرهنگی در جامعه است و با گذشت زمان تغییر می کند ، بد نیست نگاهی به مهریه های برخی کشورهای مسلمان نیز بیاندازیم و ببینیم آنان چه می کنند؟
میزان مهریه در میان مسلمانان در کشورهای مختلف با توجه به آداب و سنن و فرهنگ آن کشور متفاوت است به طوری که در عربستان عرف مهریه ۱۴ هزار دلار معادل ۵۲ میلیون و ۴۵۸ هزار تومان است. میانگین نرخ مهریه در جمهوری آذربایجان، حدود ۲ هزار منات معادل چهار میلیون و ۵۲۰ هزار تومان برآورد می‌شود. میانگین نرخ مهریه در میان اقوام مختلف کشور هند در حدود ۱۰۰ هزار تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار روپیه معادل پنج میلیون و ۸۰۰ هزار تومان تا ۸۷ میلیون تومان تعیین می‌شود.
در ترکیه نیز نرخ مهریه به طور متوسط ۳۵ هزار لیر معادل ۳۸ میلیون و ۷۸۰ هزار تومان است.
در مناطق مختلف چین در میان اقوام مختلف نرخ مهریه حدود ۱۰۰ هزار یوان معادل ۵۷ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان تخمین زده می‌شود. در عمان نرخ مهریه در حدود ۱۰ هزار ریال عمان معادل ۹۷ میلیون و پانصد هزار تومان است.
لازم به توضیح است که این میزان اعداد براساس نرخ امروز ارز محاسبه شده است. همانطور که پیش تر اشاره شد در زمان حاضر هنجاری که بر سنت مهریه ما ایرانی ها حاکم شده است ، بیشترسکه طلاست.
زمانی مد بود البته الان هم تقریبا مد است که شمار سکه های مهریه را به تعداد تاریخ تولد عروس خانم تعیین کنند؛ اما این سکه ها ، عروس را سپید بخت می کند؟ یا عطایش را به لقایش می_بخشد؟
بهروز که ۲۰ سال قبل ازدواج کرده است و ۱۵۰ سکه طلا مهریه همسر اوست، معتقد است : مهریه هدیه زن است و میزان و تعداد سکه های طلا خوشبختی نمی آورد و اگر قرار باشد زندگی از هم بپاشد، هیچ چیز جز آرامش برای طرفین اهمیت ندارد.
وی در عین حال به این نکته هم تاکید دارد ؛ هر مردی که استطاعت و توان مالی دارد در طول زندگی مشترک باید مهریه همسرش را بدون اینکه او ابراز کند به وی بدهد. فریده که پنج سال پیش ازدواج کرده است نیز معتقد است سکه های طلا برای او خوشبختی نمی آورد و این خوشبختی را در زندگی مشترک در جای دیگری به جز سکه ها جستجومی کند. او اظهار می دارد: در زمان ازدواج با همسرم توافق کردیم که یک جلد کلام الله مجید و یک شاخه نبات برای مهریه من اعلام شود اما پدرم قبول نکرد و در نهایت ۵۱۲ سکه طلا به عنوان مهریه ثبت شد.
او معتقد است که این اعداد و ارقامی که برای مهریه در زمان عقد مطرح می شود تنها محدود به همان دوران است و زندگی که با تفاهم و سازش پیش برود، هیچ گاه به تعداد سکه طلا اهمیت نمی_دهد. فاطمه، دی ماه سال قبل ازدواج کرده است و ۱۱۴ سکه و سه دانگ خانه در دفتر ازدواج به عنوان مهریه برای او ثبت شده است.
فاطمه می گوید که در خانواده ما سکه طلا برای مهریه مرسوم نیست و اغلب زمین و املاک را مهر عروس در نظر می گیرند.
وی معتقد است که زندگی مشترک بر پایه پیوندهای عاطفی شکل می گیرد و مسائل مادی در درجه دوم قرار دارد. مریم، شهریور ۹۵ عقد کرد و مهریه او ۱۱۰ سکه است. او هم معتقد است که میزان مهریه توافق میان زن و مرد است و می_گویدکه اگر قرار باشد زندگی خراب شود، اگر هزاران سکه هم به عنوان مهریه، تعیین و به زن پرداخت شود باز هم پشتوانه خوشبختی او نخواهد بود.
پیش تر اذعان شد که بیشتر مهریه ها در کشور براساس سکه است اما باید ببینیم که آمار چه می_گویند.
گزارش سامانه ثبت وقایع ازدواج و طلاق سازمان ثبت اسناد و املاک کشورحاکی از آن است که در سال ۹۵، ۸۴ درصد از انواع صداق_های تعیین شده، سکه طلاست و حدود ۱۶ درصد از انواع مهریه ها غیر از سکه طلا شامل ملک، وجه نقد و سایر موارد است.