گزارش//

منطقه حفاظت شده میرآباد سردشت مامن گونه‌های در حال انقراض

گروه گزارش: منطقه حفاظت شده جنگلی میرآباد سردشت با بیش از ۱۱ هزار هکتار مساحت به مامن گونه‌های در حال انقراض در جنوب آذربایجان غربی تبدیل شده است.
منطقه جنگلی میرآباد سردشت با مساحت ۱۱ هزار و ۵۰۰ هکتار در فاصله ۴۵ کیلومتری این شهر واقع شده و در سال ۱۳۸۴ به منطقه حفاظت شده ارتقا یافت در این منطقه حفاظت شده جنگلی گونه‌های جانواری مانند خرس قهوه‌ای، لاک پشت محمیل و سمندر کردستانی زیست می‌کنند که جزو گونه‌های در حال انقراض هستند.از دیگر گونه‌های شاخص جانوری منطقه می توان به سنجاب ایرانی (با جمعیت مناسب)، گراز، گرگ، خرگوش، روباه، لک لک سفید، کشیم بزرگ، شاه بوف، قرقی، گونه‌هایی از اردک‌ها، کاکایی، حواصیل و چرندگان کنار ابزی در این منطقه زیست می‌کنند.
علاوه بر بلوط زاگرسی که ۷۰ درصد پوشش جنگلی منطقه را تشکیل می‌دهد، درختان دیگری از جمله ولیک، زالزالک، بنه، کیکم، گردو، بادام و البالوی وحشی، نسترن و سماق در این منطقه به چشم می‌خورد.جنگل‌های این منطقه جزو جنگل‌های زاگرس شمالی است که در طول بیش از ۵۰ هزار سال گذشته تشکیل شده و به لحاظ محافظت از منابع آب و خاک، تولید محصولات فرعی، ذخایر ژنتیکی، مصارف درمانی، توانایی‌های اکوتوریستی و ارزش‌های زندگی دارای اهمیت زیادی است.
از دیگر جاذبه‌های زیبای این منطقه عبور رودخانه ذاب (کلوی) و جاده سردشت – پیرانشهر است که از وسط این منطقه حفاظت شده جنگلی عبور کرده و بر زیبایی‌ها و تنوع زیستی آن افزوده است.رودخانه زاب یکی از رودخانه‌های دائمی آذربایجان‌غربی است که از دامنه‌های زاگرس سرچشمه گرفته و پس از عبور از شهرستان پیرانشهر بسوی سردشت ادامه می‌یابد و پس از عبور از این شهرستان به طرف غرب جریان پیدا کرده و با ورود به خاک عراق سرانجام به دجله می‌ریزد.
این رودخانه دارای جریان آب دائمی است و در طول سال خشک نمی‌شود؛ دره عمیق آن یکی از دیدنی‌ترین رودخانه‌های استان‌های غربی به شمار می‌رود که به خودی خود دارای جاذبه‌های گردشگری است.برای دیدن این منطقه که ابتدای جنگل‌های زاگرس شمالی نیز است باید از سردشت به سمت پیرانشهر حرکت کنید تا مناظر جنگلی و زیبای این منطقه نمایان شود.
منطقه حفاظت شده میرآباد سردشت و اهمیت زیست محیطی آن
رییس اداره حفاظت محیط زیست سردشت گفت: یکی از ویژگی‌های مهمی منطقه حفاظت شده میرآباد سردشت، زیست گونه‌های جانوری در حال انقراض از جمله خرس قهوه‌ای، سمندر کردستانی و لاک‌پشت محمیلی در این منطقه است.خالد بایزیدی افزود: این منطقه به دلیل ذخایر ژنتیکی و سیمای محیطی و به لحاظ داشتن تنوع زیاد در گونه‌های گیاهی و جانوری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و دخالت انسانی در این منطقه کمتر دیده می‌شود.وی با اشاره به اینکه از دیگر ویژگی‌های مهم این منطقه قرار گرفتن در میان آبادی‌ها و روستاهاست، اضافه کرد: به نوعی زندگی مردم این منطقه به حفظ جنگل و وجود حیات وحش بستگی دارد و درآمد برخی از فروش محصولات جنگلی تامین می‌شود.رییس اداره حفاظت محیط زیست سردشت گفت: با نهادینه شدن فرهنگ زیست محیطی در این منطقه، مردم خود به عنوان نگهبان و حافظان جنگل عمل می‌کنند و آموزش مراقبت و حفاظت از جنگل توسط انجمن‌های دوستدار محیط زیست به ایشان ارائه می‌شود.
وی اظهار کرد: عبور رودخانه زاب در این منطقه باعث شده که در طول سال پرندگان آبزی وکنار آبزی از جمله کاکایی، حواصیل خاکستری و چنگر در حاشیه این رودخانه لانه سازی و جوجه آوری کنند و در فصل مهاجرت نیز این رودخانه محلی برای استراحت و تغذیه پرندگان مهاجر تبدیل شود.بایزیدی افزود: دایر شدن واحدهایی بوم گردی و دیگر زیرساخت‌های گردشگری در این منطقه نیز می‌تواند زمینه را برای اشتغال و ماندگاری اهالی روستاهای منطقه که در واقع حافظان جنگل نیز هستند نقش مهمی در تامین امنیت زیست محیطی ایفا کند.
امسال مجوز صید ماهی در رودخانه زاب داده نشده است
رییس اداره حفاظت محیط زیست سردشت گفت: امسال این اداره هیچ مجوز صید ماهی در رودخانه زاب صادر نکرده لذا با متخلفان برابر قانون برخورد می‌شود.بایزیدی افزود: سالای گذشته رودخانه زاب به هشت قسمت تقسیم و هر یک از قسمت‌های آن به یک صیاد واگذار می‌شد تا از ۱۵ مهر تا ۱۵ اسفند در آن صیادی کنند اما امسال برای تنفس و به منظور حفظ گونه‌های ماهی در این رودخانه مجوز صید صادر نشده است.وی اضافه کرد: البته تعدادی افراد سودجو از فرصت سوءاستفاده کرده و با استفاده از موتور برق در رودخانه زاب اقدام به صید ماهی می‌کنند.بایزیدی با تاکید بر اینکه صید ماهی با موتور برق یک عمل غیر قانونی، ناهنجار و باعث از بین رفتن اکوسیستم طبیعی و زیست‌مندان رودخانه شده و نسل آبزیان را از بین خواهد برد از مردم و صیادان درخواست کرد از هرگونه صید ماهی با ادوات غیرمجاز اکیدا خودداری کنند.وی گفت: استفاده از موتور برق و جریان الکتریسیته موجب فلج شدن ماهی‌ها می‌شود و صیادان پس از تلف شدن ماهی‌ها، آنها را با تور از سطح آب جمع‌آوری می‌کنند؛ شعاع عمل این دستگاه با توجه به ولتاژ برق متغیر است و علاوه بر ماهی‌ها، دیگر جانداران موجود در آب، مانند مارهای آبی را نیز از بین می‌برد.
نصب ۱۰ تابلوی راهنمایی گردشگری
رییس اداره حفاظت محیط زیست سردشت یادآور شد: امسال برای آگاهی گردشگران ۱۰ تابلوی راهنمایی گردشگری و مشخصات منطقه حفاظت شده میرآباد سردشت در طول جاده سردشت – پیرانشهر نصب شده است.بایزیدی افزود: این تابلوهای راهنما گردشگری در ابعاد سه متر در ۱٫۵ متر هستند و در طول جاده نصب شده و به گردشگران یادآور می‌شود که آنان در یک منطقه حفاظت شده قرار دارند و باید چه نکاتی را رعایت کنند. وی با اشاره به اینکه پایگاه محیط‌بانی از سال ۱۳۸۶ در این منطقه احداث شده اما فاقد محیط‌بان بود، افزود: امسال برای نخستین بار ۶ نیرو برای این پایگاه جذب شده و پس از طی دوره‌های آموزشی و فرآگیری مهارت‌های لازم در پایگاه مستقر خواهند شد.
گونه‌های در حال انقراض که در منطقه حفاظت شده میرآباد سردشت زیست می‌کنند
سمندر از راسته دوزیستان دُمدار و خانواده سالاماندریده (سمندرها) بوده که در لیست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) در دسته بشدت در معرض خطر انقراض طبقه‌بندی شده که زیستگاه آن چشمه‌سارها، جویبارها و آب‌های روان و زلال است.سمندر آبی کردستانی یکی از دوزیستان در خطر انقراض نسل است؛ تخریب زیستگاه‌ها، آلودگی آب‌ها و بهره برداری غیر کارشناسی از منابع آبی برای مصارف کشاورزی مهمترین دلایل انقراض نسل این گونه کمیاب و ارزشمند است.
در زمان جنگ جهانی اول سمندر آبی با عناوین »سمندر کردستانی دریوگین« یا »سمندر خالدار« و به نام محلی »بوکه بارانه«، »بوکی کانی«، »ناز خاتون« و »ماره زه‌رده‌له« در چشمه‌های این منطقه شناسایی شد. برای نخستین بار دکتر کنستانتین میخائیلویچ دریوگین زیست شناس روسی در سفرش به منطقه سورکو بانه، سمندر آبی کردستان را شناسایی کرد.این گونه دوزیست در چشمه ساران و جویبارهای مناطق کوهستانی ایران، ترکیه و عراق زیست می‌کند و جمعیت آن در ایران در استان‌های کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی پراکنده است این گونه جانوری سرچشمه ها، جویبارهای کوهستانی، برکه‌ها و حوضچه های انسان ساخت با آب جاری را برای زیستن انتخاب می‌کند.سمندر آبی کردستانی در کنترل بیولوژیکی آفات و حشرات و در زنجیره غذایی جانوارانی مانند خزندگان، پستانداران و پرندگان نقش مهمی دارد. اندازه این دوزیست ۷۱ میلی‌متر است و پوستی سیاه با خال‌های زرد و زیر شکم‌ش یک خط نارنجی دارد و دست‌های آنها چهار انگشت و پاها پنج انگشت دارد و بیشتر در زیستگاه‌های آبی بانه و مریوان یافت می‌شود.وجود این دوزیست نشان از سالم بودن آب دارد و از آن به عنوان یک شاخص کیفی آب هم می‌توان استفاده کرد.این گونه امروز در معرض خطر انقراض قرار دارد اما با اقدامات انجام شده توسط اداره محیط زیست تلاش می‌شود از خطر انقراض آن تا حدودی جلوگیری شود. تاکنون، هفت گونه سمندر به نام‌های سمندر غارزی، سمندر کوهستانی لرستانی (امپراطور)، سمندر کوهستانی کردستانی (خال زرد)، سمندر کوهستانی آذربایجانی، سمندر آتشین، سمندر تاج‌دار جنوبی و سمندر جویباری ایرانی در کشورمان شناسایی و نامگذاری شده است.
خرس قهوه‌ای
از میان هشت‌گونه خرس موجود در دنیا، دوگونه »خرس قهوه‌ای و سیاه آسیایی« که در ایران زیست می‌کنند، اکنون به علت عوامل انسانی و طبیعی در »فهرست سرخ اتحاد بین‌المللی حفاظت از محیط‌زیست« و در آستانه انقراض قرار دارند به گونه‌ای که اکنون تعداد جمعیت هر ۲ گونه انگشت‌شمار شده و هیچ آمار مشخصی از تعداد اندک باقی‌مانده این گونه‌های آسیب‌پذیر در دست نیست.از میان هشت گونه خرس موجود در دنیا، ۲ گونه خرس قهوه‌ای و سیاه آسیایی که در ایران زیست می‌کنند اکنون به علت عوامل انسانی و طبیعت در «فهرست سرخ اتحاد بین‌المللی حفاظت از محیط‌زیست» و در آستانه انقراض قرار دارند.
اما نکته مهم، جایگاه این حیوان در تعادل زیستی و حتی آب‌ و هوایی است که امروزه به همین دلیل در بیشتر نقاط جهان حتی کشورهای آفریقایی برای عموم جامعه امری پذیرفته محسوب شده و در بیشتر این کشورها نیز این حیوان نه تنها مورد حمایت قرار می‌گیرد، بلکه در چنین جوامعی، هم‌زیستی مسالمت‌آمیز با این موجودات در نظام آموزشی خُرد و کلان آموزش داده می‌شود.گونه‌های خرس قهوه‌ای و سیاه در ایران هم از گیاهان و هم از گوشتخوران کوچک‌تر تغذیه کرده و تا حد امکان از انسان‌ دوری می‌کنند. در واقع خرس با خوردن دانه گیاهانی مانند»بنه« کوهی موجب ازدیاد درختان و گونه‌های جنگلی می‌شود و نقش بسیار مهمی در این زمینه دارد.باید در نظر داشت بسیاری از دانه‌های گیاهان دارای غشاء خارجی هستند که این دانه‌ها اگر سالیان متمادی و حتی در شرایط نور و خاک مناسب هم قرار بگیرند، تبدیل به گیاه یا درخت نمی‌شوند. اما بعد از بلعیده شدن توسط خرس، این غشاء خارجی در سیستم گوارشی حیوان هضم شده و دانه آماده رویش به همراه فضولات حیوانی که نقش تامین کود و رطوبت برای دانه گیاه را دارند، به چرخه طبیعت باز می‌گردد.نقش دیگر خرس در کنترل جمعیت جوندگان، گیاهخوران و سایر گوشتخوران کوچک است که در صورت افزایش جمعیت آنها نه تنها محیط‌ زیست جانوری و گیاهی، بلکه محیط‌ زیست انسانی هم به مخاطره می‌افتد.بسیاری از جاندران از جمله گراز، سگ ولگرد، موش به عنوان آفت محسوب می‌شوند و در صورت انقراض جانداری مانند خرس، جمعیت‌شان افزایش یافته و مشکلات جدی در تنوع زیستی و حتی آب و هوایی ایجاد می‌کنند.
سنجاب ایرانی
سنجاب ایرانی بومی مناطق جنگلی غرب کشور است و در جنگل‌های بلوط زاگرس از سردشت آذربایجان غربی، کردستان تا مناطق چهارمحال بختیاری، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد و فارس دیده می‌شود.سنجاب‌ها از دانه، میوه، جوانه، برگ، پوست درختان تغذیه می‌کند و برای فصل زمستان مقدار زیادی مواد غذایی به خصوص دانه بلوط را در سوراخ‌های زمین، زیر ریشه، یا سوراخ درختان مخفی می‌کند که این کار، کمک فراوانی به رشد و تجدید حیات جنگل‌های بلوط می‌کند..
به گزارش آراز آذربایجان به نقل از ایرنا، سردشت با ۹۰ هزار هکتار جنگل و ۳۰ هزار هکتار مرتع بیشترین جنگل‌های آذربایجان‌غربی را داراست، این شهرستان در جنوب آذربایجان‌غربی و در امتداد مرزهای ایران با کشور عراق قرار دارد.
Arazazarbaijan.ejtemai@gmail.com