مناطق آزاد تجاری یا اشانتیون اقتصادی
محمد هادی فر
گروه گزارش: مناطق آزاد تجاری ومناطق ویژه اقتصادی دو واژه ایست که ادبیات اقتصادی کشوردرسه دهه اخیربا آن آشنا شده است. تاریخچه وایده مناطق آزاد تجاری در جهان به بعد از جنگ جهانی دوم برمیگردد در این دوران کشورهای تازه بوجود آمده ویا کشورهای متضرر از جنگ بدنبال بازسازی اقتصاد خود بودند. توسعه صادرات وایجاد صنایع نوزاد وبسترسازی سرمایه گذاریهای خارجی از اهداف اجرایی این مناطق بود طبق تعریف سازمان توسعه صنعتی ملل متحد(یونیدو) منطقه آزاد تجاری به محلی گفته میشودکه در آن صادرات وواردات به تمام نقاط جهان بدون پرداخت عواض گمرکی آزاد خواهد بود.
*تاریخچه مناطق آزاد تجاری در ایران
واما در ایران ، جزیره کیش اولین منطقه آزاد تجاری بود که درسال ???? بمنظور توسعه صادرات غیر نفتی در منطقه خلیج فارس ایجاد گردید . بروز مشکلات اقتصادی ناشی از جنگ و نیاز توسعه روابط اقتصادی با کشورهای منطقه وجهان از طریق آبهای آزاد برای ایران ضروری بنظر میرسید و پس از اتمام جنگ ونیازهای بازسازی زیرساختهای تولیدی وصنعتی کشور بازپردازی جدی در سیستم تجارت بین المللی را بدنبال داشت. براین اساس در سال ???? دومین منطقه آزاد تجاری درمنطقه قشم بتصویب هیات وزیران رسید وتاکنون هفت منطقه ویژه تجاری بترتیب ،چابهار وانزلی وارس واروند واخرین آن ماکو در سال ???? باتصویب هیات وزیران به جرگه اقتصاد کلان کشور پیوست .روش مبادلات در این مناطق بستگی به موقعیت جغرافیایی منطقه آزاد (بندر آبی ویا مناطق سوق الجیشی مرزی ) درقالبهای تعریف شده صورت میگیرد و طبق ماده ?? قانون صادرات و واردات کشوری مسافرین به این مناطق مجازخواهند بود تا سقف مصوب هیات وزیران ازمعافیت ورود کالاهای وارداتی بهرمند شوند.
*حمایت از تولید ایده اولیه تشکیل مناطق آزاد تجاری
اصولا درایده اولیه مناطق آزاد تجاری در سطح جهانی وبالطبع در ایران بیشتر با جهتگیری صادرات حداکثری تولیدات داخل وواردات کالاهای مورد نیاز صنایع داخلی با هدف حمایت از تولید کنند گان داخل کشور بوده است اما با توجه به سیاستهای اقتصادی دولتهای پس از جنگ تحمیلی واختلاف قیمتهای داخلی با کشورهای منطقه خصوصا کشورهای حوزه خلیج فارس عرصه را بر اقتصاد مبتنی بر تجارت منطقه ای با شرایط ویژه ای مواجهه نمود وجود منافذ مرزی بدون کنترل باکشورهای همسایه وبازارهای مصرف داخلی، شیوع پدیده قاچاق را بدنبال داشت .هفت منطقه آزاد تجاری کشور با اهداف بزرگ اقتصادی برای بهبود اوضاع وسامان دهی بخشی از بازارهای داخلی رابعهده گرفتند که بعضا براثر فقدان قوانین کافی مدیریت ساختاری ومبادلاتی دراین مناطق استفاده بهینه از آنها بعمل نیامد بطوریکه با اهداف اولیه تاسیس فاصله گرفت.گستردگی سیستم قاچاق درمبادی ورودی وخروجی مرزهای کشور وعدم پایبندی به قوانین ومقررات گمرکی بر کمرنگ شدن این مناطق افزود.
* شهرهای غربی ایران، متقاضیان ایجاد منطقه آزاد تجاری
دردولت دهم شیب ایجاد مناطق آزاد تجاری درکشورتندتر گردید که این تصمیم بیشترمتاثر ازفضای احساسی اقتصادی جامعه بود.بازخورد این کنش اقتصادی در مناطق شمالغرب وغرب کشور از آخرین تصمیم دولت با تصویب منطقه آزاد ماکوشروع شد و این فرصت تخصصی اقتصادی به الگویی تقلیدی تبدیل شد ودر بورس رقابتهای سیاسی قرار گرفت . پس از این رویداد اقتصادی در منطقه ماکو واقع درشمالیترین نقطه استان آذربایجانغربی وکشور، سودای ایجاد منطقه آزاد تجاری سراسر شهرهای غربی وشمالغرب را در برگرفت.
بعد ازمنطقه آزاد ماکوبترتیب تمامی شهرهای نوار مرز استانهای آذربایجان غربی وکردستان وکرمانشاه وایلام ازجمله شهرهای خوی وسلماس وپیرانشهرواشنویه ونقده ومیاندوآب و ومریوان وقصرشیرین ومهران همگی متقاضی ایجاد منطقه آزاد تجاری هستند.این نوع رفتارهای احساسی که اکثرا کارکردهای سیاسی دارد با یک پدیده اقتصادی نمیتواند راهکار برون رفت از مشکلات اقتصادی ومعیشتی جامعه باشد. متاسفانه برخی از این جانمایی های اقتصادی بعلت غیرکارشناسی واحساسی بودن ، مزید منازعات بین شهرها با جغرافیای متفاوت هم خواهد گردید که از مسیر توسعه اقتصادی خارج گشته ودرمناقشات سیاسی جای خواهد گرفت.جای شکرش باقیست ایجاد مناطق آزاد تجاری درحد کلان اقتصادی مطرح هست و فعلا به تجزیه نرسیده واز حوزه اختیارات مدیریتهای کلان سیاسی ونمایندگان مجلس تنزل نکرده وگرنه نمایندگان شوراهای شهرها وروستاها درتبلیغاتهای انتخاباتی، هرکوچه ومحله ای را به یک منطقه آزاد تجاری آرمانی تبدیل میکردند!.
*غیرکارشناسی بودن طرح مناطق آزاد دربعضی مناطق
با نگاهی به حدود اختیارات و تعاریف قانونی فعالیتهای مناطق آزادوارزیابی ازعملکرد هفت منطقه آزاد تصویب شده موجود در کشوروارزیابی تاثیرآنان برتوسعه اقتصادی منطقه میتواند الگویی برای ضرورت سنجی توسعه کمی این مناطق باشد.
همانگونه که در اول نوشتار آمده هدف از ایجاد مناطق آزاد تجاری ویا منطقه ویژه اقتصادی کمک به توسعه زیر ساختهای تولید ورسیدن به خود کفایی اقتصادی وبهبود سطح رفاه وزندگی جامعه خواهد بود ولی بعلت غیر کارشناسی بودن طرح مناطق آزاد دربعضی مناطق ،اولین انحراف وچالش اقتصادی که معمولا برای آن منطقه به ارمغان میاورد افزایش کاذب قیمتهای املاک ومستقلات منطقه ومحیط پیرامونی میباشد که از همینجا انحراف وگمراهی اقتصادی شروع میشود چون جامعه پیرامونی منطقه آزاد تجاری کمترین بهره را ازجابجایی ثروتهای حاصل از افزایش قیمت اموال واملاک را خواهند برد.این رفتار احساسی اقتصادی را درسه دهه پس از انقلاب در بسیاری جاها شاهد بودیم از جمله احداث سدها ی بزرگ وآب بندهای کوچک که حال پس از صرف هزینه های فراوانی ازاعتراف به ناکارآمدی بودن آنهم ابا داریم.یکی دیگر از اهداف ایجاد مناطق آزاد تجاری ایجاد تسهیلات وفراهم کردن نیازمندیهای توسعه زیرساختهای تولید داخلی باهدف افزایش توان وظرفیت صادرات تولیدات داخلی بوده است وافزایش بی رویه واردات غیراصولی لطمات زیادی به تولیدات داخلی خواهد زد در صورتی که به اذعان عمومی بعلت فقدان مکانیزمهای لازم وقوانین نظارتی گمرکی ، عمده کاربرد مناطق آزاد تجاری درمسیربزه های اقتصادی با توجیهات غیر اصولی تجاری قرار میگیرند که عمدتا موجب افزایش قاچاق وبعضا این مناطق از بار اندازهای کالاهای قاچاق محسوب میشوند.
وکمترین زیانی که داشته اند زمینه ساز فرارهای قانونی از تعرفه های گمرکی میباشد که این رویه نمیتواند یک مجموعه کارآمدی برای توسعه اقتصادی منطقه باشد بلکه موجب پیدایش غده های بزرگ ثروتهای نا مشروع در سایه روابط غیراصولی خواهد گردید.
*افزایش مناطق آزاد تجاری جدیدعمدتا تراویده افکار سیاسی
افزایش مناطق آزاد تجاری جدیدعمدتا تراویده افکار سیاسی بوده تا یک راهکار اجرایی توسعه ای. جاذبه های این ایده اقتصادی مخاطبین وفعالین این عرصه را بخوبی مرعوب مینماید. بهمین خاطر صدرنشین برنامه های تبلیغاتی انتخاباتی ملی ومحلی میباشد وپرداختن به آن همواره دراولویت کارنامه های نمایندگان قوه های مجریه ومقننه در محدوده جغرافیایی مناطق آزاد تجاری میباشد.
ایجاد منطقه آزاد تجاری بدون برآوردهای کارشناسیازاین پدیده اقتصادی،علاوه برتولید مشکلات عدیده منطقه ای ، انفعال واضمحلال اقتصادی را بدنبال خواهد داشت که ظرفیتهای توسعه منطقه را بپای میهمان ناخوانده مصنوعی قربانی میکنند غافل از اینکه توسعه پایدار در گرو افزایش سطح آگاهیهای عمومی که فرهنگ استفاده صحیح از ثروت یکی از آنها میباشد نهفته است . افزایش مناطق آزاد تجاری متعدد در مناطق غربی وشمالغرب کشورهنگامی مطرح میشود که هنوزتدبیری کاربردی در راستای استفاده منطقی از فرصت اقتصادی اقلیم کردستان عراق ومناطق مرکزی این کشور در دستور کار مدیریت مناطق غربی کشورایرانوجود ندارد ظرفیت اقتصادی عراق وخصوصا اقلیم کردستان عراق یکی از فرصتهای مهم اقتصادیست که با تدبیرصحیح میتوان به اهداف توسعه ای شهرها واستانهای مرزی وحتی به دیگر مناطق کشورآنراتسری داد.با توجه به شرایط ویژه منطقه اقلیم کردستان عراق که محدودیت ترانزیتی وصادراتی (اعم از نوع وحجم ) نداشته ، مدیریتهای استانهای مرزی غرب کشوربا استفاده از اختیارات حاکمیتی خود میتوانند نهایت استفاده از ظرفیت ردیفهای گمرکی نموده تا کمک بزرگی به تامین نیازبازارهای داخلی وخنثی سازی تحریمها ی اقتصادی بنمایند. همچنین قبل از افزایش منطقه آزاد تجاری جدید در مناطق غربی کشور بهتر است پرونده توسعه منطقه ای مورد بازخوانی قرار بگیرد وضرورت افزایش آن با نظارتکارشناسان ملی وبدور از ملاحظات سیاسی انجام گیرد.
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۲۹ بهمن ۱۳۹۳ ساعت ۶:۱۴ ق.ظ
