ملا محمد فضولی نن تانیش اولماق
مولانا محمد سولئیمان اوغلو فوضولی باغدادی (۱۴۹۴، ایراق، کربلا شهری – ۱۵۵۶، اورادا) – آذربایجان شاعیری، موتفککیر. تورک، عرب و فارس دیللرینده یازمیشدیر. ایلک تحصیلینی کربلادا آلمیش، باغداددا داوام ائتدیرمیشدیر. بیر مودت ایراقین نجف و هولله شهرلرینده ده یاشامیشدیر. شخصی موطالیعه سی سایه سینده اورتا عصر علملری (منطیق، طیبب، نوجوم رییاضی و هومانیتار علملر)، خوصوصا دینی-فلسفی جریانلار، عرب ترجومه لری اساسیندا یونان فلسفه سی ایله یاخیندان تانیش اولموش کلاسیک تورک، عرب، فارس و هیند ادبیاتینی اؤیرنمیشدیر. ” بنگ و باده ” ( ” تیریئک و شراب ” ) اثرینی شاه ایسماییل خطایییه ایتحاف ائتمه سینه بیرینجی شاه طهماسیبه و اونون سرکرده لرینه آیری-آیری والیلره، خانلارا قصیده لر یازماسینا باخمایاراق، سارایا مئیل گؤسترمه میشدیر. سولطان سولئیمانا بیر نئچه قصیده تقدیم ائتمیش فوضولی سولطان اوردوسو ایله باغدادا گلن تورک شاعیرلری خه یالی و یحیی بی له گؤروشموش، ” لئیلی و مجنون ” (۱۵۳۷) اثرینی ده ” روم ظریفلری ” آدلاندیردیغی بو صنعتکارلارین خواهیشی ایله قلمه آلمیشدیر. فوضولی اوچ دیلده قزل، قصیده، موسددس، ترکیب بند، ترجیح بند، روباعی و س. یازمیشدیر. فلسفی ماهیتلی قصیده لری، ” یئددی جام “” انیسول-قلب ” ، ” سه حت و مرض ” اثرلری قوجالیق دؤورونون محصوللاریدیر. او، قصیده لرینی آیریجا بیر اثر کیمی توپلاییب کیتاب شکلینه سالمیش، تورک فارس و عرب دیللرینده دیوانلار ترتیب ائتمیشدیر. فوضولی تورک دیلینده لیریک شعرین ان گؤزل نومونه لرینی یاراتمیشدیر. یارادیجیلیغی نین زیروه سی اولان ” لئیلی و مجنون ” پوئماسی آذربایجان، ائلجه ده شرق و دونیا پوئزییاسی نین نادیر اینجیلریندندیر. نیظامی گنجوی نین ایلک دفعه یازیلی ادبیاتی گتیردیگی ” لئیلی و مجنون ” مؤوضوسونون بیر چوخ تورک، فارس، هیند اؤزبک و تاجیک شاعیرلری طرفیندن قلمه آلینماسینا باخمیاراق، فوضولی نین آنا دیلینده یاراتدیغی اثر اوریجیناللیغی ایله بو مؤوزودا اوللر یازیلمیش پوئمالاردان سئچیلیر.فوضولی آذربایجان ادبیاتی تاریخینده آنا دیلینده بدیعی نثرین گؤرکملی نومونه لرینی یاراتمیشدیر. فوضولی قدیم یونان و شرق فلسفه سی ایله تانیش ایدی. اونون فلسفی گؤروشلری اساسا عرب دیلینده نثرله یازدیغی ” متلول-اعتیقاد ” اثرینده عکسینی تاپمیشدیر. فوضولی بورادا آریستوتئل، پلاتون، ائمپئدوکل، دئموکریت و باشقا یونان فیلوسوفلاری نین فیکیرلریندن، ان-نیظامین فلسفی ایرسیندن تاثیرلنمیشدیر. فوضولی نین باشقا اثرلرینده ده ادبی فلسفی فیکیرلره تصادوف ائدیلیر. فوضولی نسیمیدن سونرا آنا دیلیمیزده یارانمیش شعرین ان گؤزل نومونه لری اولان اثرلری ایله ادبی بدیعی دیلیمیزی یئنی یوکسکلیک لره قالدیرمیش، کلاسیک آذربایجان هابئله دیگر تورک خالقلاری نین پوئزییاسینا قوووتلی تاثیر گؤسترمیش، ادبی مکتب یاراتمیشدیر. اونون اثرلری تبریزده، باکیدا ایستانبولدا، آنکارادا، میصیرده، داشکندده بوخارادا، آشقاباددا، دفعه لرله نشر ائدیلمیش دونیا شرقشوناسلاری طرفیندن یوکسک قییمتلندیریلمیشدیر. شاعیرین اؤلومونون ۴۰۰ ایللیگی دونیا میقیاسیندا قئید ائدیلمیشدیر. اثرلری توپلاناراق ان قدیم نوسخه لر اساسیندا آذربایجاندا بئش جیلدده نشر اولونموشدور.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۲۶ اسفند ۱۳۹۲ ساعت ۴:۴۱ ق.ظ
