مساجد تبلورانسجام و یکپارچگی مسلمانان

گروه معارف:مسجد مهم ترین پایگاه سیاسی و اجتماعی مسلمانان و تبلور انسجام و یکپارچگی آنان محسوب می شود که با ایجاد روح وحدت و یکپارچگی میان پیروان دین اسلام، آنها را به طرف کمال و معنویت سوق می‌دهد. این مکان عبادی، سنگر تسخیرناپذیری به شمار می رود که در طول تاریخ کانون شکل گیری بزرگترین رخدادهای سیاسی و اجتماعی بوده است و به خوبی توانسته فریاد مسلمانان مظلوم را به گوش جهانیان برساند.
مسجد مکانی وحدت بخش در بطن جامعه ی اسلامی و پذیرای حضور مسلمانان است تا با اقامه ی نماز و یاد جمعی پروردگار، بر لزوم یکپارچگی میان آنان تاکید شود. این مکان مقدس که در تمام دنیا رو به کعبه است، همواره بشر را به طرف کمال و سعادت هدایت می کند.
ساخت مساجد به عنوان مرکز نشر معارف دینی و شکل‌گیری حرکت‌های اجتماعی، از بنیادی‌ترین پیشنهاد‌های اسلام برای ترمیم فرهنگ جامعه و تربیت دینی یک اجتماع به شمار می‌رود. کلیسا، کنیسه، آتشکده، دیر، صومعه و خانقاه، واژه‌هایی هستند که در بررسی تاریخ ادیان و فرق همواره به چشم می‌آیند. دلیل اهمیت و ماندگاری این مراکز در تاریخ، تأثیرگذاری و نقش انکارنشدنی آنها در حرکت‌های اجتماعی و فرهنگی است.
اگر نگاهی به کتاب‌های تاریخی بیندازیم، می‌بینیم که گردهمایی‌های مذهبی و دینی، یکی از شاخص‌ترین مؤلفه‌های مشترک میان همه ادیان و فرقه‌هاست؛ حتی بت‌پرست‌ها هم مکانی داشته‌اند که در آن جمع می‌شده‌اند و عبادت می‌کرده‌اند.
مهم‌ترین ثمره این اجتماع‌ها، هم‌اندیشی و ایجاد انس و الفت میان مؤمنان به یک دین برای انجام فعالیت‌های اجتماعی است؛ چراکه هر جنبش اجتماعی و هر جریان‌سازی فرهنگی، زمانی می‌تواند در سطح جامعه موفق شود که میان افراد آن انسجام و همدلی وجود داشته باشد. علاوه بر این، این گردهمایی‌ها می‌تواند نوعی قدرت‌نمایی و صف‌آرایی در برابر دشمنان به شمار آید.
یکی از مهم‌ترین مراکز دینی که آثار آن در عرصه اجتماعی و فرهنگی بیش از سایر ادیان به چشم می‌خورد، مسجد است. دین اسلام نیز مانند همه ادیان، پیروان خود را به اجتماع در مکانی مخصوص دعوت می‌کند تا میان قلوب آنان ایجاد الفت نموده، آنها را برای جنبش‌های فرهنگی و اجتماعی آماده سازد.
این مکان در اسلام، مسجد نام دارد. آیات و روایات مختلفی که مؤمنان در آن به ساختن مساجد و رسیدگی به امور آن توصیه شده‌اند، یکی از نمونه‌های این تشویق‌ها و ترغیب‌هاست.
دلیل این امر را می‌توان نسبت مستقیم میان آبادی مراکز دینی و نیرومندی جنبش‌های اجتماعی و فرهنگی عنوان کرد. به عنوان نمونه‌ای بارز، می‌توان فرهنگ سکولار را پس از کناره‌گیری کلیسا از جامعه مسیحیت مد نظر قرار داد. به بیانی واضح‌تر می‌توان گفت که تعطیلی یک مرکز مذهبی باعث شد تا دین از صحنه زندگی اجتماعی کناره گیرد
در دنیای اسلام نیز می‌توان ردپای این اثرگذاری را از ناحیه مراکز دینی در بسیاری از جنبش‌های اجتماعی بزرگ یافت که در پرتو مساجد الهی به وقوع پیوسته‌اند. به طور مثال پس از هجرت پیامبر اکرم (ص) از مکه به مدینه، ایشان در اولین اقدام، به انتخاب مکان و احداث مسجد در شهر مدینه به عنوان مقر حکومت و تبلیغ دین اهتمام ورزیدند.
حضرت رسول(ص) در تمامی دوران عمر بابرکت خود، حل و فصل مشکلات مختلف فردی و اجتماعی مردم را در مسجد انجام می‌دادند. علاوه بر این، چشم‌انداز فرهنگ جامعه اسلامی در سرتاسر جامعه آن روز، با اعزام نیروهایی که در همین مسجد و تحت اشراف پیامبر اکرم تربیت می‌شدند، ترسیم می‌شد. همچنین یکی از درخشان‌ترین دوران‌های مسجد در تاریخ اسلامی، دوران حکومت امیرالمؤمنین علی (ع) در مسجد کوفه است که نمادی از نیرومندی مسجد به عنوان یک مرکز مذهبی در مبارزه با فسادهای فرهنگی، اجتماعی و برقراری عدالت است. یکی از نکات قابل تأمل در مطالعه منابع قرآنی و روایی مربوط به مساجد، توجه خاص خداوند متعال به ساخت مساجد و آبادانی آنهاست.
ساخت مساجد به عنوان مرکز نشر معارف دینی و شکل‌گیری حرکت‌های اجتماعی، از بنیادی‌ترین پیشنهاد‌های اسلام برای ترمیم فرهنگ جامعه و تربیت دینی یک اجتماع است. این پایگاه معنوی از زمان صدر اسلام از جایگاه ویژه ای میان مسلمانان برخوردار بوده است، چنانچه پیامبر اکرم(ص) در نخستین گام پس از هجرت به مدینه، مسجد قبا را به عنوان مکانی برای استقرار آیین اسلام بنا کرد تا در کنار کسب فضایل انسانی و آموزه های دینی، محلی برای انجام دادن فعالیت های فرهنگی، تبلیغی و سیاسی مسلمانان باشد.
روشنگری و بیداری حاصل از حضور مردم در مسجدها و اتحاد و همدلی آنان برای ایستادگی در برابر استبداد از ره آوردهای این مکان مقدس محسوب می شود. در طول تاریخ نهضت های اسلامی بزرگی در این سنگرهای تسخیرناپذیر شکل گرفته و بارها فریاد مسلمانان مظلوم از مسجدها به گوش جهانیان رسیده است.
ساماندهی نیروهای مردمی و انسجام فکری و اعتقادی آنان برای شکل گیری انقلاب اسلامی از دستاورهای مهم مسجد در ایران محسوب می‌شود، زیرا هسته ی اصلی مبارزه علیه رژیم طاغوت در این مکان های مذهبی شکل گرفت و پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در بیست و دوم بهمن ۱۳۵۷ هجری خورشیدی نیز تاثیر مهمی را در جذب نیروهای مردمی برای دفاع از میهن اسلامی در هشت سال دفاع مقدس داشت.
روز جهانی مسجد فرصتی مغتنم است تا بار دیگر با یادآوری دستاوردها و کارکردهای این مکان دینی و تربیتی، بر نقش سازنده ی آن در جوامع اسلامی تاکید شود. سی ام مرداد به دلیل آتش زدن مسجدالاقصی نخستین قبله ی مسلمانان به وسیله ی رژیم صهیونیستی در ۱۳۴۸ هجری خورشیدی، به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران و تصویب اعضای سازمان کنفرانس اسلامی در سی امین نشست این سازمان، روز جهانی مسجد نام گرفت.امام خمینی(ره) درباره ی اهمیت و نقش مسجد در جوامع اسلامی فرموده است: ».. از صدر اسلام به بعد پیوسته هرگونه حرکتی از مسجد سرچشمه گرفته است. این مسجد بوده است که نیروی متحد، ضد کفّار و مشرک را پدید آورد…«
حجت الاسلام مهدی اصلانی پژوهشگر و کارشناس مذهبی تاریخ آغاز شکل گیری عبادتگاه ها را از ابتدای خلقت بشر عنوان کرد و گفت: از هنگامی که حضرت آدم(ع) پا به این دنیای خاکی گذاشت، موضوع عبادتگاه، معبد و ارتباط با خدا در مکان های دینی مطرح شد. حضرت آدم(ع)در ابتدا کعبه را بنیان نهاد و سپس حضرت ابراهیم(ع) آن را بازسازی کرد.
وی با برشمردن ویژگی های مسجد به عنوان یک مکان دینی، اظهار داشت: مسجد کارکردهای خود را از مذهب می گیرد، بنابراین دستاوردهای دین که در سه محور تعریف زندگی برای انسان و معنادهی به آن، پاسخگویی به مسایل و دغدغه‌های بشر و آرامشگری ایفای نقش می‌کند، باید در مسجدها اجرایی شود. در کارکرد نخست، دین باید با ارایه ی تعریف دقیقی از زندگی و راه و روش خوب زیستن، به فرد یاری دهد تا آن را الگویی برای ادامه ی زندگی دنیا و آخرت خود در نظر گیرد. مذهب همچنین باید مشکلات بشر را حل کند و در اصل دینی که توان پاسخگویی به مسایل انسان را نداشته باشد، کارآمد نیست. دین و مذهب همواره مایه ی آرامش بوده اند و در بنیان، یکی از وظایف آن تامین حس امنیت برای انسان ذکر شده است.
حجت الاسلام مهدی اصلانی تصریح کرد: برخلاف برداشت افراد سکولار که دین را تنها به عنوان یک برنامه ی فردی در نظر می گیرند، اسلام در روایت ها و آیه های فراوانی گروه های اجتماعی مختلفی را برای مسجد در نظر می گیرد و آن را مکانی برای حضور جمعی افراد قلمداد می کند. مسجدهایی که به وسیله ی پیامبر(ص) بنا شد به نوعی، مرکزهایی برای حکومت و سیاستگذاری و حضور فعال مردم شد.
اکنون نیز مسجد محلی برای تبلور مدیریت فرد بر اوضاع جامعه است زیرا مهمترین تصمیم‌های جمعی در مسجد گرفته می شود. این مکان فرهنگی همچنین از کانون های مشارکت مردمی است که اسلام توجه فراوانی به آن دارد.
وی با بیان اینکه مسجد و جوانان حاضر در آن، بدنه ی فعال نظام اسلامی هستند، تاکید کرد: با نگاه و بررسی افراد خدمتگزار کشور می توان دریافت که بخش بسیار بزرگی از آنان را افرادی تشکیل می دهند که در کانون مسجدها رشد و پرورش یافته اند.حجت الاسلام مهدی اصلانی با بیان اینکه میان تعداد مسجدهای موجود در یک منطقه و میزان بزهکاری در آن ناحیه، ارتباط مستقیمی وجود دارد، گفت: حضور جوانان در مسجدها کاهش جرم، جنایت، اعتیاد و … را در پی خواهد داشت که این امر علاوه بر فراهم آوردن آسایش جامعه، هزینه های پلیس کیفری، ترک اعتیاد و درمان ناشی از چنین اموری را نیز کاهش می دهد.
بر این پایه برای انجام دادن هر چه بیشتر برنامه‌های فرهنگی در کشور، مسجدها برنامه‌ریزی های لازم را برای جذب گروه های کودکان و جوانان انجام می دهند، زیرا کودکان که همان جوانان فردا هستند از سن پایین به کسب آگاهی و شرکت در برنامه های فرهنگی و مذهبی نیاز دارند و جوانان نیز باید برای برخورداری از آگاهی و شناخت بیشتر برای مرحله های حساس زندگی پرورش یابند.
وی در ادامه اظهار داشت: تمامی افراد به ویژه جوانان برای حضور در مسجد به دنبال جذابیت هستند، بنابراین مسجدها باید این امر را در برنامه ریزی های خود در نظر داشته باشند.
برگزاری آیین اعتکاف از جمله ی این برنامه‌ها است که جوانان بسیاری را به سمت خود جذب می کند به طوری که بیشتر معتکفان را این قشر تاثیرگذار جامعه تشکیل می دهند. همچنین برگزاری مراسم هایی مانند دهه ی سوگواری سالروز شهادت امام حسین(ع) و یارانش، سبب می شود که جوانان بسیاری در مسجدها حضور یابند.
این کارشناس مسایل دینی با بیان اینکه برگزاری برنامه های فرهنگی جذابیت زیادی را برای حضور کودکان و جوانان در مسجد فراهم می آورد، افزود: کسانی که برنامه های مسجد را طرح ریزی می کنند، چهار ظرفیت انسانی، مکانی، زمانی و مدیریت برنامه ای را در نظر می‌گیرند تا بیشترین تاثیر را بر گروه های مورد نظر داشته باشند. در این راستا برای حضور بیش از پیش جوانان و به دلیل علاقه ی این گروه سنی برای حاضر شدن در مراسم های گوناگون همچون شب های احیاء در برخی از مسجدها هر ماه، یک شب به راز و نیاز با پروردگار اختصاص می یابد.
وی گفت: این مکان های عبادی سیاسی برای اینکه بتوانند کارکردها و ظرفیت های خود را در جامعه مطرح کنند، نیازمند منابع مالی بیشتری برای انجام برنامه ها و طرح های مختلف هستند. استانداری، فرمانداری و شهرداری ها می توانند به صورت های گوناگون از جمله قرارداد اجاره به شرط تملیک(قراردادی برای تهیه و واگذاری اموال منقول و غیرمنقول به وسیله ی فروشنده به خریدار است به شرط آنکه چنانچه مبلغ قرارداد در اقساط معین شده مسترد شود، خریدار، مالک اموال مزبور خواهد شد) یاری رسان این پایگاه‌های معنوی باشند.
حجت الاسلام مهدی اصلانی در پایان با بیان اینکه برنامه ریزان فرهنگی کشور باید تنوع و روزآمدی را برای جوانان در نظر بگیرند، بیان داشت: این برنامه ها در صورتی که دوره ای و کوتاه مدت باشد، جوانان را به خوبی جذب نخواهد کرد و به فاصله گرفتن آنان برای حضور در چنین برنامه هایی منجر خواهد شد، مسجدها به عنوان یک مرکزهای فرهنگی باید از تمام توان خود به منظور به کارگیری امام جماعت خوش فکر، هیات امنای فعال و خادم های خوش اخلاق و فرهیخته بهره ببرند تا بیش از پیش در انجام این امور موفق عمل کنند.