به مناسبت اربعين حسيني
مرام حسین(ع) در تاریخ ادب فارسی
علی رزم آرای
گروه فرهنگی: در شماره¬های گذشته روزنامه آراز آذربایجان در ماه محرم سال جاری نوشتاری تحت عنوان بررسی موضوع عاشورا درادبیات منظوم فارسی از سوی نویسنده این نوشتار به قلم سپرده شد. موضوع اصلی نوشتار فوق-الذکر معرفی مختصر زمینه¬های مؤثر ادبی فرهنگی ادبیات عاشورای در جهان امروز، گستره و میزان تأثیرگذاری این نوع از ادبیات آئینی با ریشه عمیق خود در تاریخ ادبیات فارسی و ترکی، در طول تاریخ تا به امروز و همچنین برشماری نام شاعران بزرگی در مسیر این نوع از ادبیات¬آئینی به خلاقیت های بزرگی دست زده¬اند، بود. اما در نوشتار حاضر سعی خواهیم کرد با معرفی و شناسایی بزرگانی که در این ادبیات گام نهاده‌اند و هر کدام به سهم خود ادای دین کرده‌اند، به تاریخ این نوع خاص ادبی بپردازیم. لازم به توضیح نیست که ادبیات عاشورایی نوعی از ادبیات آئینی است که رویکرد بی‌قاعده و برخورد احساسی خارج از بینش فکری می‌تواند غنا و تأثیر بی‌بدیل آن را در ایجاد اندیشه‌های اجتماعی و سیاسی برای جریان‌مند ساختن و حرکت دادن بدنه جامعه رو به سوی عدالت‌خواهی و حق‌جویی را، زایل کند. تفکری که توانسته در طول تاریخ ۱۴۰۰ ساله دین اسلام، چنان تاثیری بر پیکره معرفت شناختی مذاهب و ادیان مختلف بگذارد که بزرگان این ادیان و مذاهب در شدید‌ترین و مؤثرترین وضعیت خود به شکل متعصبانه‌ای در دفاع از اهل بیت وائمه(ع) سخن بگویند و شعر بسرایند که گویی این تفکر انقلابی نه شعیه می‌شناسد نه سنی و نه مسیحی و…در ادامه نوشتار به مواردی از این دست – حداقل در قالب ادبیات و شعر- اشاره خواهد شد. به هرحال بررسی دقیق و فنی ادبیات عاشورایی در چهارچوب تاریخی، جامعه شناسی و حتی روان شناسی در دوران معاصر و یا تاریخی خود می‌تواند منجر به ایجاد شدن نوع خاصی از ادبیات منظوم و شعر در ادبیات فارسی و حتی دیگر زبان‌ها نظیر ترکی و… شود.ابـوالحـسـن مـجـدالدیـن کـسائی مَروزی:ابـوالحـسـن مـجـدالدیـن کـسائی مَروزی متولد ۳۴۱ ه. ق، را باید اولین کسی دانست که چندی پس از اتمام دوران تقیه و در عصر دیالمه، سوگ‌سروده‌هایی را در مراثی حضرت سید الشهداء و اصحاب آن حضرت در ظهرعاشورا به صورت شعر پرداخته است. هرچند شعر کسایی از پختگی و ساختارمندی و غنای مفهومی مقبولی برخوردار نیست اما به اولین بودن در زمینه ادبیات عاشورایی درخور توجه است.سنایی غزنوی:پـس از کـسـایـی مـروزی (مـتـولد ۳۴۱ ه. ق)باید از حکیم سنائی غزنوی شاعر عارف وپرآوازه شـیـعـی سـده پنجم و ششم نام برد، که به این مهم همت گماشته و ده‌ها بیت از کتاب معروف خود یعنی همان حـدیـقـة الحـقـیقه و شریعة الطریقه را به سوگ و رثای حضرت امام حسین و واقعه روز عاشورا مختص کرده‌است. امیر قوامی رازی:او از شاعران بزرگ ری است ؛ مداح قوام الملک یمین الدین طغرایی بوده و تخلص خویش را نیز از نام او گرفته‌است. از میان شاعران زبان فارسی رازی اولین شاعریست که در اشعار خود صراحتا ً به شیعه دوازده امامی بودن خویش اعتراف و تصریح نموده‌است. وفات او به سال ۵۶۰ هجری به ثبت رسیده‌است. دیوان اشعارش توسط مرحوم میر جلال الدین حسینی ارموی تصحیح و به چاپ رسیده است. فلکی شروانی: وفات وی را ۵۷۷ ذکر کرده اند ؛ او شاعریست که به تمایلات شیعی شدید معروف بوده و همین امر باعث خشم شروان شاه بر او شده‌بوده و به همین علت مدتی را در زندان به سر برده است.جمال الدین محمد اصفهانی: وفات او را ۵۸۸ گفته‌اند، او پدر کمال‌الدین اسماعیل معروف است، وی با وجود اینکه حنفی مذهب بوده تمایلاتی به سمت شیعه داشته است. دلیل این مدعا اشعاریست که او در مدح اهل بیت و واقعه کربلا سروده‌است. ظهیر الدین فاریابی: وفات او را ۵۹۸ گفته اند ؛ دیوان اشعار او در نهایت حلاوت سخن و ملاحت معناست ؛ محققین و تذکره‌نویسان مذهب وی را شیعه اثنی عشری می‌دانند و شاهد ادعای خویش را هم ابیاتی از او می‌آورند که وی در آن اشاره به حضرت رضا (ع) کرده است. سیف الدین فرغانی: او از شاعران بسیار توانا و از اساتید مسلم قرن هفتم است . سیف اگر چه از اهل سنت بود اما علاقه شدیدی به اهل بیت و امام شیعه خاصه حضرت سید الشهدا دارد. او از قدیمی‌ترین مرثیه سرایانی ست که درباره امام حسین مرثیه (نوحه)سروده‌اند .سیف در مرثیه‌ای بسیار دلنشین و روان با دیدی اخلاق‌مدارانه و نصیحت‌گونه ضمن پرداختن به واقعه عاشورا مردم را دعوت به اقامه عزا برای کشته کربلا می‌کند و گریستن در حق او و مصیبت او را باعث نزول رحمت و بخشش گناهان می‌شمرد. او در ۷۱۰ در همان شهر آقسرا در‌گذشت و در همان‌جا مدفون است.صائب تبریزی:یکی از دو چهره شاخص سبک هندی ست. او بیشتر به تک بیتی‌هایش در اذهان شعری مردم زنده است اما غزلیات او بسیار حائز اهمیت است. سال وفات وی را ۱۰۸۱ ثبت کرده‌اند. میرزا عبدالقادر بیدل دهلوی:او به همراه صائب تبریزی دو چهره درخشان سبک هندی را به خود اختصاص داده‌اند برخی اور ا در خیال پردازی‌ها و تصویر سازی‌هایش, آفرینش مضمون و خلق ترکیبات بدیع , چیره دست‌تر از صائب نیز می‌دانند. او اهل سنت بوده اما در برخی از اشعارش درباره معصومین (ع) گوی سبقت را از بسیاری از شاعران شیعی نیز ربود است.کمال الدین محمود خواجوی کرمانی:از غزل‌سرایان بنام سده هـشـتـم است، او آثـار فـخـیـمـی در اغـلب قـالب‌هـای شـعـری، خـصـوصـا ً غزل دارد و مثنوی روضة الانوارش که به تأثیر از حکیم نظامی گنجوی سروده شده‌است. در شـیعی بودن خواجوی کرمانی تردیدی نیست و قصایدی که در مناقب اهل بیت علیهم السلام سـروده، شـاهـد صـادقـی بر این مدعا است. وی در پایان این گونه قصاید، با شفیع قـرار دادن ذات مـقـدس مـعـصـومـیـن (ع) و سـوگـندی که به حرمت آنان یاد می‌کند، اجابت خواسته‌هایش را از درگاه خداوند خواستار می‌گردد. وفات او را ۷۵۳ ذکر کرده‌اند. سلمان ساوجی: از بزرگترین شعرای سده هشتم هجری اسـت که معاصر و هم‌عصر خواجو و حافظ است. وی در ردیف بزرگترین قصیده سرایان درجه اول زبان فارسی است اورا شیعه اثنی‌عشری گفته‌اند. او در مرثیت شهدای کربلا نیز قـصـیده شیوایی دارد. محتشم کاشانی: سال وفات وی را ۹۹۶ می‌دانند. او را باید قافله سالار کاروان شعر عـاشـورا دانـسـت، زیرا مرثیه دوازده بندی باز این چه شورش است وی با تأثیر شگرفی که بر شاعران چهار سـده اخـیـر داشـتـه، مـوجـبـات غـنـای کـمـی و کـیـفـی شـعر عاشورایی را فراهم ساخته و به دلیل اقبال بی‌سابقه از این اثر فاخر و ماندگار، نام محتشم و ترکیب بـنـد عـاشـورایـی او بـا فـرهنگ عاشورا گره خورده است
منابع:
نرم افراز و مجموعه کتابخانه الکترونیکی سروش سخن
نرم افراز و کتابخانه الکترونیکی درج ۱و۲و ۳عاشورا در آیینه ادبیات و شعر فارسی – مهدی شادکام
نوشته شده توسط admin در پنجشنبه, ۲۰ آذر ۱۳۹۳ ساعت ۶:۱۰ ق.ظ
