ماه روزه و روزه داری در فرهنگ آذربایجانی ها
علی رزم‌آرای
گروه فرهنگی: بخشی از فرهنگ مرسوم یا رویه فرهنگی مردم هر منطقه مربوط به مناسک آئینی و ایام قدسی و مذهبی منطقه است. در منطقه آذربایجان-غربی نیز ار دیرباز براساس اعتقادات خاص تاریخی و بومی در گرامیداشت ایام و مواقع مذهبی و قدسی عادات و سنت¬های رایج بوده که امروزه در محیط شهری این منطقه کمتر به چشم می¬خوردند.
درمناطق روستایی این منطقه هنوز گوشه¬ای از این عادات و سنن که شامل پیشواز ماه و یا روز قدسی و مذهبی، اعمال خاص آن، میانه و پایان آن است ، قابل رویت است.
این عادات و سنن خاص منطقه آذربایجان¬غربی نبوده و اشتراک بسیاری فی¬مابین این عادات و سنن در مناطق مختلف ترک¬نشین و آذری¬نشین کشور(آذربایجان¬غربی، شرقی، اردبیل، زنجان، قزوین وهمدان و…) قابل استخراج است. نوشتار زیر اجمالا ً در مسیر بازشناسی عادات و سنن مردم منطقه آذربایجان¬غربی در ماه مبارک رمضان به قلم سپرده شده¬است. در آذربایجان¬غربی مردم بنا به سنتی دیرینه، روزه گرفتن را از چند روز مانده به آغاز این ماه شروع می‌کنند که با این عمل، مردم باب مهیا شدن خود را برای ماه خودسازی باز می‌کنند. مردم آذربایجان¬غربی با خانه تکانی به استقبال ماه مبارک رمضان می‌روند و یکی دو روز مانده به آغاز ماه مبارک رمضان، نانی موسوم به اپه درست می‌کنند.نان اردیه و اپه یک نوع نان محلی مغزدار است که روی آن با چنگال و ته استکان بزک شده است، این نان از شیرینی‌های مخصوص ماه رمضان است.
حلوای ماه رمضان در بین مردم روستایی استان آذربایجان غربی به تره مشهور است که آرد آن را با مقداری شیر آمیخته کرده و پس از آنکه خشک شد با روغن¬حیوانی یا معمولی سرخ می کنند و به آن عسل اضافه می‌کنند.پختن نوعی نان محلی با عنوان یاغلی فتیر هم در ماه رمضان بین خانواده‌های روستایی آذربایجان غربی رواج دارد. این نان علاوه بر مصرف بر سر سفره خانواده‌ها، به نیت نذری و هدیه به همدیگر داده می‌شود و به عقیده مردم این منطقه کسی که از این نان بخورد در طول روز گرسنه نمی‌شود. در کنار غذاهای مخصوص این ماه، وسایل پذیرایی از مهمانان انواع حلواها و نان¬های روغنی، مرباهای مختلف و محصولات بومی است.در آذربایجان¬غربی، زنان روستایی در ماه رمضان مانند عید نوروز اقدام به غبارگیری از منازل کرده و مردم این منطقه نیز اقدام به غباروبی مساجد می‌کنند.همچنین زنان مومنه آذربایجان¬غربی بر این اعتقادند خانه‌ای که برای شروع ماه رمضان پاک و تمیز نباشد ، خیر و برکت ماه مهمانی خدا از آن گریزان می‌شود.نگاه کردن به آیینه و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بعد از رویت هلال ماه هنوز هم به عنوان یک رسم در بین پیرمردان مناطق روستایی استان مرسوم است.این عادت بر این اعتقاد مبتنی است که باید در ماه رمضان دل مومن همچون آیینه صاف و روشن باشد و از ناپاکی‌ها صیقل یابد.پیرمردان برایاین منظور همواره آینه کوچکی در درون جیب خود داشتند و بعد از اینکه خود به رویت آینه می‌پرداختند با فرستادن صلوات چندین بار آینه را به دور خود و اهل خانواده می‌چرخاندند؛ هرچند این رسم در طی سالیان اخیر به دلیل توسعه رسانه¬های گروهی، موضوعیت خود را از دست داده اما هنوز که هنوز است بسیاری از پیرزنان و پیرمردان روستانشین به این کار مبادرت می¬کنند. اما سحری خوردن و سحری بلند شدن هم برای خود در آذربایجان¬غربی و به ویژه در روستاهای آن آدابی دارد. روستائیان و عشایر آذربایجان¬غربی با صدای ضربه همسایه بر دیوار خانه و یا درب منزل شان از خواب بیدار می¬شوند.
خوردن وعده سحری یکی از مواردی است که علاوه بر توصیه های پزشکی، توسط دین مبین اسلام نیز توصیه شده است و در زبان محلی به سحری لفظ اوباشدان می¬گویند.
در قدیم، راه¬ها و سوراخ¬هایی که در زبان محلی پاجا نامیده می¬شد بین خانه¬ها وجود داشت و مردم از راه این منافذ ، همسایه ها را برای اوباشدان بیدار می‌کردند. اگر نور یا صدایی از خانه ای نمی آمد، همسایه ها فکر می کردند که افراد آن خانه روزه نمی¬گیرند و گاه آنها را با اصطلاح دمیر بؤرک خطاب می‌کردند.
موذنین در روستاهای استان، با صدای نافذ و گیرایی، وقت سحر را بر پشت بام¬های منازل یا مساجد روستایی با دعایی که در محل به آن مناجات می‌گویند اعلام می¬کردند.
در گذشته‌های نه چندان دور در مناطق روستایی وقت سحر و اذان صبح از روی حرکت ستاره‌هایی که اصطلاحا به آنها » اولکرلر« می‌گفتند تعیین می‌شد.ماه رمضان در آذربایجان غربی ماه احسان، اطعام و تجدید دوستی‌هاست و اکثر خانواده‌ها، سعی می‌کنند حداقل برای یکبار در طول این ماه برای افراد فامیل و نزدیکان، افطاری بدهند.
افطار دادن به اندازه ای در بین مردم آذربایجان غربی جایگاه دارد که هر یک سعی می¬کنند در این امر بر دیگری پیشی گیرند و دادن افطاری‌های جمعی، برای مستمندان در سطح برخی از مساجد شهری و روستایی استان در شب های ماه رمضان مرسوم است. خانواده¬ها نیز فراهم کردن مقدمات یک زندگی مشترک و مراسم بله برون را در ایام رمضان پر برکت و میمون می-دانند. در عصرواپسین روز از ماه رمضان بسیاری از خانواده¬ها در بسیاری از شهرها و روستاها به زیارت اهل قبور رفته و نذر و احسان می¬کنند. کودکان و نوجوانان نیز از این آداب و رسوم سنتی و معنوی سهمی برای خود دارند.
آنها پا به پای بزرگان و والدین خود سحری می¬خورند و چون ظهر شرعی فرا می-رسد افطار زود هنگام می کنند که به آن طاباق اوروجی می¬گویند.
رسم کیسه دوزی ۲۷ ماه رمضان هم در برخی مناطق این استان زنده و معروف است که روز ۲۷ ماه رمضان شب قصاص ابن ملجم است. در این روز زنان برخی مناطق کیسه‌ای می‌دوزند که به کیسه لعن ابن ملجم یا کیسه مراد معروف است. در شب بیست و هفتم ماه رمضان با هر سوزنی که به این کیسه می‌زنند، یک بار به ابن ملجم لعنت می‌فرستند. در آخرین شب ماه مبارک رمضان، سرپرست خانواده با محاسبه میزان فطریه افراد آن را از قوت سالانه یا از پول توی جیب جدا کرده و در محل خاصی قرار می‌دهند.
نوشته شده توسط admin در یکشنبه, ۰۸ تیر ۱۳۹۳ ساعت ۳:۵۶ ق.ظ
