مالیات شاخص ترین منابع درآمد دولت ها

سیده مریم سیدان
گروه اقتصادی: اقدام های شفاف دولت و بنگاه های اقتصادی در کنار افزایش رفاه عمومی سبب تمایل به پرداخت مالیات می شود. این مهم از شاخص ترین منابع درآمد دولت ها و از ضرورت های زندگی اجتماعی است که پیامدهای سازنده و مثبت آن می تواند جامعه را در مسیر پیشرفت و توسعه یاری دهد.
مالیات به عنوان وجوهی که دولت برای تامین هزینه های خود از شهروندان دریافت می کند به طور تقریبی در همه کشورهای جهان امری پذیرفته شده است و بهترین راهکار برای تامین بودجه و افزایش درآمدهای ملی محسوب می_شود. به موازات توسعه یافتگی کشورهای جهان، تکیه آنها بر اخذ مالیات های گوناگون از مالیات بر ارث و املاک گرفته تا حقوق و درآمد افزایش پیدا می کند و بدین شکل شهروندان این جوامع، پرداخت مالیات را وظیفه خویش برای پیشبرد امور کشورشان می دانند. اخذ و پرداخت مالیات در ایران، موضوع تازه ای نیست و پیشینه آن به سده ها پیش و زمان هخامنشیان باز می_گردد که البته انواع مالیات، مرکزهای اخذ مالیات و روش های دریافت آن به صورت کنونی نبوده است. به عبارت دیگر، نظام مالیات دهی و مالیات گیری با گذر زمان تغییر یافت و به تکامل رسید.پس از انقلاب مشروطه تحولی بزرگ در این عرصه روی داد، با تشکیل مجلس شورای ملی در ۱۲۸۵ هجری خورشیدی، نخستین وزیر مالیه معرفی شد و از این مجلس رای اعتماد گرفت. از ۱۳۰۰ خورشیدی به بعد تحول های زیادی در این وزارتخانه روی داد تا اینکه در ۱۳۵۳ خورشیدی قانون تشکیل وزارت امور اقتصادی و دارایی با ۶ ماده به تصویب مجلس شورای ملی وقت رسید.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل تحول در ساختار سیاسی و اقتصادی کشور، مقررات گوناگونی در ارتباط با نظام مالیات به تصویب رسید تا اینکه در ۱۳۷۸ خورشیدی وزارت امور اقتصادی و دارایی برای افزایش کارایی نظام مالیاتی به تدوین برنامه سوم در زمینه تحول اداری و تعقیب سیاست های اصلاحی ساماندهی اقتصادی پرداخت و یک موسسه مستقل دولتی با نام سازمان امور مالیاتی کشور زیر نظر وزیر امور اقتصادی و دارایی شکل گرفت و پس از راه اندازی و طراحی نظام جامع اطلاعات مالیاتی کشور، تحولی نوین و ارزنده در جامعه مالیاتی و اقتصادی ایران اسلامی ایجاد شد اهمیت و تاثیر مالیات بر اقتصاد سبب شد تا ۱۶ تیر با عنوان »روز مالیات« نامگذاری شود تا شهروندان و دولت با توجه به نقش آن در پیشرفت و توسعه کشور برای تحقق و اعمال آن بسترهای لازم را فراهم آورند و بیش از گذشته به این مهم توجه کنند. به مناسبت روز مالیات با »سیدفرزاد هاشمی« استاد دانشگاه، مدیر گروه اسبق تحقیقات صنعت وزارت اقتصاد و دارایی معاونت اقتصادی و اقتصاددان به گفت وگو پرداختیم.
* با توجه به اینکه مالیات از مهمترین راهکارهای درآمدزایی دولت ها به شمار می_رود، این ابزار چه سهمی در درآمد ملی و بودجه کشورمان دارد و چه نقشی در پویایی اقتصاد ایفا می کند؟
مالیات می تواند تاثیر زیادی در بودجه کشورها داشته باشد به طوری که در کشورهای پیشرفته نزدیک به ۸۰ درصد درآمدهای دولت ها را تشکیل می دهد؛ در ایران نیز با وجود اینکه مالیات ابزاری تاثیر گذار بر بودجه دولت محسوب می شود اما هنوز به طور کامل از آن بهره گیری نشده است. سهم بودجه کشورمان از مالیات میان ۲۸ تا ۳۰ درصد تخمین زده می شود که ضرورت دارد این میزان به کشورهای توسعه یافته نزدیک تر شود.
* دلیل سهم پایین مالیات در ایران چیست؟
بیشترین حجم بودجه ایران از راه فروش نفت به دست می آید که تکیه بر درآمدهای این بخش موجب می شود، سهم مالیات در بودجه و درآمدهای کشور کاهش پیدا کند. در زمان حاضر بودجه کشور بیش از ۵۰ درصد به نفت وابسته است. نزدیک به ۳۰ درصد مربوط به مالیات و ۲۰ درصد باقی مانده از راه درآمدهای اختصاصی و انحصارات دولت همچون سود آوری های آب برق و گاز به دست می آید. مالیات به دلیل اینکه سالم ترین نوع درآمدزایی دولت ها به شمار می_رود باید بیشترین سهم را در بودجه کشور داشته باشد.
*همانطور که اشاره کردید مالیات نقش موثری در بودجه ایفا می کند، چگونه می توان نظام مالیاتی را اثر بخش کرد؟
افزایش کارآمدی نظام مالیاتی از یک طرف و توجه به موضوع خصوصی سازی از طرف دیگر می تواند سهم دولت را از مالیات افزایش دهد. اینک بیشتر اداره ها و سازمان ها، دولتی و شبه دولتی هستند و این نهادها مالیات کمی به دولت می دهند؛ این در حالی است که بخش خصوصی می تواند بیشترین مالیات را به دولت بپردازد. بنابراین با فعال سازی بخش خصوصی می توان نظام مالیاتی را اثر بخش کرد. برپایه اصل ۴۴ قانون اساسی باید ۸۰ درصد اقتصاد کشور در اختیار بخش خصوصی و تعاونی ها باشد و سهم دولت در این حوزه تنها ۲۰ درصد در نظر گرفته شود اما هنوز این موضوع محقق نشده است. بنابراین بایستی بسترهای لازم برای پیاده سازی اصل ۴۴ قانون اساسی فراهم شود تا بتوان گام_های بعدی را برای فعالیت نظام مالیاتی کشور برداشت.
* یکی از مهم ترین موضوع هایی که در بحث مالیات مطرح می شود، »شفافیت« در پرداخت و دریافت این نوع درآمدها است. به نظر شما چگونه می توان در این زمینه به بالاترین شفافیت دست یافت؟
برای رسیدن به شفافیت مالیاتی نخست باید زیرساخت های اقتصادی تقویت شود. همانطور که گفته شد، به منظور ایجاد شفافیت باید بخش خصوصی برای درآمدزایی به پویایی برسد.
سپس فرهنگ مالیات در کشور ایجاد شود و این امر تنها با فعالیت رسانه ها و تبلیغات صورت نمی گیرد بلکه باید دولت و شهرداری درآمدهایی را که از این راه به دست می آورند صرف ایجاد رفاه (همچون حمل و نقل عمومی جاده سازی و راه سازی، ارتقای نظام سلامت و مدرسه سازی) برای شهروندان کنند تا نتیجه این پرداخت ها برای جامعه قابل لمس شود.
* با توجه به این که مالیات انواع مختلفی دارد به نظر شما پرکاربردترین آن کدام است؟
در بحث مالیات انواع مختلفی وجود دارد که مالیات بر ارث، فروش، مصرف، درآمد، ارزش افزوده و دارایی نمونه ای از آن محسوب می شود که هر کدام از آنها به نوعی در اقتصاد کشور تاثیر گذارند اما مهم ترین نوع مالیاتی که می تواند درآمدهای دولت را افزایش دهد، مالیات بر مصرف و فروش به شمار می رود زیرا همه مردم به نوعی مصرف کننده هستند.
این ۲ نوع مالیات بیشترین کاربرد را در کشورهای درحال توسعه دارد اما در ایران نظام مالیاتی بیش از همه بر مالیات بر درآمد استوار است چون این مقوله بیشتر مشمول درآمد کارمندان دولت می شود و مسوولان دولتی می_توانند به طور مستقیم از این درآمدها مالیات کسر کنند اما در بخش های دیگر که نظارت و اشراف مسوولان کمتر است، فرار مالیاتی صورت می گیرد.
بنابراین بهترین مالیات که کارآمدترین آنان به شمار می رود، مالیات بر مصرف و فروش خواهد بود که می تواند به پویایی اقتصاد کمک بیشتری بکند.
*همانطور که می دانید در کشورهای پیشرفته افراد پرداخت مالیات را وظیفه ای اجتماعی می دانند و برای ارایه آن پیشگام می_شوند، در این کشورها چه اقدام هایی به منظور دستیابی به این فرهنگ صورت گرفته است؟
دستیابی به این فرهنگ فرآیندی زمانبر به شمار می رود و دولت ها باید برای رسیدن به این مهم با سال ها کار و تلاش در راه ایجاد رفاه مردم اعتماد آنان را جلب کنند.
بنابراین نمی توان در فرصتی کوتاه این اخلاق را در جامعه نهادینه کرد. به عنوان نمونه مترو پاریس یکی از قوی ترین سرویس های حمل و نقل دنیا محسوب می شود به گونه ای است که با هر هشت دقیقه پیاده روی در این شهر به ایستگاه مترو خواهید رسید، این یعنی قوی بودن زیرساخت ها و اقدام هایی که دولت با مالیات های مردم انجام داده است. اگر در ایران نیز پس از دریافت مالیات چنین فعالیت هایی صورت بگیرد و بخش حمل و نقل به روز رسانی شود مردم نیز به صورت داوطلبانه مالیات خود را پرداخت خواهند کرد.
از طرف دیگر برقراری عدالت در اخذ مالیات عنصری مهم در جلب اعتماد مردم محسوب می_شود. دولت زمانی می تواند بهترین استفاده را از مالیات ببرد که به طور دقیق درآمدها را در تمامی بخش ها شناسایی کند و با برقراری عدالت برپایه نوع عملکرد و درآمدهای کسب شده مالیات اخذ کند.