گروه گزارش : گذرگاهمان یکی از محله های قدیمی شهر فرهنگ و صفا ارومیه است، از کنار خیابانی که مشهور به زنجیر است می گذریم متوجه نوای دلنشینی که گوش هر شنونده را نوازش می دهد شده و سراغ منبع صدا را می گیریم.بله، نوای یک آشیق که در قهوه خانه ای قدیمی مشغول سرایش داستانهای حماسی و مذهبی یادگرفته از اساتید خویش می باشد که از چندین صدسال پیش به صورت شفاهی و سینه به سینه به دستش رسیده است.
آشیق این بومی ترین هنرمند ارومیه که هنرش به شماره ۱۶۹ در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده و ریشه آن در هزاران سال قبل است، هر روزه برنامه ای یک ساعته برای مخاطبان خود دارد. مخاطبانی که صفا و صمیمیت اصلی-کرم، عشق غریب شاه صنم، جنگاوری کوراوغلو و مردانگی علی(ع) را از داستانهای آشیقی یاد گرفته و سعی در عملی کردن آن در زندگی خود می کنند.
می گویند آشیقها مردمی ترین هنرمندان در آذربایجان هستند و در طول تاریخ هیچگاه مدیحه سرای پادشاهان نبوده و همیشه در بین ایل خویش و یاور و همراه آنها بوده اند.
از این رو بوده که اکثر حکومتهای پادشاهی به علت همراهی آنها با مردم ستم دیده همیشه سعی در نابودی این هنر داشته اند ولی پیوند عمیق این هنر با مردم و همچنین با آموزه های دینی و معنوی مانع این کار شده است.از همین روی سراغ مغازه ای که بر روی شیشه آن قهوه خانه آشیقلار و شاعرلر نوشته وارد می شویم.
قهوه خانه ای که گرچه قدمتی طولانی در تاریخ دارد ولی به سبک و سیاق امروزی از زمان صفویه شکل گرفته و تا به امروز توانسته آداب و رسوم مخصوص خود را حفظ کند.سلامی می دهیم و آشیق ما را با آغوشی گرم که گویی حلاوت خورشید را در روزهای سرد پاییزی به ما می بخشد به استقبالمان می آید.
پیر هنرمند در مجلس چرخی زده و شروع به ادامه هنرنمایی خویش می کند. با دقت به حرفهایش گوش می دهیم. شعری را با شور و حماسه خوانده و با صدای سحرانگیز قوپوز، این ساز آفرینش پیوند می زند:
بو دونیادا منیم بیر مقصدیم وار/مورادیم مرشدیم جانیم علی دیر
علی سیز ایسترم دونیانی فانی/بو دونیادا اولان شانیم علی دیر
علی دیر دردلرین گیزلین داواسی/علی دیر آشیغین گئرچک آغاسی
علی دن چون گلیب عدلین نواسی/عدالت منبعی کانیم علی دیر
بعد از حدود نیم ساعت هنرنمایی آشیق صلواتی فرستاده و ساز را با احترام در قاب خود گذاشته و به دیوار می آویزد.از وی در باب هنر آشیقی و چگونگی روی آوردنش به این هنر می پرسیم و عشق به علی(ع) و ارادت به آشیق درویش را دو عامل مهم در روی آوردن به هنر می داند و متذکر می شود آشیقی تنها موسیقی نیست، بلکه صد برابر موسیقی باید از ادبیات و شعر و شاعری سردر بیاوری تا بتوانی مجالس را اداره کنی.وی داستانهای آشیقی را نمونه کاملی از یک اثر ادبی معرفی کرده و یادآور می شود که در آن آشیق در نقش کارگردان، تهیه کننده، بازیگران ، آهنگساز و خواننده ظاهر شده و همانند یک استاد ادبیات، شعر و نثر را با ظرافت خاصی به هم پیوند زده و تقدیم مخاطبان خود می کند. علاوه بر این یادآور می شود که بیش از بیست هزار بیت از شعرای مختلف حفظ است و می تواند بدون کم و کاست آنها را بخواند، همچنین یکصد آهنگ از مقامات(هاوا) موسیقی آشیقی را نیز بلد است.از مشکلات هنرمندان این قشر می پرسیم و او با دلی گرفته پاسخ می دهد.
مشکلات مربوط به بیمه و کم بودن مزایای بازنشستگی هنرمندان، عدم توجه صداوسیما و نهادهای فرهنگی به این هنر، رغبت پایین جوانان در اثر تهاجم فرهنگی به آشیقی و دید منفی بسیاری از افراد جامعه به قهوه خانه ها که قهوه خانه های آشیقی را نیز قاطی آنها می کنند از جمله معضلات ما هستند.
صحبت از قهوه خانه ها و دید منفی جامعه که در اثر برخی از موارد که باید به مردم نیز حق داد به میان آمد، خوب است که متذکر شویم که قهوه خانه هایی که آشیقها در آنها هنرنمایی می کنند با دیگر قهوه خانه ها تفاوتی اساسی داشته و در اینگونه مکانها قلیان به واسطه لزوم سکوت در محیط برای گوش دادن به آشیق ممنوع است. این قهوه خانه ها بیشتر محل تجمع افراد هنردوست و همچنین بازنشستگان و در زمستانها کشاورزان می باشد که می خواهند گوشه ای از فرهنگ و فولکلور عظیم آذربایجان را لمس کنند.
حتی بیشتر مواقع شاعران نیز به قهوه خانه های آشیقها رفته و در هنگامه بعد از ظهرها جلسات مشاعره و شعرخوانی در آنجا برقرار است.
امروزه در ارومیه ۷ قهوه خانه آشیقی که تقریبا همه آنها در بافت قدیمی و سنتی شهر هستند وجود دارد و بیم آن می رود که با تعطیلی این قهوه خانه ها که روز به روز از مشتریان آن کاسته می شود آشیقی سنتی نیز به فراموشی سپرده شود و این هنر اصیل و مردمی ارومیه که با خون و روح مردمان این دیار در طول قرون طولانی عجین گشته با فضای هنری شهر بیگانه گردد، امری که تقریبا در بین جوانان تحقق یافته است. مسئله ای که بسیار تأسف برانگیز بوده و همت جدی مسئولان و نهادهای فرهنگی را در جهت کوشش در امر پویا و فعال نگه داشتن این هنر در زمینه ای جدید و با متدهای علمی را می طلبد.