قار اولماسا بار اولماز
کوچوره ن :اکبرسعادت
یلدا گئجه سی گلدی یئنه قار یادا دوشدو
یای فصلیده کی قیرمیزی قارپیز یادا دوشدو
ائللر یئغیشار بیر یئره تا چیلله باخارکن
ائولرده کی ان یئر یئمه لی لر یادا دوشدو
قارپیز کسیلیب حالوا گلیب نار دنه له ندی
دارچین چایی دا قیش گئجه سینده یادا دوشدو
آنادیلیمیز: قار اولان یئرده قیش اولارمیش. قار اولمادیق‌دا قیشدان خبر اولمازمیش. یول‌لار قاردان قیشدا باغلانارمیش. گل-گئت‌دن خبر اولمازمیش. قار اوستونه قار یاغیب، یئرده قار قالانارمیش، قار قالارمیش، قار هر یئری آلارمیش.قار سویق‌لا گلرمیش، سویوق‌لایاندا قار یاغارمیش.سویوقدا قالان یئرلر،قارالارمیش.بوزلویوب،سویوقدان یانارمیش.
قارسیز، قاری‌سیز چیلله یولدادیر. چیلله، تکجه گئجه‌لرین چوخ اوزانلادیغی آنلامینی داشیمیر. چیلله قیشین، سویوغون، کوله‌یین، اولومون آنلامینی اوز ایچینده داشی‌ییر. چیلله‌نی یئنمک اوچون، بو گئجه‌نی اویاق قالماق‌لا، آیاقدان سالارمیش‌لار.اوزانلایان گئجه‌لر قورتولماق بیلمزمیش‌لر. یانلیش دوشونمه‌یین گئجه‌لرین اوزونلوغوندان آزالماییب! اوزونلوق یئرینده دیر. چیلله گئجه، ائلین، قوهومون، طایفانین بویویونون ائوی، گنج‌لرین قوناق ائدرمیش‌لر.ایندی گئجه‌نی اویاق قالماق چوخ دا چتین ده‌ییل! چوخ واقت‌لار آدام اویاق قالماغا واقت آز گتیریر. گئجه یاریلمامیش یاتیلمیر! بیزی اویاق ساخلایان، بیر بوللو باخمالی(!)، قولاق آسمالی(!)، اوخومالی(!)، دوشونمه‌لی قونو واردیر. یئتر بیر تیلویزیون یا دا بیلگی‌سایار الیمیزده اولا. بیلمه‌یه‌جه‌ییک چیلله هاردان گلدی، هاردان گئتدی! نی‌یه گلدی، نی‌یه گئتدی.
قاباق قیشدیر. کیم نه بیلیر نه قدر مال _ داوار پیه‌‌لرده قیریلاجاق، نئچه سود امر کؤرپه بلگینده دوناجاقمیش. قیشین ایلک گئجه‌سینین قره قئییدی هرکسین جانینی آلدیقدا، بیر ایلنجه‌لی مراسیمله، بو گئجه‌نین شرینی بیر تهر باشدان آشیریب و قارا قیشین قارشیسینا گوجلو روحیه ایله چیخماق لازیمدیر. منجه چیلله گئجه‌‌سی مراسیمی‌نین اساس فلسفه‌سی بودور. آما بونا باشقا سببلر ده سایماق اولار، بو آرادا دکتر یاشار کالافات‌ین دوشونجه‌لری دقته لاییقدیر.
اوزون قیش مووسیمی، اینسانلارین و حیوانلارین یئیه‌جکلرینین، یاخاجاقلارینین توکندیگی جیدی بیر امتحاندیر. عادتا تصوفده‌کی “چیله” ( چیلله ) یاشانیلاراق نفس تربیه‌سیندن گئچمیشدیر. نئجه کی قیشین دؤنملری آراسیندا ” بویوک چیلله ” و ” کیچیک چیلله ” ده واردیر، چیلله‌دن چیخیش بیر قوتلاماغی و حمدی بایرامینی گتیریر، بو روزی یئتیرنه بیر شوکران یئنه ده داها بول وئرمه‌سی اوچون یالواریشدیر » (یاشار کالافات)
بونا شاهید اولاراق، سالماسدا یاشایان کوره‌سوننولرین بیر عنعنه‌سینی قئید ائتمک اولار: سالماسلی کوره‌سوننولر چیلله گئجه‌سینده قووورغا قوووروب، دامین دؤرد بوجاغینا داغیدارلار، برکت رمزی اولان بوغدالاری داغیتماقلا دا اینانارلار کی گلن ایل بوللوق اولاجاق ( فیروز سعیدی ).
بوکیمی عادت و اینانجلار، چیلله مراسیمی‌نین برکت موتیویله سیخ باغلیلیغینی گؤسترمکده‌دیر.
*قیش فصلی و چیلله:
آذربایجان خالق تقویمینده ایلین قیش فصلی اوچ حیصه‌یه بولونور: بویوک چیلله، کیچیک چیلله، آلاچالپوو (بوز چیلله). قیشین ان اوزون سورن بیرینجی حیصه‌سینه بویوک چیلله دئییلیر. بو مدت دی آیینین بیریندن دن – ایلین ان اوزون گئجه‌سین‌دن باشلایا‌راق بهمن آیینین اونونا قدر ۴۰ گون داوام ائدیر.ائل-اوبادا بویوک چیلله‌نین قارلی-توفانلی، دوندوران، سوموک اوشودن گون‌لرینه قاراقیش دئییرلر. بو مدتده چوخ واخت قیش آغیرو سورونه – سورونه کئچیر، قار قاریشیق کولکلر اوغولداییر. قیشین قیش‌لیغی چنین‌دن بللی اولور. چونکی قیشین چنی قار گتیرر، دئییرلر.خالق تقویمینده بهمن آیینین اون بیریندن سونونا قدر داوام ائدن مدته ایسه کیچیک چیلله دئییلیر. کیچیک چیلله‌نین عومرو، گوروندویو کیمی او قدر ده چوخ دئییل. اما کیچیک چیلله ده کیچیک چیلله‌دی ها. قیش فصلی‌نین ان سویوق، چووغونلو چاغی، دوندوروجو چاغی ساییلیر.کیچیک چیلله‌ده قیش چوخ حیرس‌لی گلر. بیر الینده قیلینج کیمی شاختا، بیر الینده چووغون، بوران، دیو نعره‌لی کولک. “کیچیک قارداش هوو‌لو اولار” مثلی ده چوخ گومان کی، کیچیک چیلله اوچون دئییلیب. چوخ سویوق، شاختا‌لی کئچمه‌سینه گوره بو مدته “قیشین اوغلان چاغی”، “گیروه‌لی قیش” دا دئییرلر: “کیچیک چیلله‌نین سویوغو، تن‌دیره تپر تویوغو”.
خالق تقویمینه گوره، قیش فصلی‌نین آخیرینجی آیی بوز آی (آلاچالپوو) آدلانیر. اسفند آیینین بیریندن نووروزا قدر داوام ائدیر و هره‌سی بیر هفته چکمکله دورد چیلله¬یه بولونور. ائل-اوبادا بو مدت بوز چیلله، آلا چیلله، آغلار-گولر آدلاری ایله ده تانینیر. بابا‌لاریمیز معیینلشدیرمیش‌لر کی، قیش فصلینده گئجه‌لر آیاز، گوندوزلر دومانلی کئچرسه، بو، قیشین سویوق، شاختا‌لی اولاجاغینا ایشاره‌دیر. یعنی، بو مدتده هاوا‌لار سویوق کئچر، تورپاق سویویار، محصول آز اولار. قیشدا گوندوزلر آیاز، گئجه‌لر دومانلی اولاندا ایسه عکسینه، هاوا‌لار نیسبتن ایستی کئچر، تورپاق داها ایستی اولار، بیتکی‌لر تئز و یاخشی اینکیشاف ائدر، محصول بول اولار. بو سیناما خالق شعرینده ده عکسینی تاپمیش‌دیر:
گئجه آیاز، گوندوز دومان، ایلین کورودور-کورو.
گوندوز آیاز، گئجه دومان، ایلین گولودور-گولو.
او گئجه نین عنعنعه لری:
چیلله گئجه‌سینده جانا ایستی‌لیک گتیرن دادلی-لذتلی خورک‌لر حاضرلایاردی‌لار. یوز جور ادویات دا بو خورک‌لرین، یئمک‌لرین تامینی آرتیراردی. ارمغان عطریری ائوی باشینا گوتورردی. ایستوتلو، دارچین‌لی، میخکلی، زنجفیللی سمنی حالواسی بیشیرردی‌لر.ایلین قیش فصلینده تورپاغین قار اورپیی ایله اورتولمه‌سی چوخ خئییرلی‌دیر. سانکی تورپاق دینجلیب یورغون‌لوغونو آلیر، راحت‌لانیر. تورپاغا لوغمان‌دیر بو قار، – دئیرلر. بونونلا علاقه‌دار اکین‌چی‌لر تجروبه‌دن چیخارمیش‌لار کی، قیشدا دینجه‌لن، یازدا یولا چیخان تورپاق پاییزدا باری-بهری ایله قاییدار.
قیشین قاری تورپاغین برکتیدی. قیشدا تورپاغین “آغ کؤینک” گئیمه‌سی، اکین‌لرین شاختا‌دان قورونماسی، یازدا بول سو ایله تامین ائدیلمه‌سی دئمک‌دیر. بو فایدا‌لی جهتلر “قار اولماسا بار اولماز”، “قیشین قاری، یازین واری”، “قار ایلی، وار ایلی” کیمی ائل سؤزلرینده ده اوز عکسینی تاپمیش‌دیر. طبیعتین معجزه‌لرین‌دن اولان قار دنه‌لری فورماسینا گوره موختلیف اولور. قیشین اوغلان چاغیندا، یعنی شدت‌لی واختیندا موتلق بیر کره ده اولسا گوی‌دن یئره دوگورجک‌لی قار النیر. بو قارلا باغلی ائل-اوبادا بیر تاپماجا دا یاییلمیش‌دیر:
باییردا ساغدی/پامبیق‌دان آغدی
ائوه گلر، سویا دؤنر.
چیلله قارپیزینی عادتن ائوین بویوگو کسیر. او اولجه قارپیزین زوغو اولان طرفینی دایروی کسیب قابیغی دورد حیسه‌یه بولور. اوزو و دیگر عاییله عضولری اورک‌لرینده نیت توتورلار. او همین قابیق‌لاری یئره آتیر. قابیق‌لارین نئجه دوشمه‌سینی هر کس اوریینده توتدوغو نیتی ایله یوزور. قارپیزی کسن اونو دیلیمله‌ییر. عائله‌نین هر بیر عضوو بو قارپیزدان یئییر. قونشولارا دا پای گوندریلیر. چیلله قارپیزینین توم‌لاری ییغیلیب ساخلانیلیر. ایناما گوره، چیلله قارپیزینین توم‌لاری آتیلارسا، اوندا قارشی‌داکی ایلده محصول بول‌لوغو اولماز. بویوک چیلله‌نین ان مشهور آیینی، سوزسوز کی، سمنی گویرتمک و اوندان حالوا بیشیرمک‌دیر. بو، بیر واخت دوغرودان-دوغرویا سمنی بایرامی آدلانان بایرامین چوخ‌سای‌لی مراسیم آیین‌لرین‌دن بیری‌دیر. باهاری چاغیرماق، بونونلا دا طبیعتی یاشیل گورمک، اوز اکدیگی تاخیلین گویرمه‌سی آرزوسونون صونعی رمزینی یاراتماق تشببوسون‌دن ایره‌لی گلن سمنی گویرتمه‌یین تاریخی اجدادلاریمیزین ایلکین امک، تصرروفات حیاتی ایله باغ‌لی‌دیر. یاشاییشی‌نی، دولاناجاغینی تصرروفات ایلی‌نین – باهارین، یازین باشلانماسیندا گورن اولو اجدادلاریمیز تاخیلی صونعی شکیلده، یعنی ائو شرایطینده گویرتمک‌له تئز گلمه‌سینی، بونونلا تورپاغین اویانماسینی، محصولون جوجریب بویومه‌سی آرزوسونو ایفاده ائتمیش‌لر..
سویودوجو اولمایان زامان‌لار بوستان‌لاری اولان‌لار، بیر-ایکی یاخچی قارپیزی طاغینین اوستونده ساخلاییب، اوزونه هالاخ و جیویر توکردیلر تا سویوق و حئیوان‌لاردان امان‌دا قالسین. بونلاری چیلله‌گئجه‌سی اوچون گوتورردیلر. بوگونکو گونده آذربایجان خالقی، قارپیزلارین میناب، دزفول و اهواز شهرلریندن الده ائدیرلر….
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۲۹ آذر ۱۳۹۵ ساعت ۶:۴۷ ق.ظ
