- آراز آذربایجان – روزنامه خبری آذربایجان غربی - http://www.araznews.ir -

فولکولور سؤزو نه دئمکدیر

Posted By admin On اسفند ۲۵, ۱۴۰۱ @ ۹:۲۰ ق.ظ In آنادیلیمیز | No Comments

حسین گونئیلی
آنادیلیمیز: تاریخ بویو اینسانلارین آراسیندا و اینسانلارین واسیطه ¬سیله یارانمیش، گلیشمیش، ایشلَنمیش، دیلدن – دیله، نسیلدن – نسیله کئچمیش بیلیملر، سؤزلر، شئعرلر، ناغیل¬لار، دئییم¬لر، اینام¬لار، آرزولار، تربیه¬ وی و حتّا غئیر تربیه¬ وی سؤزلر، عادت – عنعنه ¬لر، مراسیم¬لر، اونلارلا باغلی سؤزلر، آلقیش¬لار، قارغیش¬لار، دوعالار، طنزلر، لطیفه¬ لر، و بیر سؤزله خالقین حیات بویو اؤیرَندیگی عومومی- ایجتیماعی بیلگی¬لر و معیشت طرزی، هابئله حیاتا کئچیردیگی رسم-لر، دبلر و اویونلارا فولکلور دئییریک.
فولکلور ترکیبی فرانسیز دیلیندن اولان »فولک- folk= ائل، خالق«و »لور- lor= بیلگی، بیلیم« سؤزلری¬نین بیرلشمه¬ سی ایله مئیدانا گلمیشدیر. بوناگؤره ده همین عیبارتین یئرینه فارس دیلینده »فرهنگ عوام« و مفرهنگ مردم«عیبارتلرینی ایشله¬ دیرلر.
فولکلور عیبارتینی ایلک دؤنه ۱۸۴۶ ایلده اینگیلیسلی آرکئولوق »ویلیام جان تومس«ایشلَتمیش¬دیر. اوندان بری آیری-لاری ¬دا بو سؤزون یئرینه چوخلو سؤزلر و سؤز بیرلشمه¬ لری (ترکیبلری) ایره¬ لی سورموشلر؛ آمما ۱۸۸۵ جی ایلدهآمبروئیس مورتون-Ambroise Morton بو سؤزو بیر داها مئیدانا چیخارماقلا، بو سؤز یئرینه ایره¬ لی سورولموش باشقا عیبارت¬لر و سؤز بیرلشمه¬ لری یاواش- یاواش مئیداندان چیخمیشلار.
آذربایجاندا (آذربایجان جومهوریتی) دا فولکلور سؤزو یئرینه »شیفاهی خلق ادبیاتی« عیبارتی ایره ¬لی سورولوردو؛ آمما بو عیبارت هئچ ده فولکلور عیبارتی¬نین آنلامینی داشییا بیلمزدی؛ نییه کی، فولکلورون هامیسی ادبیات دئییل. باشقا سؤزله دئسک فولکلورون بعضی قول¬لاری، او جومله¬ دن آتالار سؤزلری، بایاتی¬لار، مثللر، تاپماجالار، گولمه¬ جه¬ لر، ناغیل¬لار، افسانه ¬لر، حئکایه¬ لر و بونلار کیمی دیلده دئییلن و دئییله¬ بیلن قونولارا ادبیات و یا شیفاهی خالق ادبیاتی دئمک اولورسا، اویونلار، مراسیملر، دبلر، عادت- عنعنعه¬ لر، ال صنعتلری و باشقا ایش و حرکتلرده گؤرونن و گؤستریلن قونولارا ادبیات دئمک مومکون دئییل. ائله بونا اساساً بیزه بئله گلیر کی، شیفاهی خالق ادبیاتی عیبارتی یئرینه »ائل بیلیملری« و یا»ائل بیلگی¬لری«عیبارتینی ایشلَتمگیمیز داها دا اویغون نظره گلیر.ائل بیلیم¬لری اوزره تدقیقات آپارماق ۱۹ جو عصرین اوّللریندن باشلاندی. همین عصرین اوّللرینده اینگیلیستانلی »سئر اِدوارد- تایلور« و »آندریو- لانگ«آدلی عالیملر اینسان¬شوناسلیق باره ده بیر سیرا فولکلوریک قونولار توپلاییب، کئچمیشده یاشامیش خالقلارین ایناملارینی گؤسترمه¬ یه چالیشدیلار. همان دؤورلرده »سئر جیمز فریزر« آدلی آدلیم بیر عالیم دهThe Golden Bough (آلتون بوداق) آدلی بیر اثر یازیب مئیدانا چیخارتدی.ائل بیلیملرینی اؤیرنمک و تدقیق ائتمگی کیملر گئریچی¬لیک ساییر و تحقیر ائدیرلر؟!!!بئله بیر سورغو و سورغولارین جاوابیندا دئمک اولار کی:
– فولکلورلا مشغول اولانلاری تحقیر ائدنلر و بو ایشلری دَیَرسیز سایانلاری ایکی حیصّه¬ یه بؤلمک اولار و او ایکی حیصّه بونلاردان عیبارتدیر:
- فولکلورو تانیمایان، اونون یارانماسی، ساخلانیلماسی، و ایشلَنمه¬ سی¬نین سببلری و ندَن¬لرینی بیلمه ¬ین و معنویات ا¬یله ایلگیسی اولمایان، بیر آز دا بئله صنعتی¬لشمیش، مادّی¬لشمیش و هر شئیی، صنعت و مادّیات اؤلچولری¬ ایله اؤلچن، بلکه ده بیر آز بئله دویغوسوز، تفکّورسوز، اینسانلاری تولید ماشینی سایان، هر شئیی تجدّودده گؤرن و تجدودله تمدّون آراسیندا فرق بیلمه¬ ین آداملار.
بونلارین بعضی¬لری¬ ساوادلی و بعضی¬لری ده ساوادسیزدیرلار و هئچ بیر غَرض و پیس نییّتلری اولمایاراق، یئنی¬چی-لیک ایدّعاسی ائدیر، ضیالی¬لیق ژئستی¬ ایله بو فیکیرلری ایره¬ لی سورورلر.?- فولکلورو یاخشی تانییان، اونو خالقین میلّی هؤوییّتی¬نین ان گؤرکملی گؤرونوشو بیلَن، اونون یوخ اولماسی¬ ایله خالقین هؤوییّتسیزلیگه اوغراماسینا آرخایین اولان، اوسته¬ لیک اونو خالقین کئچمیشینی اؤیرَنمکده ان ال وئریشلی، اینانیلان، پوزولمامیش بیر وسیله حئساب ائدنلر.
بونلار، خالقی آسیمیله اولماغا، اؤزلویوندن چیخماغا، دوندان- دونا دوشمه ¬یه، هر آغیزین یئمی اولماغا اوغراماق ایسته¬ ییر، پامبیق¬ ایله خالقین باشینی کسمک ایستیرلر.فولکلورلا مشغول اولانلار و فولکلورو سئونلر بو ایشاره ائدیلن و سؤیله¬ نیلن¬لره اینانیرلارسا، سؤزو گئدن هر ایکی دسته¬ نین قاباغیندا اویغون مؤوقع توتماقلا اؤز ایشلرینه داوام ائتدیرمه¬ لی¬دیرلر؛ نییه کی، فولکلوردان واز کئچمک لازیم اولورسا، تاریخدن ده، اساسلاری چوخ قدیم دؤورلرده قویولموش فیزیک، شیمی، جوغرافیا، ریاضیات، هندسه، ادبیات و باشقا عئلملردن ده واز کئچمک لازیم اولور؛ چونکی بو گونکو فیزیک، شیمی، جوغرافیا، ریاضیات، نوجوم، هندسه و سایره کئچمیشده تاپیلمیش بو عئلملرین اوستونده قورولموشدورسا، بو گونکو جامیعه¬ شوناسلیق، اینسان¬شوناسلیق، ائتنوگرافییا، شئعر، ادبیات، موسیقی، اینسان حاقلاری قانونلاری، عائیله قورولوشو آداب- روسومو، چوخلو ایجتیماعی قانونلار و سایره فولکلور اوستونده قورولور. کسگینلیکله دئمک اولارکی، سؤیله¬ نیلن بونلار و بونلار کیمی عئلملر و قانونلار فولکلورسوز و فولکلورا اساسلانمادیقدا، ائل بیلیم¬لریندن یارارلانمادیقدا کؤکسوز- دیبسیز، اساسسیز، ایچی بوش، هر طرفه اَسَن و نتیجه¬ ده عوموم خالق طرفیندن آلینمایان بیر شئیلر اولاجاقلار؛ بوناگؤره کی، اینسان توپلوملاری مادّی گرَکلرینی آرادان قالدیرماق اوچون اورتاق اؤزللیکلره مالیکدیرلرسه، یاشادیقلاری جوغرافیایی بؤلگه¬ لر، همین بؤلگه ¬لره حاکیم اولان ایقلیمی شراییط، دانیشدیقلاری دیللر، قبول ائتدیکلری دینلر، اونلاردا اولان ایناملار و ساییره¬ نین واسیطه¬ سیله ده بیر- بیریله فرقلنیر، زامان – زامان همین فرقلی اؤزللیکلرین کؤلگه و تأثیرینده چوخلو یئنی خوصوصییتلر ده قازانیر و بئله ¬لیکله هر بیری اؤزونه گؤره باشقا بیر میلّت ساییلیرلار.
هر بیر میلّتین، یاخشی، دینج، و باشی¬ اوجا یاشاماغینا گؤره، اونون قاباغینا قویولمالی پلانلاری حاضیرلاماقدا دا، اونون سوموگونه، اتینه، قانینا ایشله¬ میش میلّی اؤزللیکلری و فولکلوروندان فایدالانماق واجیب ایشلردندیر. آچیق سؤز بو کی، بیز موسلمان خالقلارین ترقّی و تعالی یولونا آیاق قویماغیمیز اوچون حاضیرلانمالی پلانلار موسلمان اولمایان خالقلارین دینلری اساسیندا حاضیرلانسا، همین پلان تورک اولدوغوموز حالدا، باشقا بیر خالقین دیلینده ایشلَدیلسه و یئنه ده همین قانونلار و پلانلار، اؤیرندیگیمیز و یاشاتدیغیمیز عادت- عنعنعه ¬لر، مراسیملر و احوال- روحییّه¬ میزله اویغون اولماسالار، اونلار بیزی نه تکجه ایره¬ لی آپارا بیلمه¬ یه¬ جک، بلکه اؤز بیلدیگیمیزدن ده قویاجاقدیر.
قیزیل قلمین یایدیغی معلومات اساسیندا آرازآذربایجان راپورونا گوره ، دئمک بو قیساجاسینا ایشاره ائتدیگیمیز نئچه دلیل و اوخوجولارین دَیَرلی واختینی نظره آلاراق ایشاره ائتمه ¬دیگیمیز چوخلو ندنلره گؤره فولکلور توپلاماق، اونو تدقیق ائتمک و خالقین تاریخی، جامیعه ¬شوناسلیغی، جوغرافیاسی، طبابتی، پسیخولوژیسی، ادبیاتی، موسیقیسی و سایره¬ایله مشغول اولان عالیملرین ده همین تدقیقاتدان دوزگون یارارلانماسی، خالقا و وطنه تایسیز و چوخ بؤیوک بیر قوللوقدور.بو گون بیزیم اؤلکه¬ میزده جامیعه ¬شوناسلیق، اینسان¬شوناسلیق و روانشوناسلیق عئلملری فولکلورا دایانمایاراق و بو عئلملر یالنیز یابانجی میلّت¬لرین اؤزلرینه یازدیقلاری¬نین ترجومه ¬سی اولدوغو اوچون، بیزیم وطنداش¬لاریمیزین کوتله¬ لری طرفیندن آلینماییر، یئرینه دوشمه¬ ییر نتیجه¬ ده تأثیرسیز اولور و تکجه مکتبلر و بیلیم ¬یوردلاریمیزدا اؤیرنجی¬لرین نومره و وثیقه آلماق وسیله¬ سیندن باشقا بیر رولو اولابیلمیر.قیزیل قلمین یایدیغی معلومات اساسیندا آرازآذربایجان راپورونا گوره ،بو سؤیله ¬دیکلریمیزه اساساً فولکلور توپلاماق، اؤیرنمک و ساخلاماقلا ترسه ائشن و قارشی- قارشییا دوران، اونون نه اولدوغونا وارمادان، آنجاق غرضسیزجه¬ سینه یئنی¬چی¬لیک ایدّعاسی اولان و ضیالی¬لیق ژئستی توتانلار، هم ده نه اولدوغونو بیله- بیله، اونون گلن نسیللرین حیاتیندا نه قدَر ائتگیلی¬ اولاجاغینی دویا- دویا، اونو خالقین میلّی هؤویتی¬نین قورونوب ساخلانیلماسیندا بیرینجی رولو اولدوغونو باشا دوشه- دوشه، یئنه ده خالق دوشمنلری¬نین ایستکلری و آرزولارینی یئرینه یتیرن و بلکه ده اجنبی¬لرین موزدور و یا کؤنوللو قوللوقجوسو اولان¬لار دا دوشونمه ¬لی و اؤزلرینی اوزو قارالیق، ائل قیناغی و گلن نسیللرین لعنت و قارغیشیندان قورتارمالی¬دیرلار.
فولکلور یا ائل بیلیملری¬ خالقین ائحتیاجی اوزره یارانمیش و یا خالق، اونلاری یارانمیش اثرلردن اؤز احتیاجی اساسیندا گؤتورموش، بعضاً ده ایشله¬ میش، گلیشدیرمیش و بو گونکو زامانیمیزا گتیریب چیخارتمیشدیر.بیز هر بیر خالق و میلّتین ائل بیلیملرینی آراشدیردیقجا، او خالقین آتا- بابالاری¬نین کئچمیش عصرلرده و حتّا کئچمیش مین ¬ایللیک¬لرده نئجه یاشادیقلاری، نه¬ لره ایناندیقلاری، نه ¬لره تاپیندیقلاری، معیشت و حیات طرزلری، باشلاریندان سوودوقلاری آجیلی- شیرینلی اولایلاری، نه ¬لری سئودیکلری، نه ¬لردن چکیندیکلری، هم ده او خالقین پسیخولوگیاسی، ائله¬ جه ¬ده سوی- کؤکونو اؤیرَنیریک.


Article printed from آراز آذربایجان – روزنامه خبری آذربایجان غربی: http://www.araznews.ir

URL to article: http://www.araznews.ir/%d9%81%d9%88%d9%84%da%a9%d9%88%d9%84%d9%88%d8%b1-%d8%b3%d8%a4%d8%b2%d9%88-%d9%86%d9%87-%d8%af%d8%a6%d9%85%da%a9%d8%af%d9%8a%d8%b1-2/

Copyright © 2013 آراز آذربایجان - روزنامه خبری آذربایجان غربی. All rights reserved.