فناوری تراریخته راهی برای افزایش محصول یا بیماری

گروه تحلیل:واژ‌ه تراریخته کلمه‌ای است که این روزها بسیار به گوش می‌رسد که به زبان علمی‌تر، یعنی همان دست‌کاری شده‌ ژنتیکی.
اما چه‌چیزی را می‌توان دست‌کاری ژنتیکی کرد؟! البته این واژه در مورد حیوانات خیلی مورد بحث نیست. چرا که نه‌تنها ممنوعیت ندارد، بلکه اخیراً از حیوانات دست‌کاری شده ژنتیکی برای بازی نیز استفاده می‌کنند. اما این موضوع زمانی مورد بحث قرار می‌گیرد که انسان‌ها نیز دست‌کاری ژنتیکی می‌شوند. شاید این سؤال مطرح شود که چگونه انسان‌ها را دست‌کاری ژنتیکی می‌کنند؟
نیازی نیست که انسان به‌طور مستقیم مورد دست‌کاری ژنتیکی قرار گیرد؛ همین‌‌که محصولات غذایی مورد استفاده‌ او تغییر کنند، نتیجه‌ مورد نظر نیز محقق خواهد شد. همان‌‌گونه که وزیر امورخارجه فعلی کشور، آقای دکتر ظریف شانزده‌سال پیش که در سمت معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امورخارجه بودند و در نشست‌های متوالی مربوط به پروتکل ایمنی‌زیستی حضور داشتند، این موضوع را گوشزد کرده‌اند؛ این امکان وجود خواهد داشت که محصولات تراریخته حتی به‌‌صورت سلاح مورد بهره‌برداری قرار گرفته و یا با استفاده از ژن‌هایی خاص، حالات جسمی و روانی انسان‌ها را تغییر داده و محیط‌زیست را به‌نابودی بکشانند. فرضاً با نصب ژن عقیمی بر روی گندم، تولیدکنندگان آن قادرند نسلی از یک کشور را عقیم ساخته یا با پیوند ژنتیک ژن‌های مولد اخلاق پست، نظیر درنده‌خویی کوسه‌ها یا صفات رذیله خوک‌ها بر محصولات کشاورزی می‌توانند آن را به گروهی از انسان‌های کشور هدف خود منتقل سازند. از این‌رو لازم است تا قدری این محصولات شناخته شوند.
گیاهان تراریخته آن‌هایی هستند که با استفاده از روش‌های مهندسی ژنتیک، دست‌ورزی شده‌اند. به‌بیان دیگر، یعنی حاوی ژن یا ژن‌هایی شده‌اند که به‌طور مصنوعی وارد ژنوم گیاه شده و سبب ایجاد یک صفت جدید در گیاه می‌شوند که به‌طور طبیعی در آن وجود ندارد
به این ترتیب، مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی مولکولی وارد عمل شده و مواد غذایی دست‌کاری شده ژنتیک را با توجیه تأمین امنیت غذایی جمعیت رو به رشد جهان به‌تدریج وارد بازار کردند. این گیاهان و بذرهای تراریخته که به دانه‌های معجزه‌آسا نیز مشهور بودند قرار بود که به مشکلات بالقوه از جمله بحران‌های غذایی در جهان، تغییرات آب‌وهوایی و فرسایش خاک پاسخ دهند اما گزارش‌ها، نشان‌دهنده‌ِ نتایج دیگری‌ست. گزارش‌ها نشان می‌دهند که گیاهان تراریخته نه‌تنها نمی‌توانند حجم محصولات را افزایش دهند، بلکه باعث افزایش گرسنگی جهانی، فرسایش خاک و مشکلات ناشی از استفاده از مواد شیمیایی نیز خواهند شد. در واقع، گرسنگی از زمان پیدایش فن‌آوری‌های جدید به رکوردی تاریخی نزدیک شده است.
محصولات تراریخته‌ شرکت‌های بزرگِ مهندسی ژنتیک که کشاورزی بیش‌تر جهان را در اختیار دارند، نه‌تنها در افزایش تولیدات محصولات کشاورزی شکست خورده‌اند، بلکه به‌شدت باعث افزایش مصرف مواد شیمیایی‌کشاورزی و افزایش رشد علف‌ها و گیاهان هرز شده‌اند. این نتیجه‌ تحقیقات، در بیش از بیست کشور در هند، جنوب آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین گزارش شده است.
برای نمونه در چین در مزارعی که در آن بذرهای تراریخته کتان کشت می‌شد، نه‌تنها تا به امروز میزان آفت‌ها دوازده برابر شده، بلکه تمام فواید استفاده از دانه‌های اصلاح‌شده به‌دلیل افزایش استفاده از آفت‌کش‌ها از بین رفته است. به‌علاوه کشاورزان سویا در آرژانتین و برزیل اعلام کردند که از زمان استفاده از بذرهای اصلاح‌شده میزان استفاده از علف‌کش‌ها دو برابر شده است. همچنین یک مؤسسه تحقیقاتی در هند نیز اعلام کرد از زمانی که این بذرها وارد بازار شده‌اند، میزان استفاده از آفت‌کش سیزده برابر شده است.
این‌ها تنها بخشی از هزاران نمونه‌ای است که گزارش شده است. این شواهد نشان می‌دهد »مونسانتو ، «دوپونت»( DuPont) و سینجنتا سه شرکت اصلی جهانی، که در حال حاضر هفتاد درصد از فروش جهانی بذرهای گیاهی را در اختیار دارند، موفق شده‌اند بذر‌های خود را در بازار و در میان بیش از پانزده میلیون کشاورز توزیع کنند. البته این اقدام را توسط همکاری دولت و خرید شرکت‌های محلی تولید بذرهای معمولی و خارج کردن این بذرها از بازار انجام دادند. این گزارش‌ها که توسط سازمان بین‌المللی دوست‌داران زمین، مرکز تأمین امنیت غذایی در آمریکا، کنفدراسیون کشاورزان و مؤسسه گایا تکمیل شد، ایمنی استفاده از این محصولات را زیر سؤال برده است و نشان می‌دهد که بذر‌های اصلاح‌شده موجب عکس‌العمل‌های آلرژیک فراوان و خطرات جدی بر سلامت انسان‌ها و حیوانات و نیز محیط‌زیست شده است که در این‌جا با استناد بر تحقیقات علمی به برخی از این موارد پرداخته می‌شود.
یکی از خطرات اصلی این محصولات که در تحقیقات علمی به اثبات رسیده است، این است که بخش DNA محصولات دست‌کاری شده ژنتیکی به انسان‌هایی که آن‌ها را می‌خورند، منتقل می‌شود. از این‌رو مشکلات عدیده‌ای در این باب گزارش شده است؛ برای نمونه، مطالعات جدید محصولات دست‌کاری شده را با اختلالات گلوتن مرتبط می‌داند.
گلوتن پروتئینی است که در گندم و جو وجود دارد. وقتی گندم و جو دست‌کاری می‌شوند، ژن دست‌کاری شده با انتقال به بدن انسان باعث می‌شود افراد بعد از هضم آن دچار مشکل ‌شوند؛ مشکلاتی مانند خستگی مداوم، افزایش وزن، افسردگی و مسائل دیگر. از سوی دیگر، ارتباط بین GMO و تومور‌ها را نمی‌توان انکار کرد.
علاوه‌بر این‌ها، گلیفوسیت‌ها (یک علف‌کش بسیار محبوب که قاتل علف هرز است و توسط شرکت مونسانتو تولید و برای اولین‌بار توسط آن‌ها در سال ۱۹۷۴ معرفی شد) توسط گیاهان مقاوم به این علف‌کش‌ها(سویا، ذرت و کلزا) جذب می‌شود و وقتی فردی از این محصولات استفاده کند، این علف‌کش توسط گیرنده‌های استروژن جذب شده و موجب رشد سلول‌های سرطان پستان در او می‌شود.
از سوی دیگر گلیفوسیت با نقص در هنگام تولد مرتبط است. مطالعاتی که گلیفوسیت را به اوتیسم، پارکینسون و آلزایمر ارتباط می‌دهند، نشان داده‌اند که افراد بیمار نسبت به افراد سالم سطوح بالاتری از گلیفوسیت دارند. موارد بالا، تنها بخش بسیار کوچکی از عوارض این محصولات بر انسان است.
از نظر زیست‌محیطی هم یکی از عوارض اساسی، این است که استفاده از محصولات و گیاهان تراریخته موجب کاهش تنوع ژنتیکی می‌شوند. به این صورت که در اثر تولید این محصولات، فرار ژن‌ها صورت می‌گیرد. به‌بیان دیگر، بذرهای تراریخته تا کیلومترهای خیلی زیادی با باد جابه‌جا می‌شوند و چون توانایی دارند در شرایط سخت‌تر هم رشد کنند، به‌گونه‌های بومی غالب شده و همین امر باعث حذف گونه‌های بومی ‌می‌شود. برای نمونه، انتقال ژن انتخاب‌گر (دست‌کاری شده) از توت‌فرنگی‌های تراریخته به خانواده‌های وحشی آن‌ها گزارش شده است. این خطر آن‌قدر جدی است که شنیده می‌شود فعالان محیط‌زیست رژیم‌صهیونیستی کشت این محصول را ممنوع کرده‌اند؛ چرا که نگرانند.
هرچند گیاهان دست‌کاری شده ژنتیکی بذر عقیم تولید می‌کنند، ولی در مرحله گرده‌افشانی همیشه احتمال لقاح با گیاهان خویشاوند غیر دست‌کاری ژنتیکی وجود دارد؛ این پدیده می‌تواند باعث انقراض گونه‌های وحشی باارزش شود. بنابراین تولید و استفاده از گیاهان تراریخته عوارض جدی و تأمل‌بر‌انگیزی دارد و هرچه بیش‌تر به این موضوع پرداخته ‌شود، ابعاد جدیدی از آن آشکار می‌شود.
تأثیرات مخرب استفاده از این محصولات بر سلامت انسان و نیز محیط‌زیست، هدف از تولید این محصولات را از حد یک رقابت تجاری و بازار فن‌آوری فراتر برده و لایه‌های سیاسی و فشارهای دولتی پشت آن را هویدا می‌کند.
در این راستا، لازم است نهادهایی که ترویج‌دهنده‌ این محصولات بوده و هستند را شناخت. یکی از مهم‌ترین سازمان‌های مبلغ محصولات دست‌کاری‌شده ژنتیکی مرکز خدمات بین‌المللی دست‌یابی به برنامه‌های کاربردی بیوتکنولوژی کشاورزی (ISAAA) است. امروزه به‌خوبی نفوذ این نهاد در دولت‌‌ها و دانشمندان و آموزش دیکته سیاست‌های این سازمان به‌خصوص در کشور‌های جهان‌سوم آشکار است. یکی دیگر از این نهادها، آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا (USAID) است. این شرکت‌ها به‌دنبال به‌خدمت گرفتن سازمان‌های بین‌المللی، خصوصی و همچنین سازمان‌های توسعه بیوتکنولوژی کشاورزی هستند، تا بتوانند این فناوری را در مسیرهای قانونی و سیاسی به‌پیش برده و در سراسر دنیا رایج سازند. سازمان ISAAA همواره این‌گونه القا می‌کند که با توجه به این‌که فن‌آوری و دانش کنونی کشاورزی نمی‌تواند میزان تولید غذا را افزایش دهد؛ بنابراین دنیا و مخصوصاً کشورهای در حال توسعه‌ که دچار بحران افزایش جمعیت هستند به‌کمک بیوتکنولوژی نیازمند هستند. از این‌رو چون تحقیقات بیوتکنولوژی هزینه‌های بی‌شماری نیاز دارد، این فن‌آوری تقریباً به‌طور کامل در انحصار کمپانی‌های ثروت‌مند غربی است.
در حال حاضر،ISAAA برای اجرای اهداف خود دوازده کشور را مورد هدف قرار داده است. این کشورها عبارتند از اندونزی، مالزی، فیلیپین، تایلند و ویتنام در آسیا؛ کنیا، مصر، و زیمبابوه در آفریقا؛ آرژانتین، برزیل، کاستاریکا و مکزیک در آمریکای لاتین. ISAAA برای تنظیم پروژه‌های انتقال تکنولوژی، کمپانی‌های مختلفی را تأسیس کرده است. این کمپانی‌ها فن‌آوری‌های کشت بافت، روش‌های تشخیصی و مهندسی ژنتیک را تبلیغ می‌کنند. به‌عبارتی دیگر ISAAA با تنظیم روابط و جلب همکاری مدیران اقتصادی کشورهای در حال توسعه و با ایجاد اطمینان در این کشورها، انقلاب بیوتکنولوژی کشاورزی را دنبال می‌کند. از سوی دیگر ISAAA نهاد شفافی نیست و از طریق صنعت و با استفاده از مردم محلی – از دانشمندان برجسته تا کشاورزان کوچک ناشناس – به‌دنبال ترویج بیوتکنولوژی و گسترش بازار به‌نفع خود در سراسر آسیاست.
شبکه‌ خبری الجزیره متوجه‌ این بحران شده و اعلام کرد استفاده از محصولات دست‌کاری شده ژنتیکی موجب از میان رفتن تنوع زیستی و حق حاکمیت بذر شده که این موضوع یک بحران برای کشاورزی و امنیت غذایی است.
اما در همین حال، این شرکت‌ها در حال وارد آوردن فشار بر دولت‌ها هستند تا با استفاده از پول بیت‌المال منبع بذر عمومی را نابود کنند و آن را با بذر‌های ثبت امتیازشده و غیرقابل‌اعتماد و نابارور جایگزین کنند؛ بذرهایی که می‌بایست هر سال آن را مجدداً خریداری کرد. چندی است که موضوع محصولات دست‌کاری شده ژنتیکی و مخاطرات آن به جامعه ایران نیز کشیده شده است و با همه این‌ها، سروصدای استفاده از محصولات تراریخته در کشور نیز به گوش می‌رسد.هم‌اکنون بخشی از برنج تولید داخل و برنج وارداتی، اغلب روغن‌های کلزا، آفتاب‌گردان، سویای تولید داخل و ذرت وارداتی دست‌کاری شده ژنتیکی هستند. در حوزه فرآورده‌های دامی نیز با توجه به استفاده‌ی دام‌داری‌ها و مرغ‌داری‌ها از کنجاله سویای وارداتی تراریخته، وضعیت نا‌مطلوب است.