فرهنگ شهروندی ارومیه در بحران
علی رزم آرای
گروه فرهنگی: نویسنده این نوشتار (گردآوری) پیش از این نیز در مفهوم و عرصه حضور و عاملیت اندیشه فرهنگ شهروندی مطالبی به قلم سپرده است.
تفکیک میان مفهوم عام شهرنشینی و مفهوم خاص شهروندی، معیارهای امروزه روز اندیشه و فرهنگ شهروندی، حضورغیرملموس فرهنگ شهروندی هم در اندیشه و هم در کارکرد در شهر ارومیه تحت عنوان کلانشهر که علت ها و علیت¬های مختلفِ تاریخی، اقتصادی، سیاسی، قومی و اجتماعی و نیز روحی و روانی دارد، شرایط و وضعیت شهری کلانشهر ارومیه از حیث تجمع شهرنشینی و تأثیر آن بر عمق کارکرد عینی فرهنگ شهروندی و ایجاد زمینه های و بسترهای اندیشه مبتنی بر آن، موانع اخلاقی و فرهنگی عدم ایجاد روحیه مبتنی بر اندیشه فرهنگی و غیره از جمله موارد هستند که در نوشتارهای مختلف و چندگانه¬ی نویسنده این نوشتار بدان¬ها اشاره شده است. نویسنده این نوشتار در نوشتاری تحت عنوان »حلقه اتصال فرهنگ شهروندی به توسعه انسانی اخلاق شهروندی« و پیرامون موضوع فرهنگ شهروندی و عیار آن در کلانشهر ارومیه چنین به قلم سپرده بود:»اندیشه و فرهنگ شهروندی و شهر شهروند‌مدار یکی از دغدغه‌های جوامع شهری کوچک نظیر ارومیه بوده و هست.
برای مثال به طور مشخص در شهر ارومیه هر مورد کوچک و بزرگ در روابط جمعی و فردی ناخواسته در قالب موضوع فرهنگ دیده می‌شود. در این زمینه می‌توان به مثالهای ترافیک و فرهنگ رانندگی، آپارتمان نشینی، نظم و ترتیب در ایستگاه‌های تاکسی و اتوبوس، نظم صفوف در اماکن مختلف ( خرید نان و…) و… اشاره کرد. در جوامع شهری کوچک (مانند ارومیه) تناسب خاصی بین جغرافیای شهر با امکانات و نحوه اندیشه و فرهنگ اهالی وجود دارد.
هر قدر شهر کوچک‌تر باشد ظرفیت فرهنگی و اندیشه فرهنگی درآن هم کوچک است. در شهر کوچک بنا به نسبت جمعیت و ترکیب جمعیتی آن پراکنش امکانات مختلف شهری وجود دارد، اما این امرمطلق نیست. چرا که یک سوی دیگر ماجرا خود مردمان و اهالی شهر هستند که چگونه فکر کردن و چگونه کسب کردن امکانات و یا چگونه فعالیت کردن و زیستن با امکانات موجود را می‌یابند و با همان امکانات کم زمینه فراهم شدن امکانات بیشتر را فراهم می‌کنند. به دیگر کلام حلقه اتصال فرهنگ شهروندی به توسعه انسانی، اخلاق شهروندی است. گوهری که مبنای فکر و اندیشه شهروندی است. مبداء همه تغییرات و تحولات مثبت و مکمل فرایند توسعه انسانی و توسعه فرهنگی منتج از آن است.« در ادامه سعی خواهد شد با تعریف و شرح مختصر مفهوم شهروندی و ویژگی¬های آن بطورغیرمستقیم شمائی از ابعاد کارکردی فرهنگ شهروندی در قالب کلانشهرارومیه با ذکر منبع ارائه شود. تعریف و مفهوم شهروند: شهروند بر گردان واژه انگلیسی citizen و فرانسوی citoyen است. ریشه لغوی آن واژه civitas است که صورت لاتینی شده واژه polites یونانی به معنای عضو یک پولیس یا دولت – شهر یونان است. این واژه از فرهنگ غرب وارد کشور ما شده است و پیشینه ای در ایران ندارد. فرهنگ فارسی امروز اولین فرهنگی است که شهروند را تعریف کرده است: »کسی که اهل یک شهر یا کشور باشد و از حقوق متعلق به آن برخوردار شود«.
اگر بخواهیم به لحاظ لغوی شهروند را تعریف نماییم باید گفت شهروند مرکب از دو کلمه »شهر« به معنای جامعه انسانی و »وند« به معنای عضو وابسته به این جامعه است. مفهوم شهروند به خودی خود و به صرف جمع شدن و تجمع افراد در کنار یکدیگر حاصل نمی‌شود بلکه این مفهوم در چارچوب و قلمروی جامعه مدنی شکل می‌گیرد. شهروند در مفهوم فرهنگی کلمه، یک موجود اجتماعی است، در واقع شهروندی بیان یک هویت مشترک است و شهروند به همه اعضای جامعه بزرگی اطلاق می‌شود که عنوان یک فرهنگ را به خود می‌گیرد و از این منظر می‌توان عنوان شهروندی را به همه قلمرو و یک تمدن و فرهنگ سوق داد.شهروند از وجود تعهدات دو جانبه میان فرد و جامعه خبر می‌دهد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
الف حفظ، تقویت، بکارگیری، دفاع و پاسداری از اصول ارزشی جامعه که از سوی شهروند به رسمیت شناخته شده است.
به حمایت از شهروند و ارائه امکاناتی جهت رشد شخصیت اجتماعی و فردی شهروندان توسط جامعه.پس شهروندی نه تنها به معنای سکونت در یک شهر به مدت مشخص که به معنای مجموعه¬ای از آگاهی‌های حقوقی، فردی و اجتماعی است. زندگی شهری یک زندگی جمعی است و برای موفقیت در این نوع زندگی بایستی فردگرایی و منفعت طلبی تا حدودی مهار شده و اخلاق جمعی رواج یابد. حقوق شهروندی ترکیبی است از وظایف شهروندان در قبال یکدیگر، شهر و دولت یا قوای حاکم و مملکت و همچنین حقوق و امتیازاتی است که وظیفه تأمین آن حقوق بر عهده‌ی مدیران شهری (شهرداری)، دولت یا به طور کلی قوای حاکم است. تعریف »شهروند« در حقوق ایران:واژه »شهروند« در فرهنگ فارسی چنین تعریف شده‌است: کسی که اهل یک شهر یا کشور بوده و از حقوق متعلق به آن برخوردار می‌باشد و یا از این منظر تعریف می‌گردد که، انسان‌های ساکن و مقیم در یک کشور اعم از اتباع و بیگانگان که در سرزمین یک دولت کشور و تحت حاکمیت آن می‌باشند. ویژگی کلیدی معرف شهروند که آن را از سایر مصادیق متمایز می‌کند، وجود یک اخلاق مشارکت است. در واقع شهروندی یک موقعیت فعالانه است چرا که در مفهوم »شهروندی« همزمان حقوق و تکالیفی متناسب برای هر یک از شهروندان در نظر گرفته می‌شود. بر این اساس شهروندی در عین حال که مجموعه حقوقی را برای شهروندان معین می‌کند و آن‌ها را بدون استثناء بهره‌مند از این حقوق می‌داند، تکالیفی نیز برای آن‌ها متصور می‌شود که باید به آن‌ها بپردازند.
از دیگر سو این حقوق و تکالیف، لازم و ملزوم یکدیگربوده و هیچ یک را نمی‌توان بدون دیگری تصور نمود. به این معنا احترام و رعایت قانون یک تکلیف شهروندی است، حال اگر فردی از قانون تخطی کند در واقع به حقوق دیگری تجاوز کرده، پس عدم انجام وظیفه (تکلیف) یک فرد، باعث عدم بهره‌مندی از حقوق فرد دیگری می‌شود. بنابراین در یک جامعه حقوق و تکلیف لازم و ملزوم یکدیگرند و مانند حلقه‌های یک زنجیر انسجام اجتماعی را حفظ می‌کنند. ویژگی‌های شهروند:- شهروندان دارای خوی همکاری و خود گردانی می‌باشند و ضمن حفظ هویت‌های خاص خود عضویتشان در دیگر هویت‌های جمعی را نیز حفظ می‌کنند و برای تحقق این هدف با تشکیل انجمن‌های مختلف، منافع شخصی و عمومی را پیوند می‌دهند.- شهروندان دارای نقش‌های تفکیک شده می‌باشند و از حقوق، امتیازات و مسئولیت‌های این نقش آگاهند و آن را مطالبه می‌نمایند.- شهروند در امور عمومی جامعه مشارکت می‌کند. در واقع شهروندان در امور مختلف از نگهداری از امکانات عمومی و حفظ منابع طبیعی تا تعمیر مدرسه محل و آسفالت خیابان خود احساس مسئولیت می‌کنند. – شهروندان با تشکیل نهادهای مستقل از دولت به نظارت و مشارکت در تصمیمگیری‌های دولتی و اجرای آن‌ها می‌پردازند.- شهروند در امورجامعه منتقد است و عقاید سنجیده‌ای دارد. اما فضیلت اصلی یک شهروند اعتدال و انصاف در قضاوت و انتقاد است. یعنی یک شهروند در عین حال که نهادهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را به باد انتقاد می‌گیرد اما اگر همین نهادها در معرض تهدید واقع شوند از آن‌ها دفاع می‌کند.- شهروند، دیگران را به مثابه یک شهروند برابر با خود تلقی می‌کند و می‌پذیرد که ارزش و اعتبار و هویت آن شهروند برابر با هویت خود اوست.
– حس مشارکت و سهیم بودن در باطن یک شهروند به عنوان یک ضرورت وجود دارد نه به عنوان یک حس دلپذیر. با توجه به موارد گفته شده خود قضاوت کنید حد و حدود فرهنگ واندیشه شهروندی را از دیدگاه مسئولین محترم و مدیران شهری کلانشهر ارومیه و هم اهالی مختلف المزاج آن!
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۲۶ خرداد ۱۳۹۵ ساعت ۷:۲۵ ق.ظ
