فرهنگ خیرخواهی پنهان در حال فراموشی است
کبریا حسین زاده
گروه فرهنگی: گرچه همبستگی مردم برای کمک به مناطق زلزلهزده کرمانشاه حرکتِ با شکوهی محسوب میشود و به نوعی در تاریخ ثبت شد، اما بحث بیاعتمادیِ اجتماعی نیز بارها مطرح و دیده شد؛ بیاعتمادی که به عقیده جامعهشناسان و کارشناسان، زنگ خطر را برای رنگ باختن اعتماد مردمی به صدا درآورده است.
در این میان پیشقدم شدن چهرههای مشهور برای کمکرسانی به زلزلهزدگان موجب شد که بسیاری از مردم کمکهای خودشان را از طریق این افراد به دست آسیبدیدگان برسانند موضوعی که به عقیده رییس سابق انجمن جامعهشناسی ایران به بیاعتمادیِ به وجود آمده در جامعه بیشتر دامن میزند.
ما باید به بحرانها به عنوان محملی توجه کنیم که از طریق آن بتوان اعتماد اجتماعی را شکل داد و بازسازی کرد. زلزله زیانهای جانی و مالی زیادی به بار میآورد، نباید اجازه داد که اعتماد اجتماعی هم در این بحران از بین برود. بلایای طبیعی ناخواسته پیش میآیند، اما در عین حال مردم و مسوولان باید از هر رخدادی به عنوان فرصت استفاده کنند و این موضوع را عرصهای برای تقویت اجتماعی و نه تخریب آن بدانند. ما در حال پیشروی به سمتی هستیم که به جای اعتماد به نهادها و سازمانها، به افراد اعتماد میکنیم و این امر میتواند دلایلی داشته باشد.
آدمها کماعتماد هستند و از طرفی افراد سعی میکنند در رخدادهای اجتماعی با ویژگیهای شخصی خود حضور داشته باشند. مردم تمایل چندانی برای مشارکت در فعالیتهای گمنام کمکرسانی ندارند. فعالیتهای گمنام یعنی اینکه ازسوی دولت شماره حسابی برای کمک اعلام شود و مردم مبلغی را به آن حساب واریز کنند. مردم تمایل دارند کل فرآیند را پیگیری و کمک کردن خود را به یک داستان یا روایت تبدیل کنند که خودشان هم در آن حضور دارند. به همین دلیل از طریق سازمانها و گروههای نزدیک خود کمکرسانی میکنند و در موارد خاص سراغ سلبریتیهایی که به آنها علاقه دارند، نیز میروند.
افراد از نظر عاطفی با سلبریتیها پیوند دارند بنابراین اگر کمکی صورت بگیرد همراه با بارِ عاطفی بیشتری است و نوعی احساس رضایت و خرسندی بیشتری به افراد دست میدهد. هرچند گفته میشود شائبه تظاهر و ریا نباید در این کمکها باشد، اما افراد تمایل چندانی ندارند که به صورت پنهان پولی را به حساب واریز کنند دوست دارند در یک ماجرا شرکت کنند. مردم با کمک به شخصیتهای مشهور خودشان را وارد داستانی میکنند که یک قهرمان دارد. چه بسا این اقدام نقد به وضعیت موجود هم باشد. محمد امین قانعی راد جامعهشناس در پاسخ به این پرسش که آنچه ما از کمکخواهی در فرهنگ ایرانیان شنیدهایم بیشتر به صورت پنهانی بوده، اما چرا در حال حاضر مردم تلاش میکنند این امر خیرخواهانه خود را برجسته کنند و آن را نشان دهند؟ بیان کرد: اینکه انسانها احساس دیده شدن در حین کمک را داشته باشند یک اتفاق طبیعی است. افراد با همین انگیزه گروههای خانوادگی را فعال میکنند. این گروهها میتوانند در محل کار یا مسجد محل زندگی هم شکل بگیرد و در عین حال هم فعالیت خیریه را انجام میدهند و هم دیده میشوند.
*در کشوری که همهچیز فردگرایانه و شخصگرایانه است، ما باید به مردم یاد بدهیم که مدنیتر فکر کنند و مدنیتر عمل کنند، کانون و پلهای اعتماد به یکدیگر را تقویت کنند.
این پژوهشگر ادامه داد: مردم در سطح بالاتر سراغ یک هنرپیشه یا قهرمان میروند که در ارتباط با او بیشتر دیده شوند تا پدیده کمک به یک روایت تبدیل شود، روایتی که افراد در درون آن نقش بیشتری دارند. به همین ترتیب مردم هم کمک میکنند و هم علائق خود را در مشارکت با آن هنرپیشه یا قهرمان برجستهتر میکنند. افراد با ارسال کمکهای خود به شخصیتهای مشهور به بهتر دیده شدن او نیز کمک میکنند.قانعیراد درباره اینکه اگر با ضعف مدیریت بحران مواجه نبودیم، شخصیتهای مشهور نیز وارد عمل نمیشدند گفت: به عقیده من اینکه شخصیتهای مشهور برای کمک شماره حساب اعلام میکنند بیانگر ناپختگی آنهاست. به این دلیل که با این کار آموزش بدی به مردم میدهند. در کشوری که همه چیز فردگرایانه و شخص گرایانه است، ما باید به مردم یاد بدهیم که مدنیتر فکر کنند و مدنیتر عمل کنند، کانون و پلهای اعتماد به یکدیگر را تقویت کنند. اما با پیشرو شدن برای کمکرسانی به گستردگی این بیاعتمادی دامن میزنیم.او افزود: اگر من به جای شخصیتهای معروف بودم، شماره حساب یک نهاد را اعلام میکردم. برای مثال یک هنرپیشه میتوانست به جای اعلام شماره حساب خود، شماره خانه هنرمندان یا خانه سینما را اعلام کند و بگوید من هم عضوی از این خانه هستم و توصیه میکنم که کمکهایتان را به این نهاد واریز کنید. یعنی یک نهاد و سازمان قابل اعتمادتر را به مردم معرفی میکردند.این جامعهشناس درباره اینکه شاید بیاعتمادیها فراتر از این موضوع است؟ توضیح داد: ما نمیتوانیم برای انجام دادن یک کار خوب یا ساختن یک وضعیت مثبت یک وضعیت منفی ایجاد کنیم. ما نمیتوانیم به صرف کمک به مردم بیاعتمادی را در جامعه تقویت کنیم. ما نهادهای دولتی هم داریم که وظایف خود را به درستی انجام میدهند. برای مثال مردم باید به جایی مثل هلالاحمر اعتماد کنند، حتی اگر در مواقعی این اعتماد خطا باشد باید نسبت به اصلاح آن اعتراض کنند.
*اگر در نهادی اختلاسی رخ میدهد نباید درِ آن را بست بلکه باید دید که چگونه ساز و کارهای نظارتی بر این نهادها را میتوان تقویت کرد که این پدیده دوباره اتفاق نیفتد.
قانعی راد بیان کرد: مسوولان ما میتوانند نظارت مردمی بر چنین نهادهایی را تقویت و به افزایش اعتماد اجتماعی به سازمانها نهادها کمک کنند. بخش زیادی از این نهادها غیردولتی هستند که در طول سالها امتحان خود را پس دادهاند و میتوان به آنها اعتماد کرد. اگر در نهادی اختلاسی رخ میدهد، نباید درِ آن را بست؛ بلکه باید دید که چگونه ساز و کارهای نظارتی بر این نهادها را میتوان تقویت کرد که این پدیده دوباره اتفاق نیفتد. متاسفانه به دلیل اختلاسها و فسادهای سازمانی متعددی که اتفاق افتاده، باید به مردم برای بی اعتماد بودن از نظر عاطفی حق داد.
او با بیان اینکه من به عنوان یک جامعهشناس معتقدم نمیتوان با ساز و کارهای فردگرایانه جامعه را اداره و کنترل کنم، گفت: اگر برخی افراد از پولهایی که برای این اتفاق جمع شده سوءاستفاده کنند، چه نظارت و کنترلی وجود دارد؟ چرا این افراد خودشان را مرکز جذب کمکها قرار میدهند؟ چه انگیزهای دارند؟ فرض کنید پنج میلیارد تومان هم در حساب یک فرد جمع شد، چه ساز و کارها و برنامهریزیهایی برای اداره این مبلغ و تشخیص هزینه آن وجود دارد؟این پژوهشگر اضافه کرد: من برای آنکه افراد محوریت جذب کمکهای مردمی قرار بگیرند مخالفم. اینکه شخصیتهای مشهور با همفکران خود انجمن شناسنامهدار و ثبت شدهای را برای همیاری مردم تشکیل دهند، ایده خوبی است، اما اینکه یک فرد به تنهایی دست به چنین کاری بزند به معنای دعوت مردم به تفکر پیشامدرن و فردی است که در بهترین حالت به آن هیئتی میگویند. البته فعالیتهای هیئتی، جمعی و گفتوگویی بود.قانعیراد بیان کرد: سازماندهی کردن هزینههای جذب شده زمانبر و نیازمند فکر، ایده و تیم است. به گزارش آراز آذربایجان به نقل از ایسنا، از طرفی این وضعیت تا چه زمانی میتواند ادامه داشته باشد؟ ممکن است ساخت خانه برای زلزلهزدگان سالها زمان ببرد. اگر قرار است افراد جامعه را اداره کنند، پس باید سازمانهای دولتی و غیر دولتی را تعطیل کرد.
نوشته شده توسط admin در پنجشنبه, ۰۹ آذر ۱۳۹۶ ساعت ۶:۱۵ ق.ظ