آراز آذربايجان گزارش مي دهد//
غبار فراموشی بر بازار تاریخی ارومیه؛ بی تدبیری یا بی مهری مسئولان
کمال الدین نیک رفتار خیابانی
گروه گزارش: بازار تاریخی ارومیه یکی از اماکن مهم گردشگری این شهر محسوب می شود که با داشتن قدمتی بیش از یک هزار سال، متاسفانه توجه چندانی به معرفی و شناساندن آن به گردشگران و علاقمندان میراث فرهنگی از یک طرف و بازسازی و مرمت آن از سوی دیگر نشده است.
به گزارش آراز آذربایجان، قدیمی ترین اثری که در آن به بازار ارومیه اشاره شده است مربوط به کتاب جغرافی ابن حوقل عربی (جغرافی دانی که در قرن چهارم هجری قمری زندگی کرده و سال وفاتش را ۹۷۸ میلادی ثبت کرده اند) بوده که آمده است: »ارومیه را شهری خرم و بزرگ با تاکستان های بسیار و با تجارت پررونق و مسجد جامعی در بازار بزازان این شهر دیدم.« اولیا چلبی (۱۶۱۱-۱۶۸۵) جهانگرد معروف عثمانی نیز در سال ۱۶۵۵ میلادی طی سفری به ایران از شهرهای مهم آذربایجان نظیر ماکو- نخجوان- مرند- تبریز و ارومیه دیدن کرده است. چلبی در سفرش به ارومیه از بازار تاریخی این شهر یاد کرده و چنین می نویسد: » مغازه های بازار ارومیه بسان جواهری با نظم و مرتب در کنار هم جای گرفته اند که جملگی با گنبد و آراسته هستند و بازاری نکوست و همه کالاهای مملکت در مغازه های آن یافت می شود.«مغازه ها و بازار ارومیه در سفرنامه اوژن اوبن فرانسوی در سال ۱۹۰۶ میلادی نیز توصیف شده است که به گفته وی » شهر ارومیه را صاحب کاروانسراهای متعدد و بازاری بزرگ با بیش از هزار و پانصد مغازه دیدم.« بازار بزرگ و تاریخی ارومیه به اذعان تاریخ، علیرغم آتش گرفتن و ویرانی چندباره که کتیبه هایش درون بازار باقی مانده و با وجود چند پاره شدن آن با شروع شهرسازی مدرن و خیابان کشی شهرداری و نیز بمباران وحشیانه رژیم عراق، هنوز توانسته با حمایت مردم، کسبه و اصناف سرپای خویش بایستد.بازار ارومیه سرانجام با تلاش های اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری در سال ۱۳۶۲ به شماره ۱۶۳۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده هر چند این اثر مهم و بزرگ تاریخی قابلیت ثبت جهانی را نیز دارد.
بازار تاریخی ارومیه در سایت های گردشگری
توصیف بازار ارومیه بصورت کلی گویی و مبهم که ناشی از کمبود اطلاعات مناسب درباره این مکان کهن و تاریخی هست، در بیشتر سایت_های گردشگری مطرح شده است که به تعدادی از آنها اشاره می شود. سایت معروف علی بابا درباره بازار تاریخی ارومیه می نویسد: »داستان این بازار تاریخی از دوره صفویه شروع شد و داستان همچنان پا برجاست. این بازار در مرکز شهر کنار یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی شهر، مسجد جامع ارومیه جای گرفته است. این مسجد با ۵ هزار مترمربع مساحت از معروف‌ترین و تاریخی‌ترین جاذبه های ارومیه به شمار می‌آید. نزدیک بودن بازار ارومیه به مسجد و حمام‌های عمومی خبر از پر جنب‌وجوش بودن این نقطه می‌دهد.به جرات می‌توان گفت همه فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، تهیه مواد خوراکی و دیگر فعالیت‌ها در این منطقه انجام می‌شد. جالب است بدانید بازار ارومیه در عصر قدیم، محل خریدوفروش نفت بود؛ نفت به کمک شترها از قفقاز به بازار بزرگ ارومیه آورده می‌شد.«این سایت گردشگری قدمت بازار را تا صفویه ذکر می کند حال آنکه قدمت بازار ارومیه خیلی بیشتر و همانطوری که در مقدمه گزارش نیز آورده شده است تا بیش از هفتصد سال قبل را با توجه به متون تاریخی در دسترس، شامل شده و چه بسا بسیار کهن تر از اینها نیز بوده که متاسفانه درباره آن تحقیق نشده است! در ادامه به سایت گردشگری تاپ توریسم برمی خوریم که درباره مشخصات بازار تاریخی ارومیه می نویسد:»این بازار وسیع حدود ۶۰ هزار مترمربع مساحت دارد؛ طی سال‌های گذشته بافت قدیمی بازار بدون استفاده مانده و تحت مراقبت قرار دارد. این بازار تاریخی جایگاه ۱۰۰۰ باب مغازه (آمار حدودی) با محصولات متنوع است. در دل این بازار تاریخی پنج حمام قدیمی، هفت تیمچه (کاروانسرای کوچک) و سرای بزرگ وجود دارد.تا به امروز خون در رگ‌های این بازار جاری بوده و داد و ستد و تجارت ادامه دارد. در بازار کنیسه‌‌ای هم برای یهودیان این منطقه وجود دارد. این بازار درها و دروازه‌های متعددی دارد که رفت و آمد را برای مردم آسان‌تر کرده است. راسته‌های مسگران، چاقوسازان، زرگران، فرش‌فروشان، پارچه فروشان، بذر فروشان، بلور فروشان، کفاشان و عطاران از پررونق‌ترین راسته‌های بازار تاریخی ارومیه هستند.«
همانطوری که در متن نیز تاکید شده است وسعت و تعداد مغازه بازار ارومیه حدودی بوده و رقم دقیقی از وسعت و تعداد حجره ها و مغازه های بازار ارومیه در دسترس نمی باشد!وضعیت سایت های مختلف گردشگری در معرفی بازار تاریخی ارومیه که جاذبه توریستی مهمی برای شهر محسوب می شود چندان چنگی به دل نمی زند و غیر از چند سایت مشهور، اثری از بازار ارومیه وجود ندارد. همچنین سایت علی بابا در ادامه معرفی بازار تاریخی ارومیه به ویژگی‌های معماری و جاذبه های تاریخی این بازار به شکل زیر می پردازد: »بنایی عظیم با آجرهای قرمزرنگ، معماری گنبدی‌شکل و طاق‌های بلند از زیبایی‌های بازار تاریخی ارومیه هستند که بسیاری از گردشگران را به این نقطه از ارومیه می‌کشاند. این سازه به سبک معماری صفویه بنا شد؛ در دوره قاجار بنای بازار گسترش یافت و تغییراتی در آن ایجاد شد. معماری بازار با اینکه ساده است، ولی جذابیت و شکل سنتی آن را نمی‌توان نادیده گرفت.سقف‌های گنبدی پشت یکدیگر قرار گرفته‌اند تا بازار ارومیه به شکلی با شکوه پدیدار شود. ورودی بازار یک طاق بزرگ و چندین طاق کوچک وجود دارد که نماد اصالت و تاریخ ارومیه را به وضوح نشان می‌دهد. اگر به داخل بازار بروید، وجود سنگ‌فرش روی زمین، دیوارهای آجری و سقف گنبدی‌شکل بازار ارومیه بی‌تردید هوش از سرتان خواهند برد.برای زیبایی هرچه تمام‌تر، هر یک از گنبدهای موجود در داخل بازار با طاق زینت داده شده‌اند و اثری چشم‌نواز به معرض دیدگان قرار داده‌اند. بعد از اینکه از تماشای سقف دل کندید به بازدید از سراها و تیمچه‌ها دل بدهید که هر کدام لذت خاص خودش را دارد. بازار تاریخی ارومیه با ۱۰۰ متر طول و ۳۰۰ متر عرض به شکل مستطیل احداث شده است.» (مشاهده می شود که این سایت مشهور در نوشتن متن نیز دقت کافی نداشته و جای طول و عرض را هم اشتباهی نوشته اند!)همچنین بر اساس تحقیقات صورت گرفته حتی اطلاعات بارگذاری شده مربوط به بازار تاریخی ارومیه در سایت ویکی پدیا نیز قابل استناد نبوده و بسیار ناقص می باشد.
ضعف عملکرد میراث فرهنگی در قبال بازار ارومیه
نظارت بر اماکن تاریخی نظیر بازار و شناساندن آنها بر اساس قانون بر عهده ادارات میراث فرهنگی و گردشگری می باشند. بر همین اساس نیز بازار تاریخی ارومیه با تلاش های این اداره در سال ۱۳۶۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. برای اطلاع از فعالیت ها و عملکرد میراث فرهنگی و گردشگری در قبال بازار تاریخی ارومیه به این اداره مراجعه و پرس و جو کردیم که در جواب کتابچه ای با عنوان »مجموعه ضوابط و قوانین حاکم بر بافت تاریخی بازار ارومیه« را تحویل گرفتیم. شایان ذکر هست که بعد از چندین بار مراجعه حضوری و پیگیری تلفنی، متاسفانه نتوانستیم اطلاعات مناسبی را از کارشناسان این اداره بگیریم!این کتابچه که در سال ۱۳۹۴ تهیه شده است شامل ضوابط حاکم بر بازار ارومیه را با تقسیم بندی راسته های بازار- مرمت مغازه ها- سراها و تیمچه ها- ضوابط عرصه و اعیان و حریم بازار- نمونه های فرم درخواست مجوز تعمیرات جزئی و کلی- تعهدنامه انجام عملیات اجرایی تعمیرات جزئی و کلی- شناسنامه فنی مغازه های بازار ارومیه در خود گنجانده است. بر همین اساس می توان اذعان نمود که میراث فرهنگی در سال های اخیر فقط در زمینه کنترل کسبه و اصناف اقداماتی را انجام داده و در حوزه توسعه گردشگری، جذب توریسم و مرمت و بازسازی بازار اقداماتی انجام نداده است.در گفتگو با تعدادی از اصناف و کسبه بازار ارومیه، آنها نیز بر این امر صحه گذاشته و از سخت گیری های کارشناسان میراث فرهنگی گلایه داشتند. همچنین بر اساس اطلاعات جمع آوری شده بازار ارومیه فاقد هیات امنا می باشد که این موضوع نیز بنظر می آید از کم کاری اداره کل میراث فرهنگی باشد. با این وصف می توان گفت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی می توانست نقش موثرتری درباره معرفی و شناساندن بازار تاریخی ارومیه به عنوان یک جاذبه گردشگری مهم شهر را داشته باشد که متاسفانه این امر تاکنون میسر نشده است.درباره ایفای نقش اداره میراث فرهنگی می توان به مواردی نظیر تاسیس سایت برای معرفی بازار تاریخی ارومیه برای گردشگران داخلی و خارجی- چاپ نقشه بازار ارومیه و معرفی ویژگی های توریستی و تجاری آن- نظارت بر فعالیت های شرکت های توریستی در حوزه بازار ارومیه و ارائه اطلاعات مناسب به آنها- کمک به تشکیل هیات امنای بازار تاریخی ارومیه- تسریع در مرمت و بازسازی و بهسازی بافت فرسوده بازار- تشویق و حمایت از عکاسان آماتور و حرفه ای برای تشکیل نمایشگاه عکس با محوریت بازار تاریخی ارومیه- اعطای مجوزهای تشویقی و یا وام های مناسب برای کمک به اصناف بازار و بهسازی فضاهای داخلی اماکن کسب و کار- حمایت از طرح های گردشگری با محوریت بازار تاریخی ارومیه و موارد مشابه اشاره نمود.
Arazazarbaijan.ejtemai@gmail.com
نوشته شده توسط admin در سه شنبه, ۰۳ اسفند ۱۴۰۰ ساعت ۹:۴۱ ق.ظ
