عروض و هجا وزن لری آذربایجان ادبیاتیندا
آنادیلیمیز:دونیادا ایشلنن بوءتون دیللر کیمیآذربایجان دیلی ده قونشو فرهنگلر و دیللردن تأثیرلنیب و اونلارا تأثیر قویوبدور. بو تأثیرلنمه لرین بیر نمونه سی، فارسجا و عربجه دیللرده ایشلنن شعر قالب لرینین آذربایجان ادبیاتینین شعرینده اولان تأثیریدیر. عروض قالب لری عرب دیلیندن فارسجا و آذربایجان دیلینه داخل اولموشدور. بو سؤزو ده دئمه لیییک کی، بو قالب لر عرب ادبیاتیندان باشلانسا دا، فارسجا و آذربایجانجا ادبیاتچی لار دا اونون قول بوداقلانماسیندا تأثیرسیز اولمامیشدیلار. نئجه کی، آذربایجانین ان گؤرکملی شاعرلریندن اولان فضولی، هم آذربایجان دیلینده و هم فارسجا و عربجه دیلینده گؤزل شعرلر بیزلره تاپشیرمیشدیر.
بونا باخمایاراق کی، عروضی قالبلر آذربایجان ادبیاتیندا اهمیتلی بیر یئره مالکدیر؛ بو شعرلر آذربایجان دیلینین اصوللاری ایله چوخ اویغون اولا بیلمیر. بونا گؤره دیر کی بو شعرلرده آذربایجان دیلینین کلمه لری شکلینی دَییشیر، یا اؤزگه کلمه لر بو شعرلرده چوخ گؤرونور.
مثلا بو بئیتی ملا محمد فضولیدن اوخویاق: منیم تک هیچ کیم زار و پریشان اولماسین یا رب! اسیر درد عشق و داغ هجران اولماسین یا رب!
آذربایجان دیلی ایله تانیشلیغی اولمایان فارس دیلی وطنداشیمیز بو شعری اوخوسا، اونون اصلی مضمونونو باش آچمالیدیر و چوخ تئز باش آچار کی بو بئیتده اولان کلمه لرین یاریسیندان چوخو (اوچدن ایکی سی) فارس و عرب دیلیندن گلن کلمه لردیر. بوندان علاوه فارس و عرب دیلینین قایدالاری دا بو شعرلرده جومله یه کئچیر. بو نؤع یازیلار فضولی نین زامانینداکی فرهنگی و جوغرافیایی علاقه لردن علاوه بونا گؤره گؤرونور کی، عروض شعری آذربایجان دیلی ایله چوخ دا اویغون دئییل.
آمّا عروض قالب لریندن علاوه باشقا قالبلرده آذربایجان ادبیاتیندا گؤرونور و فارس و عرب دیلینده گؤرونمور. هجایی قالب لر، عروض قالب لرینین عکسینه تکجه هر مصرانین هجالارینین ساییسینا باغلیدیر و اوندا اوزون هجا یا قیسا هجا اولماق مسأله دئییل. ساده تؤضیح لرینه باخمایاراق، بو نؤع شعرلر مختلف و رنگارنگ نؤع لری واردیر و قودرتلی شاعرلر بو وزن لرده گؤزل شعرلر یاراتمیشلار.ملا پناه واقف، ملا ولی ودادی، زلیم خان، آشیق علعسگر، نصرت کسَمنلی، بختیار وهابزاده، رامیزروشن و باشقا بؤیوک شاعرلر بو قالب لرده شیرین شیرین شعرلر یازارکن آذربایجان دیلینه مخصوص اولان گؤزللیک لردن فایدالانیبلار. آذربایجانین یئنی ادبیاتیندا بیر شاه اثر کیمی تانینان، شهریارین حیدربابایا سلام منظومه سی ده بو قالب لردن فایدالانیبدیر.
هجایی شعرلردن بیر نمونه (نصرت کسمنلی):ایکیمیزده بیر اورک / یاری منده یاری سنده / سئوگی آدلی بیر آغاجین / بوداق منده، باری سنده
چیچک عطری گول اوزونده – مین معنا وار هر سؤزونده – بیر بولودوق هر اوزونده – یاغیش منده، دولو سنده…
دقت ائدین کی هر مصراع سکگیز هجاسی واردیر. نه آرتیق و نه اسکیگ.
نصرت کسمنلی نین دیلی ایله فضولی نین دیلینین آراسینداکی فرق لر تکجه اونلارین زامانلارینین خصوصیتلرینه گؤره دئییل. بلکه اوندان علاوه بو ایکی شاعر ایشلَدن قالبلرین خصوصیتلرینه ده قاییدیر. فضولی غزل قالبینده فارسجا و عربجه کلمه لر و اصطلاحلار ایشلتمهلی دیر. بونا گؤره کی، بو قالب فارسجا و عربجه دیللرینه داها آرتیق اویغونلوغو واردیر. حال بو کی، نصرت کسَمنلی هجایی قالب لرده آنا دیلیندهکی کلمه لر و اصطلاحلاری ایشلتمک اوچون چوخ چتینلیک چکمیر. او ایشلَدن جومله لر عئینی کوچه بازاردا ایشلنن جومله لردیر.
هجایی قالب لر آذربایجانین شعرینه داها آرتیق رنگ بزک وئریر. عروض قالب لری اؤزونه مخصوص گؤزللیک لری اولسا دا، و فضولی، نسیمی، واحد، قوسی تبریزی، صائب، صابر و اونلارجا باشقا شاعرلرین شعرلری آذربایجان ادبیاتینین اؤنملی یئرینی اؤزونه آلسا دا و چوخلو صنعتکارلار اؤز صنعت لرینی بو شعر لر ایله بزهسه ده، هجایی قالب لر بو امتیازا مالک دیر کی عروض قالبلردن آرتیق اؤزونو آذربایجانین خالق دیلینه یاخینلاشدیرا بیلیر.
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۲۵ شهریور ۱۳۹۴ ساعت ۴:۴۵ ق.ظ