ضرورت آموزش سواد رسانه‌ای به مثابه پیشگیری مقدم بر درمان
کمال الدین نیک رفتار خیابانی
گروه اجتماعی: رسانه ها امروز جهان جدیدی را خلق کرده اند. رسانه های جدید با بهره گیری از قدرت تکنولوژی و فضایی که در اختیار آنها گذارده شده است حد و مرزها را بهم زده اند. در مدت زمان کوتاهی حیات فردی ما با حضور تکنولوژی های جدید رسانه ای دچار تحول شده و بسیاری از مفاهیم و باورهایمان دچار تغییر و تحول شده است. تکنولوژی های جدید رسانه ای نظیر تلویزیون ماهواره ای و اینترنت انسان جدیدی را آفریده که دکتر باقر ساروخانی آن را »انسان رسانه راهبر« خوانده است. معتقدم که رسانه های جدید جایگاه محکم و ثابتی در خانواده ها یافته و در برخی از خانواده ها توانسته جای پدر و مادر را برای فرزندان بگیرد. در شرایط جدیدی که قرار داریم کسی توان فرار از تاثیرات رسانه های یاد شده ندارد. همه مان به نوعی مجبور به استفاده از تکنولوژی های جدید رسانه ای می باشیم. آمارها نیز نشان از افزایش روزافزون استفاده از رسانه های جدید نظیر تلویزیون ماهواره ای و اینترنت در کشورمان دارد. بر اساس آمارهای بین المللی ارائه شده تعداد نفرات استفاده کننده از اینترنت در ایران تا پایان سال ۲۰۱۴ بالغ بر ۴۵ میلیون نفر اعلام شده است . به عبارت دیگر حدود ۵۶ درصد مردم کشورمان در حال استفاده از این تکنولوژی جدید می باشند. در حالی که این آمار در سال ۲۰۰۴ بالغ بر ۵ میلیون نفر بود. یعنی روز به روز بر تعداد استفاده کنندگان از اینترنت افزوده شده و این روند ادامه خواهد یافت. در مورد شبکه های اجتماعی نیز وضعیت به همین منوال است. بر اساس تخمین های سایت های داخلی تعداد استفاده کنندگان از شبکه اجتماعی فیس بوک در ایران علیرغم فیلتر شدن آن بین ۱۲ تا ۱۸ میلیون نفر اعلام شده است .
با این اوصاف عقل سلیم حکم می کند درباره آنچه که ناچار به استفاده از آن هستیم آگاهی و اطلاعات لازم را کسب کنیم. به عبارت دیگر سواد و آگاهی لازم از رسانه‌ای که دائما در حال استفاده از آن هستیم را بدست آوریم، چیزی که از طرف مسئولان در کشورمان و همچنین سایر کشورها نیز مورد تاکید قرار گرفته است. کسب آگاهی و اطلاعات از رسانه ها به اصطلاح سواد رسانه‌ای خوانده می شود. به گفته دکتر یونس شکرخواه، سواد رسانه‌ای مثل یک رژیم غذایی است که هوشمندانه مراقب است که چه موادی مناسب هستند و چه موادی مضر؛ چه چیزی را باید مصرف کرد و چه چیزی را نه و یا اینکه میزان مصرف هر ماده بر چه مبنایی باید استوار باشد . به نظر کارشناسان فرد واجد این مهارت می_تواند درباره آنچه در کتاب، روزنامه، مجله، تلویزیون، رادیو، فیلم، موسیقی، تبلیغات، بازی_های ویدئویی، اینترنت وشبکه های اجتماعی می_بیند، می خواند و می شنود، تفکر و تعقل کند.
حجم و گستره فعالیت رسانه های جدید در عین اینکه با استقبال شهروندان و افزایش تعداد بهره مندان بویژه جوانان مواجه شده است نگرانی هایی را نیز در بین اقشار مختلف مردم نظیر والدین و متخصصان امر بوجود آورده است. همانطوری که میدانیم جلوگیری از فعالیت تکنولوژی های جدید رسانه ای، باز داشتن مردم از استفاده از این رسانه ها و حتی تصویب قانون، تجربه های تلخی است که در کشورهای مختلف مانند ایران نیز تجربه شده اند. لذا هدف از نگارش این مطلب درک اهمیت رسانه های جدید در حیات امروز ما و اتخاذ راه کارها و برنامه هایی برای توانمند سازی شهروندان و اقشار مختلف جامعه بویژه جوانان در استفاده مناسب از رسانه ها است. سواد رسانه‌ای می‌تواند به مخاطبان رسانه‌ها بیاموزد که از حالت انفعالی و مصرفی خارج شده و به معادله متقابل و فعالانه‌ای وارد شوند که در نهایت به نفع خود آنان باشد. به دیگر سخن، سواد رسانه‌ای کمک می‌کند تا به جای منع و جلوگیری، از سفره‌ی رسانه‌ها به گونه‌ای هوشمندانه و مفید بهره‌مند شویم. یعنی همانا پیشگیری بهتر از درمان است. آموزش سواد رسانه ای مبحث جدیدی نبوده و در کانادا در سال ۱۹۷۸ با تشکیل » انجمن سواد رسانه ای« آغاز شد. کانادا با توجه به موقعیت جغرافیایی از نظر رسانه ای تحت سیطره آمریکا قرار داشته لذا در این مورد جزو اولین کشورها محسوب می شود. پس از سال ۱۹۸۷، مباحث سواد رسانه ای به صورت موضوعی درسی، در برنامه های درسی مدارس کانادا گنجانده شد. در ژاپن نیز سواد رسانه ای تا سال۱۹۸۰ به صورت مختصر و محدود پیگیری می شد و از سال ۱۹۹۲، پس از ترجمه ی کتاب سواد رسانه ای در ژاپن، این مفهوم به صورت تازه تری وارد مطالعات رسانه ای این کشور شد . خاطر نشان می شود از سال ۲۰۰۰ به بعد در اکثر کشورهای اروپایی مباحث سواد رسانه ای در برنامه های درسی مدارس گنجانده شده است. در کشورمان بحث سواد رسانه‌ای بسیار جوان بوده و به بیش از چند سال نمی رسد. حتی در مراکز دانشگاهی نیز سواد رسانه‌ای جدی گرفته نشده است. بدین ترتیب مشخص است که از آموزش سواد رسانه ای در مدارس نیز اثری نیست. تنها تلاش درباره سواد رسانه ای منحصر به برگزاری دو نشست تخصصی در تهران توسط دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها و گروه پژوهشی سواد رسانه ای در سال گذشته و انتشار چند کتاب جدید می باشد. همچنین موضوع فصلنامه شماره ۹۷ رسانه که توسط دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها منتشر می شود به سواد رسانه ای اختصاص داده شده است. شایان ذکر است که دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها تحت نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و در تهران فعالیت می کند. با توجه به عملکرد گسترده رسانه ها و حضور آنها در تمامی شئون زندگی مان، شناخت و آگاهی از این پدیده جدید ضرورت می یابد. بنابراین در کشوری که آموزش سواد رسانه ای متولی نداشته و برنامه ای هم برای آن نداریم در مواجهه با این مهم همه موظفیم در اشاعه آموزش، آگاهی و شناخت سواد رسانه ای خویش و نزدیکان اقداماتی کنیم. این آگاهی و شناخت می تواند ماهیت رسانه – کیفیت کاری – اهداف آن – منافع اقتصادی و تجاری- گستره حضور سازمان رسانه و ….. را شامل شود. ناگفته نماند که نمی توان از نقش نهادهایی نظیر مجلس شورای اسلامی در تصویب قانون، وزارت های متولی آموزش و همچنین صدا و سیما در اشاعه آموزش های لازم به اقشار مختلف مردم به خصوص جوانان به سادگی گذشت. در هر حال و وضعیت فراموش نکنیم که هدف از سواد رسانه ای این است که به مردم کمک کند تا به جای آن که مصرف کنندگانی فرهیخته باشند، شهروندانی فرهیخته شوند.
نوشته شده توسط admin در سه شنبه, ۰۶ بهمن ۱۳۹۴ ساعت ۷:۲۹ ق.ظ
