شکوفه‌های زرد بیدمشک فرا رسیدن بهار را فریاد می‌زنند نقل بیدمشکی سوغات ارومیه

الناز ملک زاده
گروه گزارش: بیدمشک به عنوان نخستین درختی که در آذربایجان غربی با عنوان پیام آور بهار به گل نشسته و به فضای سرسبز این منطقه حال و هوای نشاط و شادابی می‌بخشد، الان چند روزی است شاهد شکوفه‌های زرد بهاری آن برای عرق گیری در بازارها به فروش می‌رسد.
آذربایجان غربی بهار طبیعت را با شکوفه کردن و به گل نشستن درختان بیدمشک شروع می‌کند اهالی این دیار شکوفه‌های بیدمشک را به عنوان پیام آوران شادابی و آرامش می‌دانند و موسم چیدن شکوفه‌های بیدمشک را سرآغاز شکوفایی و سرسبزی طبیعت دل انگیز قلمداد می‌کنند.
در این فصل از سال که بیدمشک‌های بهاری بر روی شاخه‌های درختان می‌درخشند زنان در مناطق مختلف آذربایجان_غربی با استفاده از وسایل و ابزار آلات سنتی که به نی قازان در زبان ترکی معروف است، اقدام به عرق گیری از این گیاه با ارزش می‌کنند.
در کنار استفاده بانوان آذربایجان غربی از عرق بیدمشک به عنوان شربت گوارا برای پذیرایی از میهمانان نوروزی، عرق بیدمشک، در رفع کم_خونی، ناراحتی‌های قلبی و عروقی، تسکین اعصاب و دردهای رماتیسمی مورد استفاده قرار گرفته و نقل سوغات ارومیه نیز با استفاده از این عرق معطر تهیه می‌شود.
بیدمشک را می‌توان به صورت درختچه‌هایی که در کنار نهرها یا در حاشیه باغ‌های شهرهای آذربایجان غربی به خصوص در شهرهای ارومیه سلماس و خوی کاشته می‌شود دید، بید مشک که نام محلی آن”پیش پیشا” است با نام آذربایجان_غربی به خصوص ارومیه عجین است به طوری که نقل بید مشک به ویژه نوع ابریشمی آن و انواع عرق حاصل از بید مشک با مصارف درمانی و دارویی شهرت خاصی در کشور و منطقه دارد.شکوفه‌های بیدمشک در آذربایجان غربی طلایه‌داران بهارند و هر سال چند روز پس از نوروز و یا قبل از آن باز می‌شوند، بیدمشک گیاهی است از نژاد بید که اندازه آن از بید معمولی کوچک‌تر بوده، سنبله‌های آن با پرچم‌های زرد دارای اسانس معطر بوده که نشانگر زمان برداشت آن است، اسانس یا عرق بیدمشک علاوه بر خواص درمانی برای معطر کردن شربت‌ها نیز در آذربایجان غربی مورد مصرف دارد.
*استفاده از عرق بیدمشک در مصارف گوناگون
با برداشت این محصول کار عرق گیری نیز آغاز می‌شود که در گذشته تمام محصول در خانه‌ها تبدیل به عرق و اسانس می‌شد، در زمان حاضر تعداد زیادی از واحد های تبدیلی نیز این محصول را خریداری و تبدیل می‌کنند.
سطح زیر کشت این محصول در این استان به درستی مشخص نیست، اکثرا این درخت در اطراف زمین‌های زراعی، کنار جوی‌های آب و زهکش ها کشت می‌شود، ولی بر اساس بر_آوردهای انجام شده سالانه نزدیک به ۹۰۰ تن بیدمشک در ارومیه برداشت می‌شود که ۳۰۰ تن آن توسط واحد های تبدیلی و بقیه نیز در خانه‌ها به عرق تبدیل می‌شود.
بیدمشک علاوه بر رایحه مطبوع، دارای خواص درمانی زیادی است که اهالی شهرستان ارومیه برای استفاده از خواص درمانی و پذیرایی از مهمانان، عرق آن را در خانه‌ها نگهداری کرده و عرق و نقل بیدمشک به دلیل کیفیت و عطر و طعم مطبوع از قدیم الایام مورد توجه مسافران و گردشگران بوده و در زمان حاضر نیز از جمله اقلامی است که مشتریان زیادی دارد.
*خواص درمانی بیدمشک
در کنار استفاده بانوان آذربایجان غربی از عرق بیدمشک به عنوان شربت گوارا در جهت پذیرایی از میهمانان نوروزی، عرق بیدمشک، در رفع کم خونی، ناراحتی‌های قلبی و عروقی تسکین اعصاب و دردهای رماتیسمی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
غیر از خواص درمانی شکوفه‌های بیدمشک پوست درخت و برگ‌های آن نیز خاصیت ضد_انگلی داشته و جوشانده آن انگل‌ها و کرم‌های معده و روده را از بین می‌برد.
*نحوه عرق گیری از شکوفه‌های بیدمشک
وسایل تعریق در ارومیه که به زبان محلی نی_قازان گفته می‌شود شامل یک دیگ و یک کلاهک است که کلاهک آن به شکل مخروط ساخته شده و دارای یک محفظه آب سرد است که به محض گرم شدن عوض می‌شود.
زنان خانه دار ارومیه اهمیت زیادی به پاکیزگی وسایل تعریق می‌دهند، درختان بیدمشک علاوه بر ارومیه در شهرستان‌های خوی و سلماس نیز وجود دارد و به صورت اسانس و یا شکوفه به بازار عرضه می‌شود.
به گفته مسئولان بیش از یک میلیون لیتر انواع عرقیات گیاهی در آذربایجان غربی تولید می‌شود که عرق بید مشک بخش مهمی از آن را شامل می‌شود، تهیه عرق از این گیاه به صورت سنتی و همچنین در کارگاه‌ها به صورت صنعتی صورت می‌گیرد به طوری که در شهرستان ارومیه از رونق بسزایی برخوردار است.
بر اساس اعلام کارشناسان جهاد کشاورزی یک هزار تا ۱۲۰۰ گونه گیاه در این استان وجود دارد که این میزان گونه گیاهی حدود ۱۰ درصد از مجموع گونه‌های گیاهی کشور را شامل می‌شود.
*تولید بیدمشک در آذربایجان غربی
معاون امور بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی آذربایجان غربی با اشاره به اینکه سالانه حدود ۷۵ هکتار از حواشی باغات و مزارع استان به صورت پراکنده بیدمشک کشت می‌شود، افزود: از این میزان حدود ۷۵۰ تا ۹۰۰ تن محصول برداشت شده که ۲۵۰ تن در کارخانه‌های صنعتی استان و نزدیک ۷۰ تن در کارگاه‌های کوچک خانگی فرآوری و مابقی نیز به سایر استان‌های کشور صادر می‌شود.
مقصود قربانی تعداد کارگاه‌های صنعتی فعال استان در عرصه فرآوری بیدمشک را ۱۲ کارگاه عنوان و اعلام کرد: صادرات بیدمشک استان اغلب به استان‌های کشورمان صورت می‌گیرد که در کنار این امر به صورت تجارت چمدانی همچون استفاده در “نقل و حلوا”و غیره به سایر کشورها نیز صادر می‌شود.
وی با اشاره به این که بیدمشک درختچه‌ای کم هزینه و بی‌توقعی است و هزینه نگهداری آن نیز بسیار کم است، کاشت این درختچه را از جمله درختچه‌های مقرون به صرفه‌ای عنوان کرد و گفت: در این راستا آذربایجان_غربی به دلیل داشتن اقلیم مناسب با این گیاه از نظر کمیت و کیفیت از جمله استان‌های برتر کشور است.
وی با اشاره به اینکه بیدمشک در صنایع دارویی و غذایی کاربردهای فراوانی دارد، اظهار داشت: از عصاره این گیاه در تهیه نقل به عنوان معروف‌ترین سوغات ارومیه استفاده شده به طوری که هم اکنون مراکز بسیاری در این شهر به کار تولید نقل بیدمشک اشتغال دارند.
*معرفی فناوری استحصال بیدمشک و بادرنجبویه برای ثبت ملی
معرفی فناوری استحصال بیدمشک و بادرنجبویه برای ثبت در فهرست آثار ملی و میراث معنوی یکی از اقدامات است که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی در دستور کار خود قرار داده آذربایجان غربی یکی از استان‌های غنی در استحصال عرقیات گیاهی کشور بوده که در شیوه سنتی استحصال عرقیات به ویژه بیدمشک و بادرنجبویه، از دستگاهی به نام “نی قازان” استفاده می‌شود، که شامل یک دیگ و یک کلاهک است.
معیارهای ثبت اثر در این پرونده به لحاظ حفظ هویت‌های فرهنگی، دانش و فنون تجربی مردم در شیوه‌های استحصال سنتی، مزایای پزشکی و درمان برخی بیماری‌ها، استفاده از شربت این عرق در مهمانی‌ها و اعیاد رسمی توسط خانواده‌ها مورد توجه قرار گرفته است.
بیدمشک گیاهی ملین و تقویت‌کننده قلب اعصاب و محرک قوای جنسی است، این گیاه دارویی دستگاه گوارش را تقویت کرده و اشتها را افزایش می‌دهد. جوشانده برگ یا پوست درخت بیدمشک سبب دفع انگل‌ها و کرم‌های معده و روده می‌شود.
بیدمشک تقویت‌کننده دستگاه عصبی بوده و جوشانده برگ آن با عسل اعصاب را آرام می‌کند. همچنین عرق بیدمشک، آرام‌بخش و خواب‌آور است. جوشانده گل بیدمشک همراه با شکر ناراحتی‌های عصبی، افسردگی، درد‌های عصبی و روماتیسمی را بهبود می‌بخشد، همچنین عرق بیدمشک مقوی قلب بوده و برای حفظ سلامتی آن بسیار مناسب و موثر است و همچنین باعث کاهش تب می‌شود و خاصیت تب‌بر دارد.?