شکست حصر آبادان نمایش اقتدار و ابتکار در جنگ تحمیلی

سیده مریم سیدان
گروه تاریخی:جنگ تحمیلی عراق علیه ایران به عنوان یکی از تلخ ترین رویدادهای تاریخ معاصر در حالی آغاز شد که مردم کشورمان دوران پس از انقلاب اسلامی را سپری می کردند و به سازندگی این مرز و بوم، برقراری امنیت و آسایش می اندیشیدند اما تجاوز رژیم بعث به خاک ایران سبب شد تا دفاع از وطن و شکست دشمن متجاوز به اصلی ترین هدف تبدیل شود و در این میان سربازان اسلام به منظور دستیابی به این مهم با طراحی عملیات های گوناگون به موفقیت های شایان توجهی دست یافتند.
از جمله نبردهای مهم دفاع مقدس، عملیات ثامن الائمه است که در آن نیروهای مردمی و نظامی محاصره آبادان را در هم شکستند و موفق شدند دشمن متجاوز را در این نبرد شکست دهند. نیروهای بعث عراق، ۳۹ روز پس از شروع جنگ تحمیلی، تلاش های خود را برای محاصره آبادان آغاز کردند.
آنها که پیش از این خرمشهر را هدف قرار داده بودند با تغییر موضع، نیروهای خویش را جابه جا کردند و با تقویت محور شلمچه- خرمشهر، خود را برای تصرف شهرهای آبادان و خرمشهر آماده ساختند.
در این اقدام، نیروهای رزمی دشمن با عبور از رودخانه کارون، جاده اهواز به آبادان را به اشغال درآوردند و سپس از آبادان به طرف ماهشهر حرکت و این شهر را نیز تصرف کردند.
نیروهای رژیم بعث به منظور محاصره کامل آبادان در نظر داشتند تا از رودخانه »بهمنشیر« عبور کنند اما در منطقه کوی »ذوالفقاریه« با مقاومت مردمی روبه رو شدند و با وجود اینکه در این منطقه نیروهای دشمن برای رسیدن به هدف خود پل احداث و نیزارها را نیز تخریب کرده بودند به هدف های تعیین شده دست نیافتند و مجبور به عقب نشینی شدند.
با این حال رژیم بعث از پای ننشست و در نخستین روزهای آبان، دگربار برای تصرف آبادان کوشید و یک هفته بعد حلقه محاصره را تنگ تر کرد. در این مدت تمامی راه های زمینی به آبادان قطع شد و تنها راه ورود به آن شهر از مسیر هوا و دریا میسر بود. با وجود اینکه ارتش عراق توانست برای مدت زمان بسیار کوتاهی آبادان را به محاصره در آورد اما این اقدام بی پاسخ نماند. یک هفته پس از حصر این شهر، امام خمینی(ره) به نیروهای مسلح فرمودند: »حصر آبادان باید شکسته شود«.
رزمندگان اسلام نیز پیرو این فرمان بنیان گذار جمهوری اسلامی اقدام های لازم را برای شکستن این محاصره انجام دادند. به دنبال این امر، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش طرح_های مشترکی را برنامه ریزی کردند.
سرانجام نیروهای ارتش و سپاه پاسداران ایران توانستند با طرح عملیات ثامن الائمه در پنجم مهر ۱۳۶۰ هجری خورشیدی که با رمز »نصر من الله و فتح قریب« آغاز شده بود، شکست سنگینی را به دشمن وارد کنند و با انجام دادن موفقیت آمیز این نبرد، آبادان را از محاصره نیروهای دشمن خارج سازند.
اینک ۳۵ سال از پیروزی این عملیات و شکست حصر آبادان می گذرد، عملیاتی که به عنوان یکی از گام های موثر در رسیدن به پیروزی در جنگ تحمیلی شناخته شد و افتخار و سربلندی جامعه اسلامی را به دنبال داشت.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت فرا رسیدن سالروز شکست حصر آبادان با »امیر سرتیپ سعید پور داراب« از فرماندهان جنگ تحمیلی و دارای دو نشان فتح از مقام معظم رهبری به گفت وگو پرداخته است.امیر سرتیپ پورداراب درباره موقعیت جغرافیایی آبادان و چرایی تلاش دشمن برای به دست آوردن این منطقه مهم گفت: اختلاف های میان ایران و عراق پیشینه طولانی داشت. این دو کشور از زمان عثمانی ها تا زمانی که مستقل شد و نفوذ انگلیس در آن فزونی گرفت، بر سر برخی منطقه ها با یکدیگر مشکل داشتند که اروند رود یکی از آن نمونه ها به شمار می رفت.
در ۱۳۳۷ هجری خورشیدی به دنبال قرارداد ۱۹۵۷ الجزایر، خط میانی اروند به عنوان مرز مشترک ایران و عراق در نظر گرفته شد تا هر دو کشور بتوانند به صورت آزاد به کشتیرانی در آن بپردازند اما پس از گذشت چندین سال و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، صدام این قرارداد را در برابر دوربین های تلویزیونی پاره کرد و مدتی بعد به ایران حمله کرد.
این فرمانده جبهه و جنگ درباره دلیل های حصر آبادان به وسیله نیروهای بعث عراق بیان داشت: ارتش عراق از توطئه های مختلفی که در کشور به صورت بحران ایجاد شده بود شروع به سوء استفاده کرد و حصر مناطق مهم ایران را هدف قرار داد. نا آرامی هایی که در شمال غرب منطقه گنبد، خوزستان و شرق کشور صورت گرفت، مسوولان را بر آن داشت که نیروهای خودی همچون سپاه پاسدارن، بسیج، ژاندارمری شهربانی و ارتش را برای رویارویی با عوامل ضد انقلاب به شمال غرب و غرب اعزام کنند.
این موضوع زمان و موقعیت را برای حمله گسترده نیروهای بعث در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ هجری خورشیدی فراهم ساخت و اینگونه نیروهای دشمن با تجهیزات کامل به خاک ایران تجاوز کردند.
پس از حمله به منطقه خرمشهر- آبادان، لشکر ۳ زرهی با لشکر ۱۱ پیاده و دو تیپ تقویتی دشمن، عملیات سنگینی را در محور بصره به طرف خرمشهر آغاز کردند و از منطقه شلمچه نیز نیروهای اندک ایران حملات خود را در برابر نیروهای رژیم بعث افزایش دادند.
با اینکه مقاومت در خرمشهر طولانی شده بود و زمان به سرعت سپری می شد، نیروهای دشمن در ۱۹ مهر ۱۳۵۹ خورشیدی تصمیم گرفتند که از شمال خرمشهر و از منطقه ای به نام »مارد« از کارون عبور کنند. آنها در نظر داشتند از این راه بر نیروهای مقاوم در خرمشهر فشار وارد سازند تا این شهر به سرعت سقوط کند.
بدین ترتیب می توانستند آبادان را تهدید کنند و به اروند رود دست یابند. بنابراین در تاریخ یاد شده، یک تیپ زرهی ارتش دشمن موفق شد از کارون عبور کند و سپس منطقه ای را در شرق کارون به وسعت ۱۵۰ کیلومتر اشغال کرد و اینگونه آبادان محاصره شد.
فرمانده لشکر ۲۱ حمزه درباره جزییات عملیات ثامن الائمه اظهار کرد: پس از عبور ارتش دشمن از کارون مشکلات زیادی برای کشور به وجود آمد زیرا تجهیز نیروهایی که در آبادان حضور داشتند، بسیار مشکل شده بود. رساندن امکانات به این شهر از مسیر دریا با ناوچه ها و قایق های تندروی نیروی دریایی و از راه هوایی با بالگرد انجام می شد.
در این میان رژیم بعث عراق به دلیل مقاومت_هایی که به وسیله گردان ۱۵۳ لشکر ۷۷ خراسان، نیروهای مردمی، دانشجویان دانشگاه افسری و ژاندارمری صورت گرفت، متوقف شد و نتوانست آبادان را تهدید کند. امام خمینی(ره) در آن زمان با صدور فرمانی فرمودند: »حصر آبادان باید شکسته شود«.
اما ایشان زمانی برای این اقدام مشخص نکردند زیرا شرایط آن دوره به صورتی نبود که نیروها بتوانند به شدت به دشمن حمله و آبادان را آزاد کنند. به تدریج که جا به جایی نیروها صورت پذیرفت و رزمندگان از سراسر کشور برای نجات این منطقه بسیج شدند، تصمیم گرفته شد که فرمان بنیان گذار انقلاب در یک عملیات اجرایی شود و آن عملیان ثامن الائمه بود.
در این نبرد، لشکر ۷۷ پیاده خراسان که مسوولیت دفاع از کل منطقه را به عهده داشت به همراه ۱۵ گردان از نیروهای بسیجی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، گروه رزمی ۳۷ زرهی شیراز، دو گردان تانک از لشکر ۹۲ زرهی، یک گردان از ژاندارمری، تفنگداران نیروی دریایی و یک گروه رزمی هوانیروز و آتش بارهای توپخانه گروه ۱۱، ۲۲ و ۴۴ نیروی زمینی در این عملیات شرکت داشتند. وی در ادامه افزود: عملیات ثامن الائمه، نبردی بسیار موفق بود و پیروزی در آن زمینه ساز پیروزی های بزرگ دیگری در عملیات_های »طریق القدس، فتح بستان فتح_المبین، نجات غرب کرخه و بیت المقدس« شد. در عملیات ثامن الائمه نیروهای مردمی ارتش، سپاه پاسداران، ژاندارمری و نیروهای زرهی با نیروهای دشمن شرکت کردند و اینگونه توانستند مواضع مستحکم دشمن که با مین و موانع دیگر محافظت می شد، منهدم کنند و تلفات و خسارت های سنگینی را به آنان وارد سازند.
امیر سرتیپ پورداراب در ارتباط با دلیل انتخاب رمز »نصر من الله و فتح قریب« برای این عملیات توضیح داد: این رمز به نوعی انجام دادن دستور بنیان گذار انقلاب به شمار می رفت و رزمندگان اسلام در نظر داشتند که با کمک این جمله الهی و تلاش_های بی دریغ به فرمان امام خمینی(ره) درباره رفع حصر آبادان جامه عمل بپوشانند.
از طرف دیگر نام »ثامن الحجج« روی طرح عملیات بود و همه از این نام یاری می گرفتند و با علاقه خاص در مسیر حق کوشیدند و بدین شکل به پیروزی دست یافتند.
فرمانده لشکر ۲۱ حمزه درباره جزییات تاکتیک های به کار رفته در این نبرد تصریح کرد: شجاعت، ایمان و جسارت رزمندگان اسلام و از طرف دیگر حرکت نیروهای خودی از محورهای مختلف زمینه های پیروزی در عملیات ثامن الائمه را فراهم کرد. رزمندگان اسلام از شمال جنوب و از طرف شرق به غرب و نیروهای دشمن حمله کردند. به دلیل محدودیت وسعت در این منطقه نیروها باید به گونه ای به تنظیم هدف های خود می پرداختند که به طرف رزمندگان خودی تیراندازی نکنند.
این موضوع یکی از مهمترین و شاهکارترین اقدام ها محسوب می شد زیرا تمامی گستردگی منطقه ۱۵۰ کیلومتر بود و اگر یک گلوله تانک به اشتباه شلیک می شد به مواضع خودی صدمه وارد می کرد.
بنابراین می توان گفت، مهمترین ویژگی این نبرد محدود بودن منطقه عملیات به شمار می_رفت اما با وجود موانع بسیار زیاد، همدلی و هماهنگی نیروهای اسلام پیروزی بزرگی را برای کشور رقم زد. این فرمانده جنگ تحمیلی با اشاره به دستاوردهای عملیات ثامن الائمه بیان داشت: نیروهای خودی در این نبرد موفق شدند کل شمال آبادان را که در معرض تهدید دشمن قرار داشت، آزاد سازند.
همچنین اسارت یک هزار و ۷۰۰ تن از نیروهای دشمن، بدست آوردن شمار زیادی تانک، نفربر و ۳۰۰ خودرو از دیگر دستاوردهای این عملیات به شمار می رود. مهم تر از همه اینکه ایران در این نبرد از کمترین نیروهای خود بیشترین نتیجه را به دست آورد. امیر سرتیپ پور داراب در پایان در ارتباط با شهیدان این عملیات گفت: در عملیات شکست حصر آبادان، ۸۸ تن از نظامیان کشور، ۱۳۵ تن غیر نظامی که شامل نیروهای سپاه، بسیج و مردمی بودند، به مقام والای شهادت نایل آمدند. همچنین ۴۳۹ نظامی و ۳۲۴ تن از نیروهای مردمی و سپاه در عملیات ثامن الائمه مجروح شدند.