شرق دونیاسینین ان مشهور موسیقیچی
اکبر سعادت
آنادیلیمیز:آرتیق ۸-۷ عصردیر کی، شرقین و قربین بیر سیرا عالیم لری بویوک موسیقی شوناس صفی الدین اورموی‌نین “کیتاب ال ادوار”، ائله جه ده “شرفیه” ریساله سینده وئریلن چوخ قیمت لی عالیمین اوزونون بویوک توازوکارلیقلا قئید ائتدیگی “بیر سیرا شئی‌لره واقیف اولورلار” و اورموی نین اولمز عنعنه لرینی داوام ائتدیریرلر.
اینگیلیس عالیمی جورج فارمئرین دئدیگینه گوره، صفی الدین دن سونرا گلن بوتون عرب، فارس، تورک دیل لی مولف لرین هامی سی اونون نظریه سی نین داوام‌چی‌لاری اولموش‌لار.بو عالیم لردن بیز محمد جورجانینی،ابدولقادیر ماراغاینی،قوتبددین شیرازینی، ماحمود آمولینی، ابدوررحمان جامینی، زئینلابدین حسینینی، کاوکابی بوخارینی، درویش علینی، میرزه بیی،میر موحسون نووابی و ۲۰عصرده بویوک عالیم و بستکار اوزئییر حاجیبیووو گوستره بیلریک.اورموی نین ریساله لری اورتا عصرین قاران لیق‌لارینی یاراراق،اونیکال علمی اثرلر کیمی بو گون ده یاشاییر و دونیانین بیر سیرا شهرلری نین کیتاب‌خانالاریندا قیمت لی الیازمالار کیمی ساخلانیلیر:نیو-یورکون،پاری‌سین، بئرلی‌نین، ویانانین،قاهیره‌نین،ایستانبولون،سانکت-پئتئربورقون، تئهرانین، باکینین و سایر.مشهور آوروپا عالیمی رافائل گئورق کیزئوئتتئر اورموینی “شرقین زارلینوسو” آدلاندیرمیش‌دیر. بؤیوک اینگیلیس عالیمی چارلز پارری صفی الدینین جدولینی او واختا قدر یارانمیش جدول لرین ان موکممه لی حساب ائدیردی. جورج فارمئر ایسه صفی الدینی پارلایان اولدوزلا موقاییسه ائدیب، اونو “سیستئم چی لیک مکتبی نین” بانی‌سی آدلاندیرمیش‌دیر.صفی الدین اورموی نین اثرلری شرق موسیقی نظریه سی نین، علمی‌نین اینکیشافیندا یئنی دووردور. او، موسیقی علمینه “سیستئم‌چی‌لیک”مکتبی‌نین یارادیجی سی کیمی، تابولاتورانین بانی سی کیمی داخیل اولموش‌دور.اورموی نین بؤیوک نایلیتی،اومومن شرقین سس سیستئمی نین قایدایا سالینماسین دان عبارت ایدی. اونون سیستئمی نین اساسینی تشکیل ائدن اون یئددی پیلله‌لی قامما ال کیندی‌نین ۱۲ تون‌لو خروماتیک قامماسین‌دان، هم ده ال فرابی‌نین ۲۲ تون‌لو قامماسین‌دان فرق‌لنیر. او، شرق موسیقی‌سی‌نین ۱۲ موغام دایره‌سی‌نین و ۶ آوازینین سس قاتارینی دیاتونیک قاممانین چرچیوه‌سینده وئرمیش‌دیر.
اورموی “ابجد نوتویلا” موسیقی‌نین ان قدیم مئلودیالارینی ریساله‌لرینده یازیب یاشادا بیلمیش‌دیر.اوندان سونرا گلن عالیم‌لر، تا ۱۶ عصره قدر بو نوت یازی سیستئمین دن گئنیش ایستیفاده ائتمیش لر. اورموی هم ده “موغنی” و “نوزهه” کیمی موسیقی آلت لری‌نین ایختیراچی‌سی و اودون ماهیر ایفاچی‌سی اولموش‌دور. اونون ائجازکار ایفاسی و هم‌چی‌نین خططات‌لیق، نققاش‌لیق باجاریغی و مهارتی حاقیندا شرقده موختلیف روایت‌لر گزیردی.۲۰ عصرین اورتالاریندا اوزئییر حاجیبیوو اوزونون “آزربایجان خالق موسیقی سی نین اساس‌لاری” کیتابیندا یازیردی: “یاخین شرق خالق‌لاری موسیقی‌سی‌نین نظری و عملی اینکیشافی تاریخینده باش‌لیجا یئری دونیادا مشهور اولان ایکی نفر آذربایجان عالیمی، نظریه‌چی، موسیقی‌شوناس توتور: صفی الدین ادبولمومین ابن یوسیف ال اورموی و ابدولقادیر ماراغای او.حاجیبیوو اوز اثری اوزرینده ایشلرکن بویوک میقداردا کیتاب‌لار آراسیندا محض “کیتاب ال-ادوار”این خصوصی اهمیت کسب ائتدیگینی آنلایاراق، اونون فوتو صورتینی نوروسمانییه کیتاب‌خاناسین دان گتیردیب بو اثری آراشدیرمیش‌دیر.
حاجیبیووون یازدیغی “آزربایجان خالق موسیقی سی نین اساس‌لاری” اثری اوندا قال‌دیریلان و حل ائدیلن مسئله لره، هم ده قورولوشونا، اوسلوبونا گؤره “کیتاب ال-ادوارا” چوخ یاخین‌دیر. خصوصیله ده لاد سیستئمی نظریه سینده “کیتاب ال-ادوار”این اونا تاثیری بویوک دور. بو اثر اورموی نین ریساله سی نین علمی موددحالارینی معاصر آذربایجان موسیقی علمی نین طلب لرینه جاواب وئرن سویه ده داوام ائتدیرمیش‌دیر.اونا گؤره ده “آزربایجان خالق موسیقی سی نین اساس‌لاری”نی یئنی دوورون ریساله سی آدلان دیرماق اولار.
عمومیتله،بو علمی اثرلری تدقیق و تحلیل ائتدیکجه اونلار آراسیندا اوخشارلیق‌لارین، اومومی لیک لرین چوخ اولدوغونو گؤرورسن.دئمه‌لی،۲۰ عصرده آزربایجاندا صفی الدین اورموی نین عنعنه لری یاشاییردی و اونون بو ساحه ده خلفی،داوام‌چی‌سی اوزئییر حاجیبیوو اولموش‌دور.
او، اثری‌نین “تاریخی معلومات” حیسه سینده یازیردی: “یاخین شرق خالق‌لارینین موسیقی مدنیتی ۱۴ عصره دوغرو اوزونون یوکسک سویه سینه چاتمیش و اون ایکی سوتون‌لو، آلتی بورج‌لو “بینا” (دستگاه) شکلینده ایفتیخارلا اوجالمیش و اونون زیروه سین‌دن دونیانین بوتون دورد طرفی: اندلیس‌دن چینه و اورتا آفریکادان قافقازا قدر گئنیش بیر منزره گورونموشدور… موسیقی بیناسینین موحکم تملینی تشکیل ائدن ۱۲ سوتون ۱۲ اساس موغامی و ۶ بورج ایسه ۶ آوازاتی تمسیل ائدیردی”.
حاجیبیووا گوره آذربایجان خالقینین موسیقی سنتی ده چوخ موتناسیب و جدی بیر سیستئمه اساس‌لانیر. آذربایجان خالق موسیقی سی نین بوتون علمی نظری مسئله لری ده اؤز اساسینی بو سیستئم‌دن آلیر. حاجیبیوو ۲۰ عصرده نینکی خالق موسیقیمیزین اساس‌لارینی مویین ائتمیش، اونون جدی قانون‌لارا تابع اولدوغونو گوسترمیش،هم ده شرقده ایلک موغام اوپئراسی “لئی‌لی و مجنون”اون یارادیجی سی اولموش‌دور. حال-حاضردا آذربایجاندا ائله موسیقی ژانری و موسیقی فورماسی تاپماق چتین‌دیر کی، بو و یا دیگر شکیلده موسیقیمیزین کلاسسیکی اوزئییر حاجیبیووون آدییلا باغلی اولماسین.
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۲۶ آذر ۱۳۹۳ ساعت ۶:۰۷ ق.ظ
