شئیخ صفی نین تورکچه شعرلری

حاضیرلایان:اکبر سعادت
یئتیشدیردیگی تاریخی شخصیت لر و زکا لی قلم، سؤز، صنعت آدام لری ایله دونیا شهرلری ایله رقابتده آدی بیرینجی لر سیراسیندا چکیلن اردبیل شهری و بو تورپاغین ازلی، ابدی ساکین لری اولن آذربایجان تورکلری نین بشر مدنیتی، اجتماعی فیکیر تاریخینه بخش ائتدیگی بنزرسیز، پارلق و تکرارولونماز شخصی تلردن بیری ده شئیخ صفی الدین اردبیلی دیر. او، شئیخ صفی الدین کی، آدی یاخین و اوزاق مملکت لرده سککیز عصره یاخین دیر کی، کرامت صاحبی اولن شئیخ لر و اؤولیا لر ایچری سینده حؤرمتله یاد ائدیلیر، یاراتدیغی صفویه تریقتی و بو تریقتین اساس لری اوزرینده بوی آتا راق پروازلنان، دونیانین ان مؤهتشم دؤول تلرین دن بیری اولن آذربایجان صفوی دؤولتی بو گون ده دونیا تدقیقاتچی و تاریخچی لری نین دیقتین دن بیر آن دا اولسون یایینمیر
بیر چوخ قایناق لردا سلطان شئیخ صفی الدین اردبیل ینین موکمل »دیوان«ین دان خبر وئریلیر. او، اؤز »دیوان«یندا »صفی« تخلص ائدیرمیش. لکین علیمیزده اولن تورکچه و فارسچا الیازما لر آراسیندا بیر چوخ »صفی« تخلص لو »دیوان« لرل و شعر مجموعه لرینه راست گلیریک. سلطان شئیخ صفی اردبیلییه بیر حؤرمت علمتی اول راق، بیر چوخ شاعرلر »صفی« سؤزونو اؤز تخل لوسو کیمی سئچمیش لر. او جمله دن صفی قاراخان اوغلو صفیقولو بیی آد آپارماق اولر. صفیقولو اؤزونو شئیخ سفی نین قولو حساب ائدیرمیش. او، ایکینجی شاه عباس زامانیندا یاشاییرمیش. »تزکیره یی-نصرابادی« اونون حاقیندا یازیر کی: »صفیقولو بگ در فننئ-سیپاهیگری و اکسرئ-کمالت از اقران در پیش بود… تبعش کمالئ-لوتف در ترتیبئ نزم دارد« /ترجومه سی: صفیقولو بی حرب صنعتینده و اکثر ایشلرده اؤز یاخینلریندان سئچیلیردی… شعر یازماقدا چوخ اینجه طبعه مالیک ایدی/. صفیقولو بیین تورکچه و فارسچا »دیوان« لری واردیر. اونون شاه عباس مدحینده یازدیغی »رای« قصیدهسی ده معروف دور. بو قصیده نین مطلعی بئله دیر:
موژده ائی مئیخاره لر کیم گئتدی دئی، گلدی بهار،
قؤنچه گلدی گولسیتان ایجره یئنه بییختیار
باشقا صفی لر ده واردیر.. او جمله دن: صفی اصفهانی، صفی چرکه سی، صفی بسنی، صفی رازی، صفی یزدی، صفی صفوی، صفی قندهاری، صفی رشتی، صفی سبزواری، صفی نیشابوری و.. بون لرین چوخو دا صفویه دؤورونده یاشامیش لر. اودور کی، سلطان شئیخ صفی الدین اردبیل ینین »دیوان«ی و شعرلری بو صفی لرین شعرلری ایله قاریشمیش بیر حال گلمیش دیر. دونیا کیتاب خانا لری و خصوصیله ایران کیتاب خانا لریندا ساخلنیلن الیازما لر آراسیندا بیر نئچه »صفی« تخلص لو شاعرلرین »دیوان« لری و شعرلری ساخلنیلیر. حال-حاضردا تورکولوژی بؤلوم لری نین متخصص لری، تورک دیلی و ادبیاتی محقق لری نین بوینوندا اولن موهوم وظیفه لردن بیری سی ده بو »دیوان« لری آراشدیریب تحقیق ائتمک و سلطان شئیخ صفی الدین اردبیل لی نین موکممل »دیوان«ینی ترتیب ائتمک دیر. همین حرکته کؤمک ائتمک اوچون علیمیزده اولن »دیوان« لرین الیازما لری آراسین دان سلطان شئیخ صفی الدین اردبیلییه منصوب اولماسینی زنن ائتدیگیمیز ایکی قیمت لی الیازمانی موررفی ائدیریک.
شئیخ صفی نین تورکچه شعرلری نین شیوه سی قاضی بورهانددین شیوه سینه بنزییر، هم ده دیلیمیزده اولن ان گؤزل و آخیجی سؤزلر و ایستیله لر ایله دولودور. شعرلرده »اغاج لرین سارماشماسی«، »گؤیرچین یوللماق«، »قوجوشماق«، »ود توللماق« و »قان قایناماق« کیمی گؤزل تورکچه ترکی بلر ایشلنمیش دیر. شعرلرده هله ادبیات تاریخیمیزه خاجه احمد یسوی زامانین دان گیرمیش بعضی ایرفانی آنل ملی سؤزلر ده گؤزه دییر. هابئله آتا لر سؤزلرین دن ایشلنیلمیش نئچه میصراع لر شئیخ صفی نین اؤز آنا دیلینه اولن توکنمز رغبتینی گؤستریر:
دنیز موردار اولماز ایت سو ایچمگین دن آغیر قار الی کاروان سؤوتی-جرس نئی لر
ایشیق سیز سروه اوخشارلر وفا سیز سروقامت لر.
بو میصراع لر ثبوت ائدیر کی، شئیخ صفی الدین اردبیلی دیلیمیزین توکنمز فولکلور خزینه سین دن قیدا لنان هجم لی بیر »دیوان« یاراتمیش اولما لی دیر. شعرلرین دیلی او قدر ساغلم، آخیجی و دانیشیق دیلینه یاخین دیر کی، بو گون چاغداش شعریمیزده دیل تئوری سی نین هدف لرین دن ساییلن کوتله دانیشیغینا یاخین لیق مقوله سینده حساب اولونا بیلر. شئیخ صفی، البته کی، آریف لر باشچی سی و ایرفان اولوسودور. اونون دیلین دن بیان اولونان نسر پارچا لری، تامامیله آریفانه ایستیله لر، لوغت لر، بئی تلر و سؤزلر ایله دولودور. و لکین بیزه میراس قویوب گئتدیگی تورکچه شعرلرده ایشلتدیگی بعضی ایرفانی ایستیله لرین کؤکو ده ائلین دانیشیق دیلین دن آلینمیش دیر.
بیز بورادا سؤیلدیگیمیز کیمی، تورکچه سؤزلرین ایملسینی چاغداش-لش-دیردیق و اتک یازیدا بعضی سؤزلرین اسکی فورماسینی ده وئردیک. هابئله متن فر قلری و واریانت لری دا ذکر ائتمیی فایدا لی سایدیق و بعضی لوغت لری معنا ائتدیک. شئیخ صفی الدین اردبیلی نین تورکچه »دیوان« ینین تام متنینی برپا ائتمه هر زامان اورییمیزده بیر آرزو کیمی قالیر…
سئویشمک لر:
گؤیرچین یوللدیم، یازدیم سنه سن دن شیکای تلر،
قولوندا اول قانادلردیر باشی باغلی کیتاب تلر
اونودما آشیقی، نامئهریبان اولما، منیم جانیم،
ایشیق سیز سروه اوخشارلر وفا سیز سروقامت_لر
سنی تانری، نئجه سن دن شیکایت ائتمییم آخیر
هانی اول نازلی باخماق لر، هانی گیزلین ایشارت لر
هانی ظالم، هانی گؤزوم، هانی کافیر، هانی جانیم؟
سئویشمک لر، باریشماق لر، تپیشمک لر، قوجوشماق لر
نئی لر:
اولن هقق یادی بیرله قایغی سیز دیوانه، کس_نئی لر،
قیلینج علینده م’نی چاغیران ار، دادرس نئ یلر
سینیق کؤنلوم نوا دوتمازسا، اسکیم فؤوجو کسیلم
بؤیله آغیر قارا لی کاروان سؤوتی-جرس نئی_لر
چکن کؤکسون شیکافین دان منیم بیدرد کؤنلومنی،
بو قان لی بهر قارشی سیندا زنگی وار، سس نئی_لر
دنیز مودرار اولماز ایت سو ایچماغین دان، ائی_آریف،
دنیز مودرار اولماز ایت سو ایچماغین دان، ائی_آریف،حاققین پناهیندا…..