سنی منه وئرمزلر… نئینیم آمان آمان… ساری گلین
اکبر سعادت
آنادیلیمیز: “ساری گلین” ماهنیسی آذربایجان تورکلری نین و شیمال-شرقی آنادولو تورکلری نین حاکیم مؤوقع توتدوغو بؤلگه ده مئیدانا گلیب. ائرمنیلره گلدیکده ایسه، اونلار خئیلی آزلیق تشکیل ائتمیش بیر خالق اولوب. بؤیوک بیر ایمپئرییا قورموش میلتین اؤز حیمایه سینده یاشایان هر هانسی بیر میللی آزلیقدان ماهنی و یا اویون هاواسی گؤتورمه سی اوزاق بیر احتیمالدیر”.
“ساری گلین” هانسی دؤورون محصولودور؟
معلومدور کی، بو، آذربایجان خالق ماهنیسیدیر، آما شیمال شرقی آنادولودا یاشایان تورکلر ده بو ماهنینی اؤزلرینکی حساب ائدیر. بو اراضیلرده ایسه، تا قدیمدن بو گونه ده ک آذربایجان تورکلری نین یاشادیغی معلومدور. ماهنی نین یارانما تاریخی حاقیندا جوربجور وئرسییالار وار. بعضی آراشدیرماچیلار بونو ۲بعضیلری ایسه ۷-۸ عصر اؤنجه یه عاید ائدیرلر.
معلومات اوچون قئید ائدیم کی، آذربایجانین گؤرکملی شاعیری حسین جاوید بو افسانه نین گئنیش یاییلدیغی یوخاری کور و چوروخ چایلاری بویوندا یارانمیش افسانه نی یاخیندان اؤیرندیکدن سونرا “شئیخ صنعان” آدلی پیئسینی یازیب.ژورنالیست ایوب خان قیلینج آراشدیردیغی قایناقلاردا قادین کیمی تصویر ائتدیگی ساری گلی نین ساریشین اولدوغونا دایر بیر معلوماتا راست گلمه دیگینی ایفاده ائدیر. بونو ساری گلی نین باغلی اولدوغو قیپچاق تورکلرینه مخصوص اولماسی ایله علاقه لندیریر و قیپچاقلارین قارابوغدایی اولدوغونو دئییر. توتاق کی، ایوب خان قیلینجین بو وئرسییاسی دوغرودور، توتاق کی، “ساری گلین” اینساندیر.
آما حتّی بئله اولسا دا، ژورنالیست یئنه دوغرو ایزده دئییل. چونکی قیپچاقلار اونون ساندیغی نین تام عکسیدیرلر.
یعنی، قیپچاقلار قارابوغدایی دئییل، ساریشین و اولدوقجا گؤزل اولوبلار و تورکلرین ان یاراشیقلی سویو حساب ائدیلیبلر.
بیر چوخ تاریخی قایناقلاردا قیپچاقلارین گؤزل، ساریشین، ماوی گؤزلو اولماسی قئید اولونور. بؤیوک شاعیر نیظامی گنجوی نین “ایسکندرنامه” اثرینده ده قیپچاقلارین گؤزللیگیندن بحث اولونور.
قیپچاقلارین تاریخده بیر آدی دا کوماندیر. ۱۸-نجی عصرده قیپچاقلار قافقازدا، جنوبی روسییادا و اوکراینا اراضیسینده چوخ فعال ایدیلر. ۱۲ و ۱۳-نجی عصرلرده قیپچاقلار گورجوستانین چیچکلنمه سینده بؤیوک رول اوینامیشلار. قیپچاق اوردوسو حسابینا سلجوقلولاری مغلوب ائتمیش گورجولر اورتا عصرلرده کی سرحدلرینه گؤره اونلارا چوخ شئیی بورجلودورلار.
تانینمیش تاریخچی و فولکلورشوناس پروفئسسور ف.کیرزی اوغلو ۱۹۵۸-جی ایلده یازمیش اولدوغو “ادبیاتیمیزدا قارس” اثرینده قئید ائدیر کی، “ساری گلین تورکوسو و شئیخ صنعان افسانه سی ۱۲-نجی عصرده شیمالی قافقازدان گلن اورتودوکس قیپچاقلارین خاطیره سیندن قالیب”. کیرزی اوغلو حساب ائدیر کی، “ساری گلین” سانیلدیلغی کیمی ۲۰۰-۳۰۰ ایل اؤنجه نین دئییل، ان آزی ۷-۸ عصر اؤنجه نین محصولودور.
*سون اولاراق
…باشیمیزا گلنلر بوش-بوشونا دئییل، “تانری جزاسیدیر”، – دئیه دوشونورم. صاحیب چیخا بیلمه دیکلریمیزی آلیر بیزدن تانری… بیر گون ماهنیمیزی اوغورلاییرلار، بیر گون خالچامیزین ساختاسینی ایستحصال ائدیرلر گاه ماهنیلاریمیزی اوغورلاییرلار، گاه آبیده لریمیز، گاه دا باشقا مدنی ثروتلریمیزی. بونلارا یییلنندن سونرا دا تورپاغیمیزا گؤز دیکیرلر.
نییه عجبا؟ بو قدر باسقی نییه اوستوموزده دیر؟ تورکلوگوموزه، تورکچه میزه، وطنیمیزه، اولولاریمیزا سالدیرانلار نه ایسته ییر آخی؟ آذربایجانین مین ایللره دایانان تاریخینی ساختالاشدیرا بیله جکلرینی، مؤحتشم کولتوروموزو منیمسیه جکلرینی دوشونورلر؟ “منیم-منیم” دئمکله هر شئیی اؤزونونکولشدیره بیله جکلرینیمی دوشونورلر؟ ددم قورقوت (قور–اود، قوت – موقدس روح دئمکدیر) دئییردی کی “دوجه بؤیوموشسن، کؤشکجه عاغلین یوخ”.
بو ائرمنیلر ده ائله دیر، عاغیللاری هئچ بؤیومور، ائله یئرینده ساییر.
نغمه اؤزگه تورپاغی دئییل کی، اوستونده اوتوروب یییه چیخاسان. “ساری گلین” ائل اؤیکوسودور، ائل سسیدیر، بو بشر سیویلیزاسییانین اساسینی قویموش بیر میلتین گئن یادداشیندان، مؤحتشم کولتوروندن قایناقلانان بیر تاریخی ثروتدیر، اونو ضبط ائده بیلمزسن، باجارمازسان…
پ.س.: ایکی یاش یاریملیق اوغلوم آلتای هله بیر آیلیق اولاندان جوخ سئویر بو ماهنینی. هله ده هر دفعه یاتاندا لایلا عوضی اوخویورام اونا بو ماهنینی. تام دانیشا بیلمیر، آما اؤز-اؤزونه “سایی دیین” دئیه زومزومه ائدیر هر گون… هردن دوشونورم، بیر الجه کؤرپه قدر سئوسیدیک اؤز نغمه میزی، اؤز معنوی سروتلریمیزی…
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۱۹ مهر ۱۳۹۳ ساعت ۷:۰۶ ق.ظ
