سلجوقلار ایران و اسلامین پارلاق دؤوره سی
م. کریمی
ایکینجی بولوم
آنادیلیمیز:سلجوقلاردان چوخلو تاریخی کتابلار الده واردیر. بیر سیرا آراشدیریجیلار سلجوق دؤورونده تاریخی کتابلارین آزلیغیندان دانیشیرلار؛ بیر حالداکی ایران تاریخینده هئچ زامان سلجوقلار دؤوره سی کیمی تاریخی کتابلار یازیلمامیشدیر. دوغرودور بیر سیرا کتابلار بو زمان یازیلیرسا دا سونکو زامانلاردا آرادان گئتمیش، ایتیب – باتمیشدیر. بونلارین نه دنلرینی ده بوگون آختاریب تاپماق لازیمدیر. بوگون الده اولان سلجوقلار حقینده تاریخی کتابلارین بیر سیراسی سلطانلارین سیره سی – اخلاقی و گئدیشلری حقیتده اولموشدور، مثلا سیره ملک طغرل بگ سلجوقی، سنجرنامه، ملک نامه و بونلار کیمی کتابلار. بو آرادا ملک نامه اثری تاریخ بویو چوخلو تاریخی کتابلار اوچون قایناق اولدوغو حالدا، کتابین اصلی بوگون تانینمیر، اونون یازاری دا سون زامانلارا مجهول قالمیشدیر. بو کتاب الده اولان معلوماتا گؤره آلپ ارسلانین اؤلوموندن سونرا ۴۵۱ ایلینده سونرا یازییا آلینمیشدیر و بو ایللرین اولای لارینی احتوا ائدیر.
اونودماق اولماز کی سلطان مسعود غزنوی نین دندانقاندا سیناقیندان سونرا ایش اوسته گلن سلجوق سولاله سی سببیندن یارانان تورک ملی روحیه سی و ملی غرورو بوتون ایراندا یارانیر. آراشدیریجیلار بئله تلقین ائدیرلر کی سلجوقلار سولاله سی تاریخ یازماغا رغبت گؤسترمه میشلر!؟ بو سؤز یئرلی – دیبلی یانلیش بیر فیکیر یایماقدادیر. بیلیریک تاریخی کتابلار بیر طرفدن سلجوقلار سلطانلاری نین گئدیش و سیره لری، فتح نامه لری حقینده یازیلمیش و بیر سیراسی دا تکجه اولای لارا توخونورلار. ابوالعلاء ابن حسول – سلطان طغرل¬ون دیوان دبیری یازان تفضیل الاتراک علی سائرالجناد اثری، ملک نامه کتابی بیر تانینمامیش یازاردان اولاراق، سلجوقنامه ظهیرالدین نیشابوری نین اثری بونلاردان نمونه لر کیمی سایماق اولور. بو کتابلاردا آچیق صورتده سلجوق سولاله سی نین یوکسک دورومو، چاغری بیگین سیاسی تدبیرلری حقینده یازیلیر و اؤزه للیکله چاغری بیگین نظامی تدبیرلری اورتایا قویولور و غزنوی لر قارشیندا الده ائدیلن غلبه لیک لرین نه دنی بحث اولونور.
بو کتابلار سارایدا یازیلیرسا دا بیر سیرا سلطانلارین باشقالارینا یوکسک بیر سویه لره مالیک اولدوقلارینی دا گؤسته ریر. بورادا طوغرول بیگدن سونرا سلیمانین وصیّتینه قارشی چاغری بیگین کیچیک اوغلو و طوغرولون تربیه ائتدیگینه قارشی اولاراق آلپ ارسلان نایب سئچیلیر. بوندان سونرا دا آلپ ارسلانین اوغوللاری یابغو عنوانیندا قالاراق باشقا ایالت لرین سلطانلاری مثلا اصفهان، کرمان و. . . چاغری بیگین ائولاردلاریندان اولور.
ملک نامه کتابی ۴۵۱ – ۴۵۵ ایللری آراسیندا یازیلدیغی احتمالی وئریلیرسه ده، سلجوق سولاله سی نین گوجلنمه سی و سیاست ایشلرینی اله آلدیغی ایللره عاییددیر. ملک نامه کتابی نین مؤلفی نئچه ایللر بوندان اؤنجه یه قدر بللی دئییل ایدی؛ حتا هله بوگون ده کتابین اصلی اله گلمه میش. آنجاق آراشدیرمالار اونون یازارینی بللیلشدیرمیش و مؤلفی نین “امیر اینانج بیگ” روایتی اساسیندا کاتبی “ابوخاتونی” اولموشدور. بو کتابدا سلجوق سولاله سی نین چیخیشی و حکومته ال تاپدیغی باره ده ده یرلی معلوماتلار وار. هابئله سلجوق آتاسی دوقاق حقینده معلومات الده ائتمک اولور. بو کتابدان آلدیغیمیز معلوماتا دایاناراق سلجوقلارین هله یابغو عنوانی آلتیندا سامانی لارین سرکرده لری کیمی ایشله دیکلری زمانین دورومو آچیقلانیر. بو کتابدا اوغوزلارین چای اوستو سلجوقلارین دورومو، اونلارین قاراخانلیلار و غزنوی لر قارشیندا ساواشلارینی آچیقلاییر. دوغرودور آلتینجی یوزایلدن سونرا یازیلان چوخلو تاریخی کتابلار اوچون همین ملک نامه اثری یبر قایناق اولموشدور. بو اثرین ایزینده یازیلان کتابلاریدان تاریخ الکامل ابن اثیر، مختصرالدول ابن العبری، زبده التواریخ صدرالدین علی حسینی، تاریخ فخری ابن طقطقی، ابن خلدونون العبری و تاریخ روضه الصفانی آد آپارماق اولار. بو کتابلار ۶ یوزایلدن ۹جو یوزایله قدر یازیلدیقلاری آیدین دیر. بو کتابلارین آراسیندا حجم باخیمیندان چوخلوغو قازانان تاریخ فخری اثرینی آدلایا بیله ریک. ابن طقطقی – بو اثرین یازاری ملک نامه دن آد چکمه سه ده اونون سؤزلریندن یارارلانمیشدیر. اونون آردیجا صدرالدین علی حسینی، زبده التواریخ اثرینده ابن طقطقی نین سؤزلرینه قوّت وئریر. کتاب العبر، تاریخ ابن خلدون و باشقا کتابلار ?جی یوزایلده یازیلاراق ملک نامه کتابیندان آد چکیرلر و بو بیر حالدادیر کی ملک نامه کتابی بوگون الیمیزده دئییلدیر، ایتیب – باتمیشدیر.
چوخ احتمال کی ابن خلدون معلوماتینی ابن اثیرین تاریخ الکامل اثریندن آلمیشدیر. بیر سیرا ابن اثیرین سؤزلری عینا ابن خلدون کتابیندا تکرار اولمادادیر. ابن العبری نین مختصرالدول کتابیندا دا ملک نامه دن آلدیغی معلوماتا اشاره اولونور. حتا ۳ یوزایل ملک نامه دن سونرا یازیلان کتابلاردا ملک نامه دن آد چکیلیر او جمله دن روضه الصفادا بو تاثیری گؤرمک اولور. میرخواند حبیب السیرده ملک نامه دن آد آپاریر. میرخواند سلطان حسین بایقارانین ساراییندا اولورکن ملک نامه دن یارارلانیر. آنجاق بو ملک نامه هله اله گلمه میشدیر. او بیری طرفدن چوخ احتمال وئریلیر کی ملک نامه امیرعلی شیر نوایی نین الینده وار ایمیش و سارای یازارلاری نین اختیاریندا قویولموشوموش. بوگون تورکولوگ بیلگین لرین چوخو ملک نامه دن سؤز آچیرلار. کلود کاهن آلمانلی بیلگین، ابراهیم قفس اوغلو و محمد آلتای کویمن تورکیه بیلگین لری ملک نامه حقینده دایانیرلار و اونا اعتماد ائتمه لی بیر اثر اولدوغونو وورغولاییرلار. کلود کاهن آلمانلی عالیم ده ملک نامه نی سلجوقلارین ظهورو حقینده ان درین معلوماتا مالیک اولدوغونو دئییر و بو اثری فارس اثری شاهنامه ایله توتوشدورور. بوگون غرب آراشدیریجیلاری اؤز اثرلرینده ملک نامه یه ارجاع ائدیرلر و اونو ده یرلندیریرلر، تاسوفلر اولسون کی بو کتاب الده ائدیلمه میشدیر.
بوگون آراشدیرمالار بونو آیدینلاشدیرمیشدیر کی ملک نامه نین بؤیوک یازاری “امیر اینج بیگ” سلجوقلارین ساراییندا اعتماد قازانان بؤیوک تورک عالیمی دیر و تاسوف یئری بوراسی دیر کی آراشدیرمالار بو ساحه ده ناقص قالمیشدیر. بو عالیم عئینی حالدا بؤیوک بیر بیلگین و طریقت یؤنجوسودور (این العدیم، ص ۳۲ او، سلجوقلارین کؤکونو دریندن تانییرمیش و تاریخی ده دوزگون صورتده بیلیردی (میرخواند، ج ۲ ص ۲۳۵ بونو دا وورغولاماق گره کیر هله چوخلو اثرلر وار اولدوغونو باشیمیزدان آتمامالی ییق.
سلجوقلار، ان آزی یوزایل حکومتی اله آلدیقدان اؤنجه مسلمان اولموشلار. اونلار ۳۷۵جی ایللرده غازی عنوانی ایله تانینیرمیشلار و کافیرلره قارشی ساواشلارا قاتیلمیشلار (ابن اثیر، ج ۸ ص ۶ میرخواند، ج ۲ ص ۲۳۶ اونلار مسلمان عالیم لر اولماغا دا جان یاندیریرمیشلار (ابن اثیر، ج ۸، ص ۶؛ صدرالدین حسین، ص ۱ ظهیرالدین ، ص ۱۰؛ اصفهانی، ص ۱۳). رشیدالدین یازیر: تقاق سلجوقون آتاسی اسلام گتیرمیش و یبغو مسلمانلارا قارشی ساواشا گیردیکده، مسلمانلار یوردلارینا یورومه یین قارشینی آلیرمیش (رشیدالدین، ج۱، ص ۴۸). سلجوقلار دندانقان ساواشیندا غلبه چالدیقدا خلیفه یه مکتوب یازیب و اؤزلرینی عبید امیرالمؤمنین ساییرلار (بیهقی، ص ۷۳۰ نیشابوری، ص ۱۷ – ۷۲).
بو مورخلرین چوخو سلجوقلارین اؤز نسب لرینی مکتوبلاشدیرماغا ماراقلارینی یازیرلار. اونلار بیلیجی شیخ لری چاغیریب و نسب لری یازماغا استخدام ائدیرلر. البتده سلجوقلار دا قاراخانلیلار کیمی اسلام دینی نی اؤز درین ایناملاریندان بیلیرمیش و قاباقکی دین لریندن – گؤگ تانریدان اوستون ساییرلاردی. اونلار بیر – بیر مسلمان اولمامیشلار، بلکه دسته – دسته اسلاما اوز گتیریب و چوخ تئز بیر زماندا اسلام قوشونوندا بایراقچی اولموشلار و اسلام پرچمینی آفریقایا دک چیگینلرینده داشیمیشلار.
بیر سیرا بوگونون تاریخ آراشدیریجیلاری یانلیش سونوجلار آلدیقدا یانلیش ادعالارا چاتیرلار:
۱-سلجوق دؤورونده تاریخی کتاب آز یازیلمیشدیر
۲-سلجوقلار تاریخه رغبت گؤسترمه میشلر و مورخلردن لازیمی قدر حیمایه ائتمه میشلر
۳-سلجوقلار آنادیللرینه لاقید قالمیشلار.
۴-سلجوقلارین اؤلکه اداره سی سیستمینه عایید معلومات یوخدور.
۵-سلجوقلار اؤلکه سی گئنیش اولدوغو اوچون هر بیر کتاب گئنیش بیر اؤلکه نین تکجه بیر تیکه سینی آچیقلامیش و بوتون ایرانین دورومونو گؤسترمه ده آخساقدیرلار.
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۰۷ شهریور ۱۳۹۷ ساعت ۱۰:۳۷ ق.ظ
