سرآغاز مکتب واقع گرایی درادبیات داستان نویسی

سرآغاز مکتب واقع گرایی درادبیات داستان نویسی

گروه فرهنگی: محمدعلی جمال زاده ادیب پژوهشگر، مترجم، تاریخ شناس و پدر داستان نویسی کوتاه ایران در ۲۳ دی ۱۲۷۴ خورشیدی در اصفهان دیده به جهان گشود و در دوره کودکی از دانش پدر خویش »سید جمال الدین واعظ اصفهانی« که روحانی مبارز و از رهبران مشروطه خواه در اصفهان بود، بهره مند شد و در نوجوانی به دلیل اختلاف هایی که میان پدرش و ظل السطان حاکم وقت اصفهان پدید آمد، همراه خانواده به تهران مهاجرت کرد.
شرایط نامناسب کشور سبب شد تا او برای ادامه تحصیل راهی لبنان شود و پس از آن به دانشگاه دیژون فرانسه رفت و در رشته حقوق به علم آموزی پرداخت و سپس با دعوت گروهی از مخالفان حکومت قاجار با مجله سیاسی-فرهنگی کاوه در برلین مشغول به همکاری شد. این ادیب ایرانی در این مجله از سبک نگارشی بسیار ساده در انتشار مقاله هایی در زمینه سیاست، اقتصاد ایران شناسی، فرهنگ و ادب استفاده می کرد و در آخرین شماره از آن، مجموعه بی نظیر »یکی بود یکی نبود« شامل داستان های کوتاه را انتشار داد و با خلق این اثر، سبک داستان نویسی را که تا آن هنگام از انسجام ویژه ای برخوردار نبود، وارد مرحله نوینی کرد.
محمدعلی جمال زاده با نوشتن داستان های انتقادی، ساده، طنزآمیز و سرشار از ضرب المثل_ها و اصطلاحات عامیانه به نابسامانی سبک های نگارشی در داستان های معاصر پایان بخشید و این گونه عنوان پیشوای نوول(رُمان کوتاه) یا پدر داستان نویسی را از آن خود کرد. وی در تمام داستان های خویش عواملی نظیر سرنوشت، نقش خیر و شر، بخت و اقبال را برجسته ساخت و از سبک انشای حکایتی بهره بُرد، زبان او در تمام اثرهایش گزارشی، طنزآمیز و وابسته به سُنت حکایت پردازی و اندرزگویی کلاسیک ایرانی است. »دارالمجانین، راه آب نامه صحرای محشر غیر از خدا هیچ کی نبود، سر و ته یک کرباس تلخ و شیرین، کهنه و نو، شور آباد و قصه ما به سر رسید« از اثرهای ارزشمند این نویسنده صاحب سبک محسوب می شود و این ادیب بزرگ آثاری چون »قهوه خانه سورات یا جنگ ۷۲ ملت ویلهلم تل و داستان بشر« را نیز به فارسی ترجمه کرده است. محمدعلی جمال زاده سال های پایانی عمر خود را در سوئیس سپری کرد و به تدریس زبان و ادبیات فارسی در ژنو همت گماشت و سرانجام در ۱۷ آبان ۱۳۷۶ خورشیدی دیده از جهان فرو بست. آذر با اشاره به شکل گیری اندیشه های جمال زاده، گفت: سیدجمال واعظ اصفهانی، پدر این اندیشمند که یکی از مشهورترین خطیبان روزگار خویش به شمار می_رفت، مهمترین عامل در شکل گیری اندیشه و افکار وی بود و او بیشترین تاثیر را از کلام پدرش در سخنرانی هایی که در مسجدها و مجلس های مختلف برگزار می کرد، پذیرفت و همین امر سبب شد تا این ادیب بزرگ به داستان نویسی علاقه زیادی پیدا کند زیرا پدر این نویسنده مردم را به مطالعه داستان دعوت و تشویق می کرد. این استاد ادبیات فارسی محمدعلی جمال زاده را پدر داستان نویسی معاصر در ایران خواند و بیان داشت: وی آثار مختلفی در ادبیات فارسی، تاریخ و ادبیات، علوم اجتماعی و ترجمه متون ادبی از خود به یادگار گذاشته است و از صاحب نظران و نقادان سختگیر زمان خود بود به گونه ای که توانست در دوره کوتاهی انگیزه های نسل جوان را برای خلق آثار زیبا بیدار کند.
قالب داستان های جمال زاده ساده و از روایت_های قدیمی سرچشمه می گرفت. او به رویدادها از یک زاویه می نگریست و به همین دلیل، نوشته هایش همچون حکایت و روایت باقی ماند. جمال زاده بسیار به موضوع و درون مایه اهمیت می داد. مدیرگروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، مجموعه داستان کوتاه »یکی بود یکی نبود« را سرآغاز ادبیات واقع گرا در ایران دانست و اظهار کرد: داستان های کوتاه جمال زاده، پل ارتباطی میان دوره مشروطه و آغاز دوره پهلوی بود. خلق مجموعه کوتاه »یکی بود یکی نبود« آغاز کننده ادبیات واقع گرایی در ایران است به گونه ای که از تخیل و درام فاصله زیادی دارد. او در این مجموعه برای نخستین بار از زبان مردم عادی کوچه و بازار استفاده کرد و همین امر شروع کننده تحول شگرفی در داستان نویسی معاصر ایران شد. این داستان نویس معتقد بود که ایران از نظر ادبیات نسبت به دیگر کشورهای آن دوره عقب تر است زیرا به مرور زمان تمام افراد جامعه دچار تغییر و دگرگونی شده بودند در حالی که ادیبان، گذر از شیوه پیشینیان را در عرصه ادبیات تخریب می_دانستند. نویسندگان داستان تا پیش از جمال زاده از سبک خاصی پیروی نمی کردند و گاهی میان سبک های نگارشی آن ها تداخل به وجود می آمد و به جسارت فردی نیاز داشتند تا بتواند به این هرج و مرج ها سامان ببخشد که وی به این نابسامانی ها پایان داد. داستان کوتاه »فارسی شکر است« در کتاب یکی بود یکی نبود او به چاپ رسید و از آن به عنوان نخستین داستان به شیوه غربی نام می برند. »رجل سیاسی«،»دوستی خاله خرسه«، »درد و دل ملاقربانعلی«، »بیله بیگ بیله چغندر« و »ویلان الدوله« از دیگر داستان های کوتاه مجموعه یکی بود یکی نبود محسوب می_شود. داستان های جمال زاده انتقادی، ساده طنزآمیز و آکنده از ضرب المثل ها و اصطلاح_های عامیانه است. بافت ساده، استفاده از کلمات اصطلاحات و ضرب المثل های عامیانه از ویژگی های نثر داستانی جمال زاده است و پرداختن به مقوله های روزمره مردم و مشکل های آن ها سبب شد تا او را طراح مکتب واقع گرایی در قالب داستان نویسی ایران بدانند. جایگزینی شخصیت ها و قرار دادن هر فرد که جای خاص خودش نیست، تصویر سازی صحنه های غیر منتظره و استفاده از شخصیت های ضعیف باعث شد تا داستان او به مجموعه آثار کمدی شبیه شود که در این زمینه می توان »فارسی شکر است« را نام برد.
وی در داستان های نخستین خود به توصیف روایت، توجه زیادی می کند که راوی در تمام داستان مستقیم وارد می شود، نظر می دهد و گاهی شخصیت ها خود وارد عمل می شوند و آرزوها و دیدگاه های خویش را از مسیر رویارویی با دیگران بیان می کند. او شعر را رکن اصلی ادبیات فارسی می دانست و رمان نویسی را پایه پیشرفت فرهنگی می خواند و همواره از آن دفاع می کرد. جمال زاده برای آنکه معنی اثر را برای مخاطب به خوبی روشن سازد، از شعرهای کلاسیک در عنوان، متن و پایان داستان استفاده می کرد و این از مشخصه های سبکی او به شمار می رفت. وی در ادامه با اشاره به فعالیت های این ادیب در خارج از کشور افزود: کمیته ملیون که به رهبری »سیدحسن تقی زاده« برای مبارزه با روسیه و انگلیس در برلن تشکیل شده بود از جمال زاده دعوت به همکاری کرد و او نیز پذیرفت. بعد از مدتی کوتاهی برای انجام ماموریت از طرف این کمیته به بغداد و کرمانشاه رفت و در آن جا اقامت گزید. هنگام بازگشت با همکاری در مجله کاوه به نوشتن پرداخت. وی بیشتر عمر خود را در خارج از ایران سپری کرد و همواره به پژوهش درباره ایران و زبان فارسی مشغول بود و در همان سال ها، نخستین اثر خود را با عنوان »گنج شایگان« به چاپ رساند. »وقتی که یک ملت اسیر می شود« نام مقاله ای در نشریه کاوه است که جمال زاده با عنوان مستعار شاهرخ منتشر کرد. آذر درباره شیوه های پژوهش و تاریخ نگاری جمال زاده تصریح کرد: این نویسنده را می_توان از نخستین تاریخ نویسان نوین ایران و از پیشگامان بررسی مسایل اقتصادی و اجتماعی کشور نام برد. کتاب گنج شایگان او درباره مسایل اقتصادی ایران و از منحصر به فردترین کتاب های مرجع به شمار می رود که نه تنها دربردارنده اوضاع اقتصادی بلکه مسایلی همچون پست وضع جغرافیایی و … است.
تا پیش از جمال زاده تاریخ نگاری در کشور به صورت سنتی و روایت صورت می گرفت اما وی با انتخاب یک موضوع خاص بر پایه سندهای تاریخی به ارایه تاریخ نگاری پرداخت و تحلیل_هایی هم در این زمینه نوشت. علاقه او به نوشتن سبب شده بود تا هر کتابی را که مطالعه می_کرد، در حاشیه آن یادداشتی از سر ذوق می_نوشت و نظر خود را برای مولف آن کتاب می_فرستاد و اگر کتاب ارزشمند بود از مطالب آن در مقاله های خویش بهره می برد.

نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۱۷ آبان ۱۳۹۵ ساعت ۶:۲۶ ق.ظ

دیدگاه


شش − = 3