سدهای تحمیلی از حوضه دریاچه ارومیه برچیده شود

گروه گزارش: درحالی که یک سال بیشتر از پایان کار دولت دوازدهم و ستاد احیای دریاچه ارومیه باقی نمانده است، زمزمه‌هایی درباره از سرگیری پروژه های سدسازی در حوضه این دریاچه به گوش می‌رسد که بسیاری را نسبت به خشکی آن نگران کرده است.
صحبت‌های اخیر برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی درباره از سرگیری پروژه‌های سدسازی در اطراف دریاچه ارومیه، بسیاری را نسبت به احتمال خشک شدن آن نگران کرده است. سدهایی که به گفته برخی کارشناسان می‌توانند مانع آب ورودی به این دریاچه نیمه‌جان شوند و مسیر آن را از سمت احیا به نابودی تغییر دهند. مدتی پیش سلمان ذاکر نماینده مردم ارومیه، اعلام کرده بود که “در راستای احیای دریاچه ارومیه” با دستور وزیر نیرو ساخت دو سد نیمه کاره نازلو و باراندوز تکمیل می‌شود و این کار برای ارتقای کشاورزی منطقه حائز اهمیت است. ”
انور حبیب‌زاده بوکانی، نماینده بوکان نیز چندی پیش در گفت‌وگویی با خبرگزاری خانه ملت گفته بود که تکمیل سد “شهرچای” یکی از مطالبات اصلی مردم است که احداث آن در مجلس هفتم کلنگ‌زنی شده بود و پس از صرف میلیاردها تومان هزینه ادامه ساخت آن با مصوبه کارشناسی ستاد احیا تعطیل شد و باید در این مصوبه تجدیدنظر شود. سد سیمینه‌رود نقش مهمی در رونق کشاورزی، کاهش بیکاری، مهار آب‌های جاری و هدر رفتن آب‌های سطحی در منطقه دارد، این سد می‌تواند به پایان برسد.
روز پنجشنبه هفدهم مهرماه رضا اردکانیان وزیر نیرو از آبگیری و بهره برداری ۱۸ سد در کشور تا پایان سال جاری خبر داد. این امر نگرانی‌های زیادی درباره احتمال توقف احیای دریاچه ارومیه به وجود آورده است، دریاچه‌ای که به دلیل تاثیر بارندگی‌ها یا اقدامات شده در بهترین وضعیت دهه اخیر قرار دارد.
البته مسئولان می‌گویند، از سرگیری پروژه‌های سدسازی در اطراف دریاچه ارومیه ممکن نیست. مسعود تجریشی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست و مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه، در همین رابطه گفته است: به نظر من این رویه برگشت‌پذیر نیست و هیچ نشانه‌ای هم وجود ندارد که این اتفاق رخ بدهد. همه ما دنبال ارائه خدمت هستیم، اما به نظر من ساخت این سدها تقریباً غیرممکن است.
تجریشی به قانونی اشاره می‌کند که در سال ۱۳۹۳ چند ماه پس از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه به تصویب رسید که بر اساس آن “همه طرح‌های سدسازی در دست مطالعه و اجرایی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه” متوقف شدند. این مصوبه چنین معنایی داشت که امکان ساخت چهار سد بزرگ سیمینه‌رود، لیلان، باراندوز و نازلو با ظرفیت تنظیم ۸۱۰ میلیون مترمکعب و ۲۹ سد استانی در مجموع با ظرفیت تنظیم ۴۶۰ میلیون مترمکعب وجود ندارد و از سویی دیگر حقابه دریاچه ارومیه هم باید پرداخت شود.
به همین دلیل ساخت سدهایی که جریان آب را از دریاچه ارومیه به اراضی دیگر تغییر مسیر می‌دادند متوقف شد، تا شاید دریاچه ارومیه در مسیر احیا قرار بگیرد. اما حالا یک سال بیشتر از پایان کار دولت و ستاد احیای دریاچه ارومیه باقی نمانده است و این امر می‌تواند به معنای پایان مصوبه و شروع پروژه‌های سدسازی و شاید خشکی دوباره دریاچه ارومیه باشد.
اسماعیل کهرم بوم‌شناس، فعال محیط‌زیست و یکی از منتقدان سدسازی با بیان اینکه طرح احیای دریاچه ارومیه چندان موفقیت‌آمیز نبوده است، گفت: اولین جلسه هیئت دولت آقای روحانی درباره احیای دریاچه ارومیه بود و در آخرین اظهارنظر درباره این دریاچه گفته است که “تا پایان دولت دوازدهم یک متر آب در دریاچه خواهیم داشت. ” در حالی که حوضه دریاچه ارومیه از نظر آبی دومین حوضه آبریز کشور است که سالانه هفت میلیارد مترمکعب آب دریافت می‌کرد اما چهل سد و بند روی رودخانه‌های مشروب کننده دریاچه احداث کردند.
وی ادامه داد: با وجود مخالفت ما دوستداران طبیعت و محیط زیست، دولت وقت ۳۶ بند را ساخت ولی چهار سد دیگر را نیمه کاره رها کرد زیرا دریاچه ارومیه خشک شد؛ چقدر سد بر دریاچه ارومیه تحمیل کردیم؟
کهرم افزود: سال ۱۳۵۲ که تازه وارد سازمان شکاربانی شده بودم به اتفاق یکی از همکارانم برای پایش به ارومیه رفتیم، در رودخانه باراندوز چای که یکی از رودخانه‌های مشروب کننده دریاچه است به قدری حجم آب زیاد بود که هنگامی که خواستیم از آن عبور کنیم جریان آب خودرو لندرور ۶ سیلندر ما را غلتاند اما در حال حاضر در مصب این رودخانه شورگز سبز شده است! زیرا آبی ندارد، باز هم می‌خواهند سد بسازند!؟ دریاچه ارومیه آب ندارد. چهار ماه پیش که از اروپا بازمی‌گشتم از هواپیما که نگاه کردم دریاچه وان ترکیه مانند نگین فیروزه‌ای زیبا و پرآب بود اما حدود ۷۰ کیلومتر بعد از آن دریاچه ارومیه خشک بود و جزایری مانند کله قند بیرون آمده بود.
این فعال محیط زیست خاطرنشان کرد: دریاچه ارومیه زمانی ۳۷ میلیارد مترمکعب آب داشت و در عمیق‌ترین نقطه دریاچه ۲۰ متر عمق آب بود، امروز عمق را به یک متر برسانیم شاهکار است؟
کهرم با اشاره به اینکه آورد حوضه دریاچه ارومیه سالانه هفت میلیارد مترمکعب آب است و یک سوم آن تبخیر می‌شود، گفت: میزان تبخیر حوضه دریاچه ارومیه به دلیل وجود سدها زیاد است و با وجود این سدهای تحمیلی، آبی به دریاچه نمی‌رسد.
کهرم با اشاره به اینکه سالانه ۳۰ میلیارد مترمکعب به طور متوسط از منابع آبی در ایران تبخیر می‌شود، تصریح کرد: دولت بعدی اگر ایران و محیط زیست را دوست دارد نباید به ترکیب سدها دست بزند با وجود این سدسازی برای برخی درآمدزاست اما به طبیعت ایران آسیب می‌زند.
این فعال محیط زیست با بیان اینکه بارش‌های مطلوب دو سال اخیر سبب سرریز شدن سدها و آبگیری بسیاری از سدها شد، گفت: بارندگی‌ها در برخی نقاط مانند شرق ایران سه برابر شد و بسیاری از مناطق را سیراب کرد اما این شانسی بود که معلوم نیست دوباره تکرار شود.
کهرم راهکار جلوگیری از خشک شدن دریاچه ارومیه را توقف سدسازی دانست و اظهار کرد: روی هر ۱۴ رودخانه دریاچه ارومیه دو سه سد و بند انحرافی ساختند و سیستم سدهای کنونی به گونه‌ای است که آب را منحرف می‌کنند تا به دریاچه برسد در حالی که با این روش آبی به دریاچه نمی‌رسد تبخیر می‌شود و از بین می‌رود.
وی با بیان اینکه با سدسازی‌ها به حفظ حیات دریاچه توجه نشده است، خاطرنشان کرد: باید به این فکر کنیم که رودخانه یک موجود زنده است و باید حرمت حیات رودخانه را در نظر گرفت در حالی که با برداشت‌ها و انتقال آب هیج قانونی را رعایت نمی‌کنیم بنابراین دولت‌های بعدی باید سیستم طبیعی را به حال خودشان رها کنند نیمی از ۳۶ سدی که بر دریاچه ارومیه تحمیل کردند جمع کنند تا آب به دریاچه برسد.
عیسی کلانتری دبیر کارگروه ملی احیای دریاچه ارومیه و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست روز چهارشنبه ۱۶ مهرماه در بازدید و بررسی وضعیت طرح‌های احیای این دریاچه ارومیه گفت که “عمق دریاچه به میزان ۳۵ سانتی‌متر افزایش یافته است و این دریاچه که چهار سال پیش تقریباً خشک شده بود هم اکنون با توجه به اینکه کم‌آب‌ترین فصل سال است، ۴٫۳ میلیارد مترمکعب آب دارد. ”
وی بیان کرد: این در حالی است که هنوز آب‌های حاصل از بارش‌های پاییزی به دریاچه ارومیه نرسیده و فقط آب حاصل از صرفه‌جویی در بخش کشاورزی به دریاچه روانه شده است.
به گفته وی تمامی کارهای سخت افزاری ستاد احیای این دریاچه امسال به پایان می‌رسد و باید تا سال ۱۴۰۶ از برنامه‌های احیای این دریاچه حمایت لازم بشود.
کلانتری با اشاره به ضرورت حفاظت مستمر از دریاچه ارومیه، مالک اصلی دریاچه را محیط زیست اعلام کرد و گفت: وظایف ستاد احیا از مرداد سال آینده به مرکز آینده پژوهی واگذار می‌شود و این مرکز مستقل خواهد بود که هیئت علمی و اجرایی و محیط‌بان برای خود خواهد داشت.
به گزارش آراز آذربایجان به نقل از ایمنا، ستاد احیای دریاچه ارومیه سال ۱۳۹۲ تشکیل شد و قرار است این دریاچه در مدت ۱۰ سال از ۱۳۹۴ به تراز اکولوژیک خود برسد که حدود یک‌ونیم تا دو سال از برنامه عقب است؛ این دریاچه از اواسط دهه ۱۳۸۰شروع به خشک شدن کرد و بنا بر آمار بین‌المللی تا سال ۲۰۱۵ میلادی حدود ۸۰ درصد از مساحت آن خشک شد.قبل از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه تراز این حوضه آبی بسته، سالانه به طور متوسط ۴۰ سانتی‌متر کاهش می‌یافت. هرچند تراز هزار و ۲۷۴ متر به عنوان ارتفاع اکولوژیک دریاچه ارومیه اعلام شده ولی این دریاچه در تراز هزار و ۲۷۲ متر هم شرایط مطلوبی خواهد داشت و بیش از۹۵درصد کانون‌های ریزگرد آن رفع خواهد شد. بنابه گفته رئیس سازمان حفاظت محیط زیست تاکنون ۱۱هزار میلیارد برای احیای دریاچه ارومیه هزینه شده است.